BAKI, 11 mart — Sputnik. Novruz Azərbaycanın ən qədim bayramlarındandır. Novruz bayramında fərqli adət-ənənələr var ki, biz bu adətləri yaşadırıq, amma mənalarını dərindən bilmirik. Bu mövzuda Sputnik-in əməkdaşı, Azərbaycanın tanınmış kulturoloqu, Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin professoru İlqar Hüseynovla həmsöhbət olub.
- İlqar müəllim, Novruz bayramına kimi 4 çərşənbə qeyd edilir. Amma bəzi regionlarda Yel və Torpaq çərşənbəsini fərqli qeyd edirlər. Bəziləri Yel çərşənbəsini 3, bəzi yerlərdə 4-cü çərşənbə kimi qeyd edirlər. Əsl çərşənbə sıralaması necə olmalıdır?
— Nəsrəddin Tusinin "Əxlaqi-Nasir" əsərində çərşənbələrin ardıcıllığı belə qeyd edilib: Su — dağlarda qarın əriməsi, çaylarda suyun çoxalması bolluğun artması. Od — tarixən bizim atəşə münasibətimizdən xəbər verir. Dünyanın yaranmasının 4 ünsüründən biridir. Azərbaycan "odlar yurdu" kimi də tanınır. Üçüncü Yel çərşənbəsi gəlir. Bu çərşənbədə artıq hava dəyişir. Hava artıq istiləşir və təbiətdə canlanma başlayır. 4-cü çərşənbə sonuncu və əsas çərşənbədir. Torpağın oyanması və yaz çiçəklərinin torpaqdan baş qaldırmasının şahidi oluruq.
- Qeyd edirlər ki, bu bayram islam dini ilə bağlıdır. Doğrudur?
— Əsla elə deyil. İslam dini 7-ci əsrdə yaranıb. Amma Novruz bayramı İslam dinindən çox-çox əvvəllər qeyd edilməyə başlanıb. Bunu tam əminliklə deyirəm. Novruzun İslam dini ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.
- Bayram zamanı yumurtaların boyanması nə anlam kəsb edir?
- Bölgələrdə əvvəllər bir gecədə 300-400 yumurta boyayırdılar və uşaqlara paylanırdı. Həm uşaqları sevindirmək üçündür, həm də ruzi — bərəkər rəmzidir. Yumurta döyüşdürmək isə xeyirin şər üzərində qələbəsi deməkdir.
- Hansı ölkələr bu bayramı qeyd edir?
— Tatarıstan, Özbəkistan, Qazaxıstan, İran, Türkiyə. Ən yüksək səviyyədə İran və Azərbaycan bu bayramı qeyd edir.
- Azərbaycanın da bölgələrində fərqli şəkildə keçirilir Novruz bayramı. Nə kimi fərqlər var?
— Fərqlər çoxdur. Məsələn cənub bölgəsində Novruz bayramında süfrədə mütləq balıq olmalıdır. Elə ev tapmazsan ki, orada balıq ləvəngisi süfrəyə qoyulmasın. Quba-Qusarda da özlərinə xas milli təamları süfrədə olur. Bir sözlə, bu bayramda milli yeməklər süfrəni bəzəyirlər.
- Şəkərbura-paxlavaların naxışlarının hansısa rəmzi mənası var?
— Bu da fərqlidir. Regionlarda öz mentalitetlərinə uyğun olaraq şəkərburaya naxış vururlar, necə ki xalçaların naxışları fərqlidir, eləcə də şəkərbura, paxlavaya vurulan naxışlar da belə fərqli olur. Bu şirniyyatlar da bolluq rəmzidir.
- İlqar müəllim, Novruz sözü hardan gəlir?
— Fars mənşəlli sözdür. Nov — yeni, ruz — gün deməkdir. Yəni yeni gün, yeni il, ruzi bərəkət deməkdir.
- Novruz bayramında fallara baxılır, xüsusi inanclara inanılır. Bu nə dərəcədə doğrudur?
— Bunlar mifoloji inanclardır. Əslində insanların inamlarına görə belə edirlər. Bu da əsrlərdən gələn bir ideyadır. Bayramın özü niyyət bayramıdır. Ona görə belə ənənələr var. Bir sözlə gözəl adət-ənənələri olan bu bayramda hər mərasim gözəlliklərlə boldur. İllərdən süzülüb gələn bu bayramımızı qoruyub gələcək nəsillərə ötürək.
