BAKI, 25 iyul — Sputnik. Son günlər Azərbaycanla Ermənistan arasında gərginlik artmaqda, atəşkəs intensiv pozulmaqdadır. Cəbhə xəttində nə baş verir? Gərginliyin səbəbi nədir?
Araşdırmaçıların fikrincə, gərginliyin bir neçə səbəbi ola bilər. Ənənəvi səbəb budur ki, münaqişə uzun zamandır davam edir. Bu da atəşkəsdən yaranan yorğunluğa səbəb olub, daha doğrusu, uzun zamandır münaqişənin həll edilməməsi tərəflərdə, xüsusən də məğlub tərəfdə yorğunluq yaradıb.
Elə Ermənistanda da vəziyyət gərgindir, illərdir davam edən münaqişə İrəvanın inteqrasiyasına mane olur, ölkə iqtisadi cəhətdən çətinlik yaşayır və s. Qısaca desək, tərəflər uzun illərdir davam edən atəşkəsdən beziblər.
Cəbhə xəttində gərginliyin artmasının ikinci səbəbi də var. Bu səbəb elə birincidən doğur. Tərəflərdən biri status-kvonun dəyişməsini, digəri dəyişməməsini, olduğu kimi qalmasını istəyir. Aprel hadisələri zamanı Azərbaycan status-kvonu dəyişdirməyə çalışdığını göstərdi. Bundan sonra danışıqlarda canlanma yarandı. Yüksək səviyyədə görüşlər təşkil edildi. Görüşlər yenə də nəticəsiz qaldı. Bu şəraitdə atəşkəs mütəmadi pozulmağa başladı.
Burada digər səbəb də mövcuddur. Münqaişənin gələcəyinin qeyri-müəyyən olması vasitəçiləri də narahat edir. Heç kim ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Trampın regiondakı siyasətinin nədən ibarət olacağını bilmir.
Bir sıra amillər vəziyyəti daha da gərginləşdirə bilər. Burada söhbət daha çox İran amilindən gedə bilər. Tramp İrana qarşı kəskin çıxışlar edir, onunla bağlanmış nüvə sazişini pozacağını, bu ölkəyə təzyiqlərin artırılacağını istisna etmir. Hərçənd İranla münasibətlərin gərginləşməsi Rusiya ilə yaxınlaşma ehtimalını azalda bilər.
Trampın enerjidaşıyıcılarla bağlı da strategiyası var. O, beynəlxalq bazarda enerjidaşıyıcıların qiymətinin ucuzlaşmasına çalışacaq və Qafqaz, Orta Asiya da hədəfdə olacaq. Rusiya isə onun nəzarətindən kənar neft-qaz borularının dünya bazarlarına çıxmasını istəmir.
Ümumiyyətlə, Trampın Yaxın Şərq siyasəti də regiona təsirsiz ötüşməyəcək. Suriya məsələsində gördük ki, bir ölkədə baş verənlər bütün region dövlətlərinə hansısa mənada təsirini göstərir. Bütün bunlar regionda problemlər yarada bilər. Görünür, bunları nəzərə alan Moskva prosesləri önləmək məqsədilə bəzi addımlar atmaq istəyir.
Rusiya bölgədə təkcə iqtisadi-siyasi güc sahibi deyil, həm də hərbi gücə sahibdir. Unutmaq lazım deyil ki, 1990-cı illərdən, hətta 2000-ci illərdən fərqli olaraq, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Azərbaycanla Ermənistan arasında həll olunmur. Tərəflərin bu münaqişənin həllinə təsiri sıfıra yaxınlaşmaqdadır. Dediyim dövrdə tərəflərdən çox şey asılı idi, məsələnin həllində ixtiyar sahibi dilər.
İndi elə deyil. İndi münaqişə beynəlxalq güclərin maraqları müstəvisində həll olunur. Amma beynəlxalq aləmdəki bu qeyri-müəyyənlik yaxın illərdə də davam edə bilər.
Ermənistan tərəfinin mütəmadi olaraq cəbhə xəttində təxribatlar törətdiyi bəllidir. Bu vəziyyət aprel hadisələrindən əvvəlki durumu xatırladır. O zaman Azərbaycan Ordusunun ön xətdəki kiçik birləşmələri düşmənin həmlələrinə, təxribat cəhdlərinə tutarlı cavab vermişdilər. Son hadisələr nəticəsində də ordumuzun bir itkisinə qarşı düşmənin altı yaraqlısı məhv edilib.
Ermənistan silahlı birləşmələrinin təxribatlar törətməsi, Nalbandyanın məsuliyyətsiz bəyanatlar verməsi bu görüşlərin baş tutmamasının qarşısını almaq, yaxud görüşlər keçirildiyi təqdirdə fundamental məsələlərin müzakirəsindən yan keçmək məqsədi daşıyırdı. Əgər rəsmi İrəvanın əsas siyasəti bundan sonra da belə olacaqsa, Azərbaycan tərəfinin çox güclü cavab tədbirləri ilə üz-üzə qala bilər.
Ermənistan istəyir ki, Azərbaycanı hüquq pozuntularına gətirib çıxara biləcək addımlar atmağa təhrik etsin. Lakin Azərbaycan İrəvanın layiqli cavabını verir. Azərbaycanın həyata keçirdiyi cavab tədbirləri beynəlxalq hüquq çərçivəsindədir. Azərbaycanda ən yüksək səviyyədə də bəyan edilib ki, Ermənistan tərəfinin hər bir təxribat cəhdinə, vurduğu ziyana görə düşmənə artıqlaması ilə cavab veriləcək. Çünki söhbət işğal altındakı Azərbaycan ərazilərindən, ölkənin suverenliyinin bərpasından gedir.
Danışıqlar prosesi nəticə vermədiyi halda Azərbaycanın tam hüququ var ki, ərazi bütövlüyünü müharibə yolu ilə bərpa etsin. Aprel hadisələri bütün ünyaya Azərbaycanın gücünü göstərdi. Görünən odur ki, Ermənistan Azərbaycana münaribədən başqa alternativ yol buraxmır. Əslində cəbhədəki vəziyyət erməniləri qorxuya salıb. Ermənilər Azərbaycan Ordusunun gücünü hiss ediblər. Baş verənlərə görə, rəsmi vasitəçilərin narahatçılığı ondan irəli gəlir ki, Azərbaycan tərəfini sakitləşdirsin və məcbur etsin ki, əməliyyatları dayandırsın.
Burada bir məsələyə də diqqət yetirmək lazım gəlir. Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində terrorçuların yerləşdirilməsi narahatlıq doğurmaya bilməz. Ermənilər Dağlıq Qarabağ ərazisindən Azərbaycan hərbi qüvvələrinə qarşı istifadə edə bilərlər. Azərbaycan Ordusunun qarşısında onların tab gətirməsi də inandırıcı deyil. Terroçu ilə döyüşçünün də fərqi ondan ibarətdir ki, terrorçular aldıqları ianələrin müqabilində öz sahibləri qarşısında hesabat verməlidir. Onlar günahsız, dinc əhaliyə qarşı belə, cinayət törədə bilərlər.
Azərbaycan döyüşçüsü və hərbiçisi isə əmrə tabe olan, Vətən üçün, qəsb edilən torpaqların azad edilməsi üçün vuruşan əsgərdir. Bu fərqə görə də terrorçuların ermənilər tərəfində olub-olmaması fərq etməz.
İrəvan PKK-çıları muzdlu əsgər kimi qəbul edir. Qarabağdakı terror bazalarının saxlanmasında mühüm maliyyə qaynağı kimi istifadə olunub. Bu proses indi də davam etməkdədir. Tarixi sənət əsərlərinin daşınmasında isə başlıca tranzit yol kimi məhz Ermənistan ərazisindən istifadə edilib.
Ümumdünya Yezidi Kürdləri İttifaqi İraqın şimalından olan 200 yezidi kürd ailəsinin Qarabağda yerləşdirilməsi barədə qərar qəbul edib. Ermənilər Dağlıq Qarabağı "azad" etmək üçün Azərbaycanın müharibəyə başlayacağına hazırlıq görmək məqsədilə "peşəkar ordu" yaradırlar. Elə kürdlərdən də bu məqsədlə istifadə etmək istəyirlər. Terrorçuların Qarabağda yerləşdirilməsinə vasitəçilər də biganə qalmamalıdırlar…
