BAKI, 6 avqust — Sputnik, Aleksandr Xrolenko, hərbi şərhçi. Ağır döyüş ekranoplanları yaxın zamanlarda Rusiyanın Hərbi Dəniz Qüvvələrinə qayıdacaq – ən yeni variantda, qanadlı raketlərlə. Onlar həm doğma sahillər yaxınlığında, həm də planetin ən ucqar regionlarında, istənilən iqlim şəraitində, baza infrastrukturu olmadan fəaliyyət göstərə biləcəklər.
Dünyada yeganə Rusiya istehsalı olan "Lun" raketli ekranoplanı iyulun 31-də Kaspiysk şəhərindən Dərbəndə yola düşüb.
Yüksək sürəti (500 km/saat) və aşağı uçuş hündürlüyü (7-10 metr) sayəsində, raket daşıyıcı ekranoplanlar minlərlə kilometr məsafəni radara görünmədən qət edərək gözlənilməz istiqamətlərdən düşmənin hərbi-dəniz bazalarına və ya təyyarə hücum qruplarına yaxınlaşa və zərbə vura bilər.
Yeni ekranoplanlar hərbi dəniz donanmasının döyüş imkanlarını genişləndirməyə imkan verəcək. Bir müddət əvvəl Rusiya Hərbi Dəniz Donanmasının Gəmiqayırma İdarəsinin rəisi, 1-ci ranq kapitanı Vladimir Tryapiçnikov bəyan edib ki, ekranoplanların inkişafı 2050-ci ilədək gəmi tikintisi proqramına daxil ediləcək. Rusiya Müdafiə Nazirliyi yeni ekranoplanların yaradılması üçün taktiki-texniki tapşırıq formalaşdırıb, təcrübə-konstruktor işləri aparılır. İlkin məlumatlara görə, yeni ekranoplan 2022-ci ildə havaya qalxacaq.
Mediada "Xəzər canavarı"nın (Qərbdə bu ekranoplanı böyük ölçülərinə və fantastik zahiri görünüşə görə belə adlandırıblar) dirçəlişi fəal şəkildə müzakirə olunur. Nə ABŞ-ın "National Interest", nə də Çinin "Sohu" nəşri mövzudan yan keçib.
Elmi-texnoloji və istehsalat bazası mövcuddur – Rusiya çoxməqsədli ekronoplanların inkişafında Qərb ölkələrini xeyli qabaqlayıb. Belə ki, "Lun" hələ 29 il əvvəl yaxşı uçurdu və raket atışlarını həyata keçirirdi. 1990-cı illərin sonlarından ABŞ-da layihələndirilən və yükgötürmə qabiliyyəti 1200 ton olan "Boeing Pelican" yük ekranoplanı isə (17 ədəd "Abrams" tankını daşımaq üçün nəzərdə tutulub) hətta prototip şəklində istehsal edilməyib.
Bəs bu gün Rusiya Hərbi Dəniz Donanmasının döyüş ekranoplanlarının dirçəldilməsi perspektivləri necədir?
Xüsusiyyətləri
Çoxməqsədli ekranoplanlar yaxın gələcəkdə yeni yüksək dəqiqlikli qanadlı və hipersəs raketlərin, pilotsuz zərbə təyyarələrinin, elektromaqnit topların, ağır torpedaların yaradılması və tətbiqi üçün əsas ola bilər.
Zərbə ekranoplanları çevik reaksiya vasitəsi kimi Rusiyanın qütbarxası zonasını səmərəli şəkildə patrul edə bilər.
Desant (yük) modifikasiyasında bu aparatlar hərbi qulluqçuları silah və zirehli texnika ilə birlikdə əhəmiyyətli məsafəyə operativ şəkildə çatdırmağa imkan verəcək. Yeni ekranoplanlar düşmən radarları üçün demək olar ki, görünməzdir, səmərəliyi və yükgötürmə qabiliyyətinə görə təyyarə və helikopterlərdən, sürət baxımından isə hava yastıqlı gəmilərdən üstündür. Ekranoplanlar gücünü münaqişə zonasından uzaq məsafədə ("Çayka-2" – 5000 km-ə qədər) göstərə bilir və döyüşdə Rusiyanın imkanlarını artırmağa kömək olur.
"National Interest" nəşrinin məlumatına görə, yeni A-050 "Çayka-2" ekranoplanı "Xəzər canavarı"nın reinkarnasiyasıdır və Arktika da daxil olmaqla, sahilyanı ərazilərdə sərnişinlərin (100 nəfərə qədər) və yüklərin daşınması üçün (Alekseyev adına Nijni Novqorod Mərkəzi Konstruktor Bürosunda) yaradılır. Müxtəlif yükgötürmə qabiliyyətinə malik "qanadlı gəmilərin" bütöv bir seriyası yaradılır. Onlar 2022-ci ildən gec olmayaraq səmaya qalxacaqlar.
Bir müddət əvvəl isə Çin öz ordusu üçün bir neçə "Çayka" ekranoplanının alınması ilə bağlı danışıqlara başlayıb.
Aerodroma ehtiyacı olmayan aviasiya kimi ekranoplanlar dinc dövrdə də faydalıdır. Belə ki, Rusiyanın "Ekolen" təşkilatı "Xəzər canavarı"nın mülki analoqunu yaradır. Bu ekranoplan təyyarə sürəti ilə uça bilir və 750 tona qədər yükgötürmə qabiliyyətinə malikdir. Ekranoplan dəniz və çaylarda, tundrada və səhrada istismar üçün uyğundur. Ekranoplanın qalxması və oturması üçün yalnız kifayət qədər ölçüləri olan su akvatoriyası və ya düz səthli torpaq sahəsi lazımdır.
İşləmə prinsipi
Ekranoplan işləmə prinsipi belədir: çox aşağı hündürlükdə uçuş zamanı hava axını qanadın altında sıx "hava yastığı" yaradır. Aparat dəniz, buz və qarla örtülmüş ərazi və ya çöl üzərində qalxaraq 500 km/saata qədər sürətlə uçur. "Çayka-2" 10 tona qədər ağırlığı qaldırır.
Alekseyev adına Nijni Novqorod Konstruktor Bürosu həmçinin ekranoplanın ağır versiyasının – 100 tonluq uçuş kütləsi olan A-080 "Çayka-3" üzərində işləyir. Perspektivli maşın Rusiya istehsalı olan müasir avionika və naviqasiya-pilotaj kompleksinə malik olacaq. O, beş dərəcə maili olan sahilə çıxa, suda və aerodromda otura biləcək.
Hətta köhnə "Lun" ekranoplanı texnoloji cəhətdən böyük təəssürat yaradır. O, 450 km/s sürətlə 3 metrdən 500 metrə qədər yüksəklikdə 2000 km-dən çox məsafəni qət edə bilir. Ölçülərinə baxmayaraq bu ekranoplan nəqliyyat təyyarəsindən beş dəfə az yanacaq sərf edir.
"Lun" yalnız görünüşü ilə özünə hörmət yaradır. Onun korpusunun ön hissəsində, pilonda 8 mühərrik yerləşir. Onların ucluqları ekran effektini artırmaq üçün bucaq altında suya istiqamətlənib. Ekranoplanın füzelyajında üç cüt gəmi əleyhinə ZM-80 "Moskit" raketi quraşdırılıb. "Lun"un uzunluğu təxminən 74 metrdir. 44 metr uzunluğu və 550 kvadrat metr sahəsi olan qanadları 380 ton maksimum uçuş kütləsi olan cihazın kosmik görünüşünü tamamlayır.
Döyüş təyinatına gəlincə, onun üç ədəd "Moskit" raketi (yaylım atəşi ilə maksimal sürəti 2,8 Maxdır) bir aviadaşıyıcını məhv etmək üçün kifayətdir.
Ekranoplanlar SSRİ donanması üçün düşmən gəmilərini məhv etməyin vasitəsi kimi yaradılıb. "Lun"un ilk uçuşu 1985-ci ildə baş tutub. Böyük yükgötürmə, quru və buz üzərində uçmaq (həmçinin böyük yüksəkliklərdə uçmaq) qabiliyyəti ilə birlikdə yüksək sürəti və çevikliyi onun inanılmaz imkanlarını təmin edir.
"Lun" və "Orlenok" ekranoplanları raketlərin və desant qüvvələrinin çatdırılması üçün uyğunlaşdırılıb. "Orlenok" desant ekranoplanı kiçik ölçülü olub qoşunların və texnikanın sürətli daşınması üçün nəzərdə tutulub. SSRİ-nin dağılmasından sonra bu aparatların istehsalı dayandırılıb (həmin vaxta qədər 903 layihəsinin ikinci "Lun"u 95 faiz hazır idi) və döyüş qabiliyyətli "aviadaşıyıcı qatili" Xəzər sahilində yan aldı.
