BAKI, 24 okt — Sputnik. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan dünən Bursa şəhərindəki çıxışı zamanı Suriya və İraqın şimal torpaqlarının keçmişdə türk torpaqları olduğunu deyib. O bildirib ki, bu gün həm Mosulda, həm də Hələbdə yaşananlara rəsmi Ankaranın qeydsiz qalması mümkün deyil.
"Hələb kimi keçmişdə bizə aid olan torpaqlar, İslam mədəniyyətinin qədim şəhərləri bu gün dağıdılır, yerlə bir edilir. Eyni zamanda, İraqdakı Kərkük, Mosul şəhərləri də bizimdir. Mən bunları dediyim zaman bəziləri qəzəblənir. Yadınıza salım ki, qazi Mustafa Kamal özü də bu ərazilərin mənəvi sərhədlərimiz olduğunu söyləmişdi", — prezident deyib.
Ərdoğan 2003-cü ildə Amerikanın İraqa müdaxiləsi zamanı Türk ordusunun İraqa girməsinə əngəl yaradan əsas müxalif partiyalarını da tənqid edərək, onları düzgün strategiya izləməməkdə təqsirləndirib: "2003-cü ildən bu yana izlənilən səhv siyasət ucbatından bölgəmiz ölüm tarlalarına çevrilib. Özləri bir şey eləmədikləri kimi, bizə də maneə yaratdılar".
Sputnik xəbər verir ki, Türkiyə Prezidentinin "Kərkük, Hələb, Mosul bizimdir" bəyanatına, mərkəzi Livanda yerləşən "Hizbullah" təşkilatının lideri Həsən Nəsrullah sərt reaksiya göstərib. "İraqlılar Mosul üçün döyüşdüyü bir zamanda, Türkiyə gəlib "Mosul türklərindir və Türkiyəyə geri verilməlidir" deyir. Hələb üçün də eyni sözlər sərf edilir. "Hələb bizimdir, Suriyanın deyil" deyirlər. Və bu çıxışlar hər gün səslənir", — Həsən Nəsrullah bildirib.
Yaşanan gərgin olayları Sputnik-ə, Türkiyənin TOBB İqtisadiyyat və Texnologiyalar Universitetinin dosenti, politoloq Toğrul İsmayıl şərh edib:
- Toğrul bəy, Yaxın Şərq regionunda məzhəb qarşıdurması riski son günlər daha da artıb. Və bu risk türkmən əslli soydaşlarımızın yaşadığı ərazilərdə daha güclüdür. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan da dünənki çıxışı zamanı Mosul, Kərkük və Hələb şəhərlərinin Türkiyənin mənəvi sərhədləri içərisində olduğunu deyib. Və əlavə edib ki, o ərazilərə qeydsiz qala bilməzlər. Dövlət başçısının bu bəyanatını necə başa düşək?
— Hələ ki, regionda kəskin məzhəb qarşıdurması yoxdur, ancaq məsələ ona doğru gedə bilər. Ərdoğan öz çıxışında da deyib ki, "mən tarixi faktları söyləyirəm". Nəinki Anadolu türkləri, hətta azərbaycanlılar da çox gözəl bilirlər ki, Mosul, Kərkük və o bölgələr sadəcə Türkiyə ilə deyil, Azərbaycanla da bağlı olan bölgələrdir. O ərazilər ingilislərin qurduğu planlar nəticəsində türklərin əlindən alınıb. Orada hələ də etnik soydaşlarımız yaşayır. Doğrudur, son illər oralarda demoqrafik dəyişikliklər oldu, etnik xəritəni dəyişdirməyə çalışdılar. Hələ də çalışırlar. Ancaq istəklərinə tam çata bilmirlər. Soydaşlarımız orada var olduğu müddətcə, nə Türkiyə, nə də Azərbaycan onlara biganə qala bilər.
- "Hizbullah" təşkilatının lideri Həsən Nəsrullah Ərdoğanın "Mosul, Hələb, Kərkük" bizimdir açıqlamasını sərt tənqid edib və onu fitnəkar adlandırıb. "Hizbullah" bu açıqlamadan niyə narahat olub?
— Ərdoğanın çıxışını tənqid edən "liderin" açıqlamasını oxudum. Birincisi o kimdir? Terror təşkilatının lideridir. Onun təmsilçisidir. Onların əsas niyyəti öz ideoloji, məzhəbi maraqlarını bölgədə yaymaqdır, gücləndirməkdir. "Hizbullah" üçün əsas məsələ regiona sülh, qardaşlıq gətirmək deyil. Nə də Yaxın Şərqdə davam edən insanlıq dramı zərrə qədər onları düşündürür. Onların hədəfi bəzi ölkələrin dəstəyi ilə öz ideoloji sistemlərini qurmaqdır. Ona görə də, Nəsrullahın Ərdoğana reaksiya verməsi normaldır. "Hizbullah"ın belə bir açıqlama verməsi, o təşkilatın gerçək niyyətini və məqsədini üzə çıxarır.
- Siz dediniz ki, "Hizbullah" bəzi dövlətlərin dəstəyi ilə bölgədə öz ideoloji sistemini qurmağa çalışır. Hansı dövlətlərdir onlar?
— Bu gün görünən odur ki, Yaxın Şərqdə məzhəb qarşıdurması yaratmağa çalışırlar. Və bu məzhəb qarşıdurmasında da, sanki Türkiyəni sünnilərin haqlarının müdafiəçisi kimi göstərməyə çalışırlar. Guya rəsmi Ankara, öz maraqlarını oradakı sünnilər vasitəsilə qorumaq istəyirmiş kimi bir görüntü var. Bu görüntünü qəsdən yaradırlar. Hadisələri diqqətlə izləyən hər kəs açıq-aydın görə bilər ki, regionda məzhəbçi siyasət izləməyən ölkələrin başında, məhz Türkiyə durur. Fərqli etnikdən, məzhəbdən, ideologiyadan olan müharibə qaçqınları, diqqət edirsinizsə, Türkiyəyə sığınır, İrana yox. İşin əsli başqadır. Qarşı tərəf orada şiəlik üzərindən oyun oynadığı üçün və Türkiyə tərəfsiz yanaşmağa çalışdığı üçün, sanki Ankara sünni cəbhəsini müdafiə edirmiş kimi görünür. Əslində Türkiyə Mosulda tarazlığın pozulmasının əleyhinədir. Çünki bu tarazlıq pozularsa, həqiqi mənada məzhəb qarşıdurması başlaya bilər. Orada yaşayan türkmənlər həm şiə, həm də sünnilərdən ibarətdir. Türkiyə, sadəcə sünni türkmənlər üçün çalışmır axı. Eyni zamanda şiə türkmənlərin vəziyyəti də Ankaranın maraq dairəsindədir.
- Bu gün Yaxın Şərqdə nə baş verir?
— Bölgədə cəbhələşmə yaranıb. Ancaq bu cəbhələşməni Türkiyə yaratmayıb. Rəsmi Ankaranın ortaq hərəkət etdiyi güclərə baxdığımız zaman Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər kimi dövlətləri görürük. Ancaq bunu Türkiyənin, sadəcə sünni ölkələrlə yaxınlaşması kimi görməmək lazımdır. Bu vəziyyəti regionda şiəlik üzərinə ideoloji sistem qurmağa çalışan qarşı tərəf yaradıb. Ayrıca, Türkiyənin mövqeyi beynəlxalq aləmin mövqeyi ilə üst-üstə düşür. Və məzhəbçi, ideoloji anlayışdan çox-çox uzaqdır.
- Qarşı tərəf dedikdə İranı nəzərdə tutursunuz?
— Bəli, qarşı tərəfdə İran dövlətinin şiəlik üzərinə yürütdüyü siyasət dayanır. Həmçinin də İraqın şiə hakimiyyəti, Suriya rejimi. İşin gerçəyinə baxan zaman görürük ki, hər gücün öz marağı var. Lakin bir şeyi də unutmamaq lazımdır ki, Mosul əməliyyatında, sadəcə şiələr iştirak etmir. Orada kürd peşmərgə silahlıları var, həmçinin də Amerikanın liderliyində beynəlxalq koalisiya. Mən onların şiə olduqlarını düşünmürəm. Bir sözlə, qarmaqarışıq vəziyyətdir, oyun içində oyun var.
- Ərdoğan çıxışının sonunda ölkəsindəki müxalifəti də tənqid edərək deyib ki, "əgər 2003-cü ildə millət vəkilləri əngəl törətməsəydilər və türk ordusu da amerikan əsgərləri ilə birgə Səddam rejiminə müdaxilədə yer alsaydı, İraqda bugünkü vəziyyət yaranmazdı". Bu fikrə münasibətiniz nədir?
— O dövrdə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin verdiyi bir qərar var. Və bunu hər kəs bilir. Məncə, bu cür yanaşmalar doğru deyil. Bu günkü hadisələrdən çıxış etmək lazımdır. Türk ordusu o zaman İraqa girsəydi, kim bilir, bəlkə çox daha ciddi problemlər yaşanacaqdı.
