Ayaz YAŞILYARPAQ
BAKI, 30 mart — Sputnik. Avdenko Vladimir Stepanoviç 1926-cı ildə Ukraynskaya otrubada doğulub. Adını çəkdiyimiz şəxs Azərbaycan vətəndaşı, yer isə Azərbaycan ərazisidir. Tanıyanların bir çoxunun "Volodya baba" adlandırdığı bu maraqlı insan barədə danışmaq üçün gərək tarixə qısa ekskurs edəsən…
"Süd kimi pak söz deyənlər" sürgün olunub
18-ci əsrin 70-ci illərində Rusiyada pravoslav kilsəsinə qarşı çıxan və onun ayinlәrini rədd edən yeni təriqət — molokanlar təşəkkül tapmağa başlayır. Onların "molokan" adlandırılması, Azərbaycan dilində süd mənasını verən "moloko" sözü ilə bağlıdır. Bu təriqət yolçuları iddia edirlər ki, "süd kimi pak sözlər" (çistoe moloko slovesnoe) deyirlər.
Molokanlar daim çar hökumətinin qəzəbinə tuş gəliblər. 1820-ci ildən başlayaraq, zərərsizləşdirilmələri üçün Cənubi Qafqaza, Krıma, Zakaspi və Sibirə sürgün ediliblər. Onlar kompakt halda boş ərazilərdə məskunlaşdırılıb. Elə Saatlı rayonundakı "Ukraynskaya otruba" da belə yaranıb.
Yayı quraq və isti keçən, quru çöl iqlimi olan bu yerə Vladimirin atası Krasnodar, anası isə Stavropol diyarından gəlib. Onlar burada tanış olaraq, evləniblər.
Şura hökuməti yeni yarandığı dövrdə bu ərazidə dan yeri söküləndən ta şəfəq qaralanadək qızğın iş gedirdi. Minlərlə insanın əl əməyi ilə Muğan düzündə su kanalları çəkilir, genişmiqyaslı meliorasiya işləri görülürdü. Vladimir dülgər olan atasının dəmir yolu tikintisində də iştirakını xatırlayır. Sonralar bu kənddə Kalinin adına kolxoz qurulur.
Alp dağlarından keçən döyüş yolu
1941-ci ildə keçmiş SSRİ-nin də cəlb olunduğu ikinci dünya müharibəsi Volodyanın təhsil almaq arzusunu gözündə qoyur. 17 yaşı tamam olan kimi onu ön cəbhəyə yollayırlar. O, qısa müddətdə paraşütçü-desant kimi hazırlanır və Vyanayadək döyüş yolu keçir.
Müharibədən hafizəsində ilişib qalan tək-tük hadisələrdən biri Alp dağlarında yaralanmasıdır: "Sol qolumda qalan qəlpə mənə dəhşətli ağrı verirdi. Yanımda olan əsgər yoldaşım bir ağacın budağını qırdı, bir ucunu yonaraq onunla qolumdakı qəlpəni çıxartdı. Müalicə olunanadək döyüş şəraitində xeyli məsafə qət etməli və əziyyət çəkməli oldum".
Bacısı mühasirədən çıxaraq yaralı əsgərlərə qulluq edib
Müharibə Ukraynaya getmiş bacısı Polina Çerkasovanı da yaxalayır. O, bir müddət mühasirə şəraitində qalır. Bir gün ailə üzvləri xəbər tutur ki, Polina Azərbaycana qayıdıb və Salyan kazarmasında işləyir, yaralı əsgərlərə qulluq edir.
Saatlıda bu qadın fədakar olması ilə yanaşı, həm də bilikli, çox məlumatlı, ictimaiyyətçi insan kimi xatırlanır. Onun 97 yaşı var, artıq hafizəsini itirib. Qonşu olan kəndlərdə yaşasalar da, son vaxtlar bacı və qardaş bir-birlərini görə bilmirlər. Heç biri evdən bayıra çıxa bilmir. Vladimirin qardaşlarının 4-ü də vəfat edib.
Kolxoz sədrinin qızı ilə evlənib
Müharibədən sonra kəndlərinə qayıdıb, o vaxtkı Kalinin adına kolxozun üzvü olub. Bakıya gedərək texniki məktəbdə neft operatorluğu peşəsini öyrənib. Burada kolxozlarının keçmiş sədri Dostenko Stepanoviçin qızı Yekaterina ilə yaxından tanış olur.
1952-ci ildə onlar Saatlıda evlənirlər. Bayramları, doğum günlərini təntənə ilə qeyd edən ailəyə bu cütlüyün "qızıl toy"unu görmək qismət olmur — 2002-ci ildə Vladimirin sevimli həyat yoldaşı vəfat edir.
Avdenkoların Lyudmila, Raisa, Olqa və Tatyana adlı 4 qızı var. Böyüyü 1953, kiçiyi isə 1966-cı il təvəllüdlüdür. Qızlardan biri — Olqa azərbaycanlıya ərə gedib.
"Bəxtim onda gətirib ki, övladlarımın hamısı qız olub — tənha qalandan bəri növbə ilə hər ay biri yanımda qalır. Oğlan olsaydılar, indi kim bilir haralardaydılar, bəlkə heç yadlarına da düşməzdim…", —deyir həmsöhbətimiz.
Ömrün bəzi səhifələri əmək kitabçasında…
İş yerləri ilə maraqlanıram. O, müəssisələri, illəri qarışıq salır. Yaxşı ki, əmək kitabçasını qoruyub saxlayır. Onda 30 illik dövrü əhatə edən qeydlər var.
1950-ci ilin noyabrın 15-də "Muğanstroy"un 18 saylı kombinatında sürücü işinə qəbul edilib. Sonrakı vaxtlarda ekskovatorçu, krançı, traktorçu, mexanizator olub.
Rəsmi əmrlə 1980-ci ildə "SU-20" adlanan tikinti-quraşdırma müəssisəsindən işdən azad eilsə də, qonşular 70 yaşını keçəndə belə, onu sükan arxasında gördüklərini deyirlər. Vladimirə görə bu, "bir neçə il əvvəl olub"…
Torpağını başqaları əkir, bağının meyvələrini paylayır
Avdenko ailəsinə keçmiş kolxozun əmlakından 2 hektar pay torpağı düşüb. Onu ildə 1 ton buğda qarşılığında yerli adamlara icarəyə verir. Əvvəllər inəkləri olub. İndi yalnız dovşan və ev quşları saxlayır.
Əli bel tutan vaxtlarda həyətində bağ salıb. Amma deyir ki, heç vaxt bu bağın meyvələrini satmayıb — yeyə biləcəyi qədər özünə götürür, qalanını qonşulara və qohumlara pay verir.
Cavanlığında ovçuluq edib — balıq tutub, qaban vurub. Artıq dünyanın bütün naz-nemətindən gözü doyub. Hətta bir fincan çayı da axıradək içmir…
Ondan başqa hamı köçüb
Bu illərdə çox şey dəyişib. Elə yaşadıqları yerin adı da bir ara "26-lar" olub, hazırda Əbil kəndi adlanır. Stalinin ölümündən sonra burada yaşayan rusdilli əhalinin bir hissəsi Rusiyaya, yaxud Saatlı və Sabirabadın nisbətən yaxşı şəraitə malik kəndlərinə köçüblər. Vladimir bu kənddə qalan sonuncu rusdillidir.
Daha onun qapısını dostları da döymür: "Əvəllər tez-tez gəlirdilər. Həyətdə oturub yeyib-içər, söhbətləşərdik. Neçə ildir gələn yoxdur. Çox güman ölüblər…".
1948-50-ci illərdə Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar da eynilə molokanların taleyini yaşayıblar. Deportasiya olunanlardan bir qismi bu kənddə yerləşdirilib. 1953-cü ildə Sovet-İran sərhədində dəqiqləşdirmə aparılması ilə bağlı Cəlilabad rayonunun bir neçə kəndinin əhalisi də yaşadıqları yeri tərk etməli olub. Əbil kəndinin hazırkı sakinlərinin çoxu elə Cəlilabaddan gələnlər, yaxud onların törəmələridir.
Vladimirin vaxtilə ata-anasının dəfn olunduğu qəbiristanlıq da artıq ləğv edilib və yerində yaşayış məhəlləsi salınıb.
Törəmələri dünyanı dolaşır
Yayda qonaq-qarası çox olur. Amma müharibə və əmək veteranının tikdiyi evlər kiçik və şəraitsiz olduğundan, hamını rahatlıqla yerləşdirməyə imkan vermir. Qızı Olqa deyir ki, atası üçün dövlət hesabına yeni ev tikilməsi ilə bağlı çox yerə müraciət edib, amma müsbət cavab almayıb.
Vladimirin nəvə və nəticələri Rusiyadan tutmuş Kanadayadək, dünyanın bir çox yerinə səpələnib. Qızı Olqa onu evində saxlaya bilmədiyini deyir: "Əvvəllər Bakıya aparırdım. Bir neçə gün qalandan sonra israr edirdi ki, məni öz kəndimə, evimə qaytar".
Doğulduğu kənd, öz kasıb daxması ona daha gözəl görünüşlü və süd kimi pak gəlir…
