Rahim Zakiroğlu, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 24 avq — Sputnik. Hər bir xalqın tarixi yaratdığı sənətkarlıq nümunələrində öz təsdiqini tapır. Daş dövründən bu günə kimi bir-birini əvəz edən ictimai-iqtisadi quruluşlarda xalq sənətkarlığı nümunələri də inkişaf yolu keçib.
Belə sənətkarlıq nümunələrindən biri də dulusçuluqdur ki, bu sənət növü Azərbaycanda ən qədim sənətkarlıq nümunələrindən sayılır. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar sübut edir ki, dulusçuluq sənəti neolit dövrünün yadigarıdır. Günümüzdə də bu sənətlə məşğul olan ustalar var, amma müasir dövrdə cürbəcür metal qablar, elektrik mətbəx əşyaları olduğundan, belə qablardan demək olar ki, istifadə olunmur.
Belə olan təqdirdə dulusçuluq sənəti ilə məşğul olanların sayı da kəskin şəkildə azalıb. Lakin elə sənətkar da var ki, həm dulusçudur, həm də qədim çörək bişirmə vasitəsi olan və günümüzdə də populyar olan təndirlərin düzəldilməsi ilə də məşğuldur.
Günümüzdə də istifadə olunan təndirlər
Tarix boyunca Azərbaycanda çörəkbişirmə vasitələri əsasən ocaq, gil və çuqun saclar, gil tavalar, təndirlər olub. Onların arasında təndirlər daha geniş yayılıb. Təndirə tələbatın artması bizi ondan məişətdə hələ uzun illər istifadə olunacağına inandırır.
Lakin son dövrlər təndir düzəldən ustaların sayı kəskin surətdə azalıb. Bu xalq sənətkarlığı nümunəsini günümüzdə də yaşadanlar təəssüf ki, barmaqla sayılası qədər qalıb. Onlardan biri də Lənkəran rayonu Separadi kəndinin 51 yaşlı sakini Zahid Əkbərovdur.
Dulusçu və təndir ustası
Zahid usta təkcə təndir düzəltmir, o, həm də duluçuluq məmulatları hazırlayır. Biz onun evinə daxil olarkən, usta iş başında, şagirdi də təndirin düzəldilməsi üçün hazırlanan qum və sarı gil qarışığını əzməklə məşğul idi.
Zahid usta bu sənəti rəhmətlik atası Əşrəf kişidən, o da öz atası Həsənqulu kişidən öyrəndiyini dedi. Yəni bu sənət ona baba yadigarıdır: "Mənim öz sənətim dulusçuluqdur. Yəni bildiyiniz dulusçu qablarının hazırlanması. Lakin bundan əlavə təndir də düzəldirəm. Sənəti 14-15 yaşlarımdan başladım öyrənməyə. Əvvəlcə yalnız dulusçu işləyirdim. Sonra isə təndir düzəltməyi də öyrəndim. 25 yaşımda təndirçiliyi öyrəndim. Amma dulusçuluğu atmadım. Həm dulusçuluq edirdim, həm də təndir düzəldirdim".
Həmsöhbətimiz Sovet dövründə il ərzində 60-70 ədəd təndir düzəldib satdığını deyib: "Saxsı qablardan, xüsusən də nehrələrdən isə 110-120 ədəd düzəldib satardım. İndi isə ay ərzində cəmi 15-20 ədəd sifariş olur, qışda isə 5-10 ədəd. Əvvəllər kəndlərdə hətta şəhərdə də evlərdə çörəyi yalnız təndirdə bişirərdilər, yəni hər evdə təndirdən istifadə olunardı. Buna görə də kəndimizdə 25 nəfərə yaxın təndir ustası var idi. İndi isə təkcə mən məşğul oluram. 4 şagirdim var, onlardan 3-ü dulusçuluğu öyrənir, 1-i isə təndir düzəltməyi".
800 dərəcə istidə…
Z. Əkbərov təndirin düzəldilməsi üçün 0,5 kubmetr gil və təqribən 20 kq. çay qumu lazım olduğunu bildirdi: "Ətraf sahələrdən yığdığımız gili və çaydan gətirdiyimiz qumu su ilə qarışdırıb, təqribən 1-1.5 saat əl ilə, ya da ayaqlayaraq əzirik. Sonra alınan kütləni yenə kəsib biri-birinə çırpmaqla yenidən əlimizdə əzirik. Əzildikdən sonra isə hamar taxta və ya səthi hamar olan hər hansı bir əşyanın üzərində onu diyirlədərək rulon halına salırıq. Rulonların qalınlığı və uzunluğunu gözəyarı təyin edirəm".
"İllərlə bu işlə məşğul olduğum üçün artıq əzbərən hər şeyi edirəm. Rulonun uzunluğu, təqribən 60 sm, qalınlığı isə 10 sm-dir. Təndirin alt hissəsi 1.1 metr ağız hissəsi 50 sm, hündürlüyü 1 metr, qalınlığı isə 5 sm-dir. Təndiri düzəltdikdən sonra 15 gün quruması üçün saxlanılır, sonra isə sobada 700-800 dərəcə istidə bişirilir", — deyir usta.
O, qışda təndir sifarişlərinin az olduğunu qeyd etdi: "Biz də az sayda düzəldirik. Çünki həm soyuq olur, palçıqla işləmək çox çətin olur, həm də qışda bir təndir 1 aya, bəlkə də bir az çox müddətə quruyur. Təndiri alandan sonra isə onu xüsusi palçıq şirəsi ilə üzləyirlər, ya da əktrafını kərpiclə işləyirlər. Onu da deyim ki, təndirin ölçüsü sifarişə əsasən dəyişir. Standart ölçülər bir az əvvəl dediyim ölçülərdir, amma müştəri olur ki, böyük istəyir, müştəri də olur, kiçik təndir istəyir".
Bildirək ki, bir təndirin qiyməti 80 manatdır. Bu qiymət də təndirin ölçüsünə görə dəyişir.
