BAKI, 13 dekabr — Sputnik. ABŞ və NATO-nun Avropadakı müttəfiqlərinin hərəkətləri Moskvanı ABŞ-ın 1962-ci ildə dünyanı nüvə müharibəsi həddinə gətirən raket böhranının təkrarlanmasına hazırlaşdığını düşünməyə vadar edir. Rusiya Vaşinqtondan və Şimali Atlantika Alyansından təhlükəsizlik zəmanəti kimi nə tələb edir, onlar qərb ölkələrinə nə zaman təqdim olunacaq və alyans sonda onları müzakirə etməkdən imtina edərsə, Moskva nə edəcək? Bu barədə Rusiya Xarici İşlər nazirinin müavini Sergey Ryabkov RİA Novosti-yə verdiyi müsahibədə danışıb.
- Bu yaxınlarda Moskvada vəziyyətin "Karib böhranı"na doğru yuvarlanmasına ehtimal edib – NATO öz hərbi infrastrukturunu fəal şəkildə sərhədlərimizə yaxınlaşdırır, Rusiya isə buna cavab olaraq Kuba və Venesuelada raketlər yerləşdirə bilərmi?
- Əvvəla onu deyim ki, NATO-nun öz hərbi infrastrukturu və müxtəlif növ silahları, o cümlədən ən müasir və yüksək dəqiqliyə malik, uzaq mənzilli silahları ilə daim sərhədlərimizə yaxınlaşması planları, şübhəsiz ki, təkcə Avropa qitəsində deyil, həm də daha geniş - Avroatlantik məkanda vəziyyətin destabilizasiyasına təsir edən həyəcanverici amil və elementdir. Rusiya prezidenti dəfələrlə, xüsusən də son vaxtlar bizim əsas mərkəzlərimizə uçuş vaxtının nə qədər olması barədə danışıb. Bu cür sistemlər sərhədlərimizə nə qədər yaxın olarsa, destabilizasiya riskləri o qədər yüksəkdir, yeni böhranın konturları o qədər aydındır ki, bu, əslində öz təhlükə dərəcəsinə görə "Karib böhranı" ilə müqayisə oluna bilər. Həmin illərdə Vaşinqtonda siyasətçilər müvafiq nəticələr çıxardılar və vəziyyəti sabitləşdirmək, təhlükəli xüsusiyyətlərdən uzaqlaşmaq mümkün olub. Növbəti dəfə nə olacaq, əgər bu həddə çatsa, proqnozlaşdırmağa cürət etmirəm. Sadəcə qeyd edim ki, biz Rusiya olaraq bu cür silahların sərhədlərimizə yaxın yerləşdirilməməsi, destabilizasiyaya səbəb ola biləcək qüvvələrin və vasitələrin daha da uzaqlaşdırılması, təxribat xarakterli tədbirlərdən, o cümlədən təlimlərdən imtina etmək kimi buna alternativ təklif edirik. Ancaq bizə təminat lazımdır, bu zəmanətlər qanuni, hüquqi cəhətdən məcburi olmalıdır, biz buna çalışacağıq.
NATO-nun Avropa regionunda əvvəllər mövcud olmayan orta və qısa mənzilli raketlərin ləğvi haqqında müqaviləsi ilə qadağan edilmiş sistemlərin yaranması ilə bağlı planlarına gəlincə, bu planların işlənib hazırlanmasını və həyata keçirilməsini istəməzdim. Dolayı əlamətlərə əsaslanaraq deyə bilərəm ki, işlər buna doğru gedir. Keçən əsrdə "Pershing 2" orta mənzilli sistemlərinə rəhbərlik edən müvafiq qondarma artilleriya komandanlığının yaradılması, amerikalıların müttəfiqləri ilə birlikdə yeni hərbi-texniki, texnoloji əməliyyat bazasında bu kədərli təcrübəni təkrarlamağa hazırlaşdıqlarını düşündürür.
NATO-nun bu cür vəsaitləri nüvə avadanlıqlarına yerləşdirmək niyyətinin olmadığı barədə NATO üzvlərinin vədləri bizi heç nəyə inandırmır. Birincisi, NATO-ya alyans kimi etibar yoxdur. Dəfələrlə elə bir vəziyyətə düşmüşük ki, bu gün bir şey elan olunur, sabah başqa bir şey, bir il sonra isə tam başqa və bütün bunlar heç bir şey olmamış kimi baş verir. Rusiyanın hazırda ən yüksək səviyyədə qanuni və hüquqi təhlükəsizliyin təminatlarını tələb etməsinin səbəblərindən biri də indiyədək verilən bütün vədlərin, bütün təminat və bəyanatların, hətta siyasi öhdəliklərin "devrilməsi" ilə bağlıdır. İnsanlar özləri üçün faydalı və zəruri olan şəkildə hərəkət edirlər, bizim təhlükəsizlik maraqlarımızla hesablaşmaq istəmirlər. Ona görə də biz artıq bu cür oyunları oynamırıq və NATO-nun təminatlarına inanmırıq.
Müvafiq olaraq, alyans kimi NATO-ya tam inamsızlıq faktoru ilə yanaşı, əlbətdəki, bizdə belə bir sual yaranır ki, NATO bu vasitələrin Avropada göründüyü halda nüvə avadanlıqlarında vasitə olmadığına necə əmin olmaq istərdi? Onlar buzə məntiqlə yoxlama tədbirlərini təklif etməli idilər. Ancaq heç buna belə çatmır. Onlar bizim təhlükəsizliyimizin möhkəmlənməsini hansısa formada təmin edə biləcək heç bir şeyə özlərinə imkan vermirlər - onlar hesab edirlər ki, özlərinə lazım olan, onlara uyğun olduğu kimi hərəkət etmək hüququna malikdirlər, biz isə sadəcə olaraq, bütün bunları "udub" buna dözməliyik. Bu, belə getməyəcək. Problemin mahiyyəti və onun bütün mövcud vəziyyətin təzahürlərindən biri də budur.
- Əgər onlar bizim narahatlığımıza məhəl qoymasalar, yenə də NATO-nun hərəkətlərinə belə cavab verməyi düşünürük?
- Bu problemin siyasi-diplomatik həlli istiqamətində irəliləyişin olmaması bizim cavabımızın hərbi və hərbi texniki olmasına gətirib çıxaracaq. Yəni bu bizim tərəfdən qarşıdurmanın növbəti dalğası kimi belə vəsaitlərin görünməsi olacaq. Hazırda onlar yoxdur, bizdə birtərəfli moratorium fəaliyyət göstərir, biz bu moratoriumun NATO və ABŞ-a daxil olmasına çağırırıq. Cavab ən yaxşı halda belədir: "siz əvvəlcə orta və qısa mənzilli raketlərin ləğvi haqqında müqavilənin dağılmasına səbəb olan sistemləri ləğv edin", - sanki digər geosiyasi mülahizələr ABŞ-ı müqavilədən çıxmağa məcbur etməyib, - "sonra başqa məsələlərə də baxarıq". Ancaq artıq bunu demirlər, sadəcə olaraq təkliflərimizə reaksiya vermirlər.
- Putinin dediyi təhlükəsizlik strukturu ilə bağlı təkliflər nə vaxt formalaşa bilər? Gələn həftəmi? Ayın sonuna qədərmi?
- Yaxın həftələr ərzində bu təkliflərin kağız üzərində ifadəsini tapacağını və opponentlərə təklif ediləcəyini gözləyirəm: ilk növbədə ABŞ-a, ancaq ola bilsin ki, bəzi digər NATO ölkələrinə də. Bütün bunlar indi fəaliyyətdədir, prosesdədir.
- Onların hansısa görüşdə təqdim olması gözlənilir? Yoxsa biz onları diplomatik kanallarla ötürəcəyik?
- İndi bütün bunların üzərində işləyirik. İndi bunun edilə biləcəyi formalar və meydançalar haqqında hər hansı bir qərarı təxmin etmək istəməzdim. Mən kifayət qədər əminliklə deyə bilərəm ki, Rusiya-Amerika ikitərəfli formatı çox fəal olacaq - bu, ABŞ-ın Şimali Atlantika alyansındakı əsas rolunu nəzərə alsaq, qaçılmaz və olduqca məntiqlidir. Mənim gözümə bir ifadə sataşıb: NATO - ABŞ plus deməkdir.
Vəziyyətin bu cür izahına əsaslanaraq, bir çox cəhətdən əlbətdə ki, biz amerikalılarla işləməyə diqqət yetirəcəyik. Ancaq avropalılar qitənin və Avroatlantikanın təhlükəsizliyinə laqeyd münasibətlərindən çox məyus olurlar. Əgər onlar Vaşinqtondan gələn və NATO-nun Brüsseldəki katibliyi tərəfindən təkrarlanan təlimatları rəhbər tutsalar və "axınla getməyə" davam etsələr, heç bir xeyri olmayacaq. Çünki müxtəlif bölmələrin əməkdaşlarının bu mövzuda nə düşünməsindən və ya yazdıqlarından asılı olmayaraq, hadisələrin inkişafının öz məntiqi var, funksionallığı Rusiya təbliğatına və dezinformasiyaya qarşı mübarizə kimi təyin olunur.
- İcazə verin, aydınlaşdırım, yəni biz NATO ölkələrinin təhlükəsizlik strukturunun müzakirəsində iştirakını istisna etmirik?
Bu günki vəziyyətə görə mən hesab edirəm ki, biz ilk növbədə ABŞ-la, həm də ola bilsin, NATO ölkələri ilə dialoqda bu təklifləri irəli sürəcəyik.
- Prezidentlər Putin və Baydenin arasında sonuncu söhbətinin nəticələrinə görə Rusiya liderinin köməkçisi Uşakov bildirib ki, ABŞ prezidenti bizim diplomatik mülklərimizə girişin təmin olunması imkanlarına işarə edib. Bu həqiqətən müzakirə olunur? Və belə səfər nə vaxt baş tuta bilər?
- Vaşinqtondakı səfirliyimizin Dövlət Departamentinə əmlakın geri qaytarılması və ilk addım olaraq oraya girişin təmin edilməsi tələbi ilə göndərdiyi diplomatik notaların, sözdə şifahi qeydlərin sayı çox olsa da, bu mövzu bəzən nadir hallarda gündəmə gəlir. Bu qeydlərin sayı artıq 500-ü keçib. Onlar hər iki həftədə bir dəfə göndərilir. Müvafiq olaraq, biz cavabları eyni tezlik ilə alırıq. Biz bu təcrübəni davam etdirəcəyik, ona görə yox ki, bu bir növ mexaniki prosesdir, qətiyyən yox. Bu, tamamilə dözülməz vəziyyətdən nə qədər narahat və təşviş içində olduğumuzu və ABŞ arqumentlərinin nə dərəcədə bunu etmək istəmədiklərini bəhanə etdiyini, bizim üçün qəbuledilməz olduğunu vurğulamaq üçün bir üsuldur. Rusiya prezidenti dekabrın 7-də baş tutan telefon danışığında bu sualı Baydenə çox sərt formada verib. Və onun səhnələşdirmə forması, əminəm ki, mövzuya əlavə diqqət cəlb edib. Ümid etmək istərdik ki, məhz ilk addım olaraq bizim istismar briqadamız və sadəcə olaraq diplomatlar üçün, əslində, bu müddət ərzində orada baş verənləri yoxlamaq üçün oraya giriş təmin ediləcək. Ancaq bu o demək deyil ki, biz bununla kifayətlənəcəyik. Bu əmlakı geri qaytarmalıyıq. Onun müsadirəsi tamamilə qanunsuzdur, heç bir qanuna uyğun gəlmir.
ABŞ-ın məsələni belə təqdim etmək cəhdləri, biz Rusiya bu obyektlərin sahibi olaraq qalırıq, ancaq onlardan istifadə etməyə, hətta ora getməyə haqqımız yoxdur - bu, sadəcə olaraq dövlətlərarası ünsiyyətin əsaslarını, ümumiyyətlə diplomatik immunitet anlayışının məzmununu inkar etmək cəhdidir.
- Hələ konkret bir şey yoxdur?
- Xeyr.
- Baydenin Putinlə söhbəti zamanı Krım mövzusunun qeyd olunması ilə bağlı spekulyasiya ortaya çıxıb...
- Krım Rusiyanın bir hissəsidir, bunun müzakirəsi yoxdur.
- Bəs ABŞ tərəfi bu məsələni qaldırıb?
- Mənim qısa cavabım – xeyr. Ancaq bunu əlavə etmək istəyirəm ki, əgər belə bir şey olsaydı, cənab Bayden inkar edilə bilməyən və ləğv edilə bilməyən faktların bəyanatını eşidərdi. Belə ki, tarixinə baxmayaraq, Alyaskanın mənsubiyyətini müzakirə etməyi düşünmürük. Krımın nə olduğunu və harada yerləşdiyi ilə bağlı suala qoy ABŞ və onun müttəfiqləri cavab versinlər.
- ABŞ ilə strateji sabitliyə dair məsləhətləşmələrin növbəti raundunun nə vaxt keçiriləcəyi artıq məlumdurmu?
- Hələlik dəqiq tarixlər məlum deyil. Güman edirəm ki, bu yanvar ayında baş tutacaq.
- ABŞ-ın Rusiyanın təcavüzü halında ciddi tədbirlərə hazır olması barədə Baydenin Zelenski ilə söhbətindən sonra etdiyi açıqlamanı Moskva necə qiymətləndirir? Bu, ABŞ-münasibətlərimizin "partlayış potensialını" yumaşaltmırmı?
- Mən burada bu bəyanatı son həftələrdə Vaşinqtondan gələn çoxsaylı, oxşar siqnallardan fərqləndirəcək heç nə görmürəm. Amerikalılar Ukraynaya "Rusiyanın işğalı" təhlükəsinin olması fikrinə anlaşılmaz şəkildə kökləniblər. Bu yoxdur və ola da bilməz. Bizim öz ərazimizdə həyata keçirdiyimiz işlərin isə onlara heç bir aidiyyatı yoxdur, onların məsələni belə qaldırmağa nə mənəvi, nə də siyasi haqqı var. Biz öz gündəmimizlə işləməyə davam edirik.
- Vyana danışıqlarının iştirakçılarının İranla nüvə sazişinin bərpası ilə bağlı razılığa gəlməməsi mümkündürmü?
- Hesab edirəm ki, danışıqların bərpasından əvvəlki ilə müqayisədə indi bizim sadəcə razılığa gəlmək ehtimalımız artıb. Daha doğrusu, deyərdim ki, müəyyən irəliləyiş gözləmək üçün əsaslar var. Sürətli olmasa da, heç olmasa aydın olsun, heç bir geri dönüş və əlavə amil olmadan çətinləşdirə bilər.
- Məlumatlar var idi ki, İran elə təkliflərlə sənəd təqdim etmişdir ki, əvvəlki raundlar zamanı artıq razılaşdırılan hər şeyin üstündən sadəcə olaraq xətt çəkiblər.
- Tək İranın tərəfindən təqdim olunmayan başqa təkliflər də var. Ortaq məxrəc tapmaq üçün danışıqlar var. Bu ümidsiz deyil. Əksinə, orada işlənmək üçün material var. İranın təkliflərinə gəlincə, mən yalnız bir şeyi deyə bilərəm - onlar qarşıda duran vəzifəyə son dərəcədə ciddi yanaşma nümayiş etdiriblər.
- Biz ABŞ-ı İrana qarşı təhdid etdikləri əlavə sanksiyalara əl atmamağa çağıracağıq?
- Bu, onların adi texnikasıdır - çubuqlarla kimisə cənnətə qovmaq cəhdidir. Biz daim amerikalılara belə bir yanaşmanın əks-məhsuldarlığını izah edirik.
Həmçinin oxuyun:
"Qırmızı xətlər" və Ukrayna: Putinlə Bayden nəyi müzakirə etdilər