BAKI, 10 oktyabr — Sputnik. Türkiyə və ABŞ bir-birilərinə qarşı viza qadağası tətbiq edib. Öncə ondan başlayaq ki, bu iki dövlət bir-birinə müttəfiq kimi yanaşır. Lakin "viza qalmaqalı" iki ölkənin qarşılıqlı münasibətlərində ciddi gərginlik yaradır.
Qaydalara əsasən, hər bir ölkə diplomatik missiyasında işləyən şəxslər barədə, yerləşdiyi dövlətin XİN-nə məlumat verilməlidir. Əks halda sonradan problemlər yaranır.
ABŞ-la müttəfiqləri arasında oxşar hadisələr əvvəllər də baş verib. ABŞ-ın 2013-cü ildə müttəfiq dövlətlərin liderlərinin telefon danışıqlarını dinləməsi hadisəsi unudulmayıb. Vaşinqton viza silahından isə indiyədək müttəfiqlərinə qarşı istifadə etməyib.
Türkiyə ilə ABŞ arasında yaranan diplomatik böhranın, səfirliyin bir əməkdaşına qarşı irəli sürülən casus ittihamı ilə əlaqədar olmadığını ehtimal etmək mümkündür. Bunlar ABŞ-ın uzun müddətdən bəri topladığı, yumşaq ifadə etsək, Ərdoğana hiddətinin nəticəsidir.
Ankara ABŞ-a sığınan Fətullah Gülən və onun tərəfdarlarının təhvil verilməsini tələb edir. Türkiyə Vaşinqtondan Suriyada fəaliyyət göstərən terrorçu PKK-nın qolları olan YPG və PYD-yə silah verməməsinin istəyir. Ankara, həmçinin Türkiyə də daxil olmaqla, bölgə dövlətlərinin ərazi bütövlüyünə hörmət olunmasını tələb edir.
ABŞ — Türkiyə diplomatik böhranının təsadüf etdiyi vaxt da maraq doğurur. İraqın şimalında "müstəqilliklə bağlı referendum" keçirilir. Türkiyə və İran bölgədə elan ediləcək müstəqilliyə qarşı birgə fəaliyyət planı hazırlayır. Ankara və Tehran rəsmiləri İraqla Suriyanın ərazi bütövlüyünün tərəfdarı olduqlarını, bölgədə yeni dövlətin yaranmasına imkan verməyəcəklərini bildirir.
Göründüyü kimi, ABŞ müttəfiqlərinə münasibətdə onları növlərə bölür. Məsələn, müttəfiqləri Almaniya ilə Türkiyəyə münasibət eyni deyil.
Xatırladaq ki, ABŞ-ın diplomatik təmsilçiliyi ilə bağlı ən böyük qalmaqal 1979-cu il noyabrın 4-də İranda yaşanıb. İranlı tələbələr Tehranda ABŞ səfirliyinə hücum edərək 66 amerikalı da daxil olmaqla, 99 nəfəri girov götürmüşdülər. Onlar ABŞ-dan Məhəmmədrza şah Pəhləvinin ekstradisiyasını tələb edirdilər.
ABŞ isə onu ölkədən uzaqlaşdırmaqla İranda hakimiyyətə yeni gələn qüvvələri sakitləşdirmək niyyətində idi. Nəticədə səfirlik əməkdaşları 444 gün girov saxlanılmışdı. Bu diplomatik qalmaqal ucbatından 1980-ci il aprelin 7-də ABŞ-ın o vaxtkı prezidenti Cimmi Karter İranla əlaqələri kəsmişdi. İndiyədək bu əlaqələr bərpa olunmayıb.
Bu arada, Ankaranın Vaşinqtona təzyiq metodu da mövcuddur. Belə ki, Türkiyə tərəfi NATO-nun İncirlik aviabazasını qapada biləcəyini gündəmə gətirir. Bununla da Ankara ABŞ-la münasibətlərində yaranmış problemlərin ciddiliyini prezident Donald Trampın diqqətinə çatdırmaq niyyəti güdür. ABŞ və NATO-nun Yaxın Şərqdəki əməliyyatları, ümumilikdə bölgədəki maraqları baxımından İncirlik bazasının strateji əhəmiyyəti böyükdür.
NATO-ya üzvlüyün və Avropa Birliyinə namizəd ölkə statusunun istər müdafiə sektoru, istərsə də siyasi-iqtisadi sahədə Türkiyəyə gətirdiyi ciddi dividendlər var. Qərbdən bütün incikliyinə rəğmən, Türkiyə hökuməti də bunu başa düşür.
Rəsmi Ankara Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzvlük, İncirlik bazasının bağlanması tipli məsələləri aktuallaşdırmaqla, sadəcə olaraq, öz tərəfdaşlarına xəbərdarlıq edir, onlara "sizə möhtac deyilik, maraqlarımızı diqqətə almasanız, alternativ axtarmaq zoruna qala bilərik" mesajını göndərir. Türkiyə "İncirlik kartı"ndan bir təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir.
Onu da unutmaq olmaz ki, Türkiyənin iqtisadiyyatı daha çox Qərbə inteqrasiya olunub. Türkiyə Qərbdən aldığı iqtisadi üstünlüklərdən imtina edə bilməz. Bundan başqa, Türkiyənin regiondakı nüfuzu da onun NATO üzvlüyünə bağlıdır. Əgər regionda Ankara ilə hesablaşırlarsa, bu, daha çox Türkiyənin Alyansın cənub cinahının əsas həlqəsi olması ilə bağlıdır. Ankara bu amili nəzərə almağa məcburdur…
