https://sputnik.az/20250103/cin-sakitce-strateji-movqelerini-guclendirib-469712609.html
Çin sakitcə strateji mövqelərini gücləndirib
Çin sakitcə strateji mövqelərini gücləndirib
Sputnik Azərbaycan
ABŞ-nın bütün səylərinə baxmayaraq, Çin öz qüdrətini artırmaqda və Rusiya ilə qarşılıqlı şəkildə əməkdaşlığı artırmaqdadır. 03.01.2025, Sputnik Azərbaycan
2025-01-03T23:05+0400
2025-01-03T23:05+0400
2025-01-03T23:05+0400
döyüş
təhlil
çin
tramp
donald tramp
pekin
abş
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e4/0a/02/425091425_0:0:2732:1537_1920x0_80_0_0_fee9f9792f121092236ff7590e0fad02.jpg
Dmitri Kosıryev, RİA Novosti Hadisənin mahiyyəti heç də ondan ibarət deyil ki, son bir ildə Çin hərbi-strateji sahədə qlobal güc balansı baxımından (əlbəttə ki, öz xeyrinə) dəyişikliyə nail olub. Məsələ burasındadır ki, ABŞ artıq bu dəyişikliyi dərk edib və onu dəyərləndirməyə və nə edəcəyini düşünməyə çalışır. Amma burada məsələ təkcə nüvə başlıqlarında deyil. Pentaqonun Pekinin altı yüz nüvə başlığı ilə bağlı ABŞ Konqresinə verdiyi hesabat hər kəsin diqqətini çəkdi. 2024-cü ilin ortalarına qədər Çində 600-dən çox nüvə başlığı var idi, 2030-cu ilə qədər isə onların sayı mini keçəcək. Üstəlik bu arsenal ən azı 2035-ci ilə qədər artmağda davam edəcək. ABŞ-ın arsenalında istifadəyə hazır və ya anbarda olan beş mindən çox döyüş başlığı var. Lakin Amerikaya qəbuledilməz ziyan vurmaq üçün paritetə ehtiyacı yoxdur. Çinin indi malik olduğu nüvə başlıqları bu cür ziyan vurmaq üçün kifayətdir. Döyüş başlıqları yaxşı şeydir, amma ən maraqlısı onların özündə ya miqdarında deyil. Pekinin başqa nailiyyətləri də var və onlar yüksək keyfiyyətə malikdir. Yeni super güc dənizdən, havadan və qurudan buraxılış da daxil olmaqla, hipersəs silahlarından ibarət triadasını yerləşdirməyə müvəffəq olub. Pilotsuz təyyarələr, şarlar və yeni nəsil zərbə silahlarının birgə istifadəsi sahəsində çinlilər ABŞ-ın raket əleyhinə müdafiə sistemlərinin öhdəsindən gələ bilər. Konqresin "tədqiqat" qrupları və digər kəşfiyyat analitikləri (açıq mənbələrdə olan sənədlərə görə) qeyd edirlər ki, Pentaqonda Asiyada kütləvi şəkildə çatdırılma qurğularının yerləşdirilməsi ilə yeni silah növlərinin hazırlanmasına diqqətin artırılması arasında seçimlə bağlı razılaşma yoxdur. Nəticədə söhbət yeni nəsil müharibələrdən gedir. Belə olan halda hər şey anlaşılmaz və ləzzətli olsa da, onun icrası üçün tələb olunan məbləğin əldə olunması mümkünsüz görünür. Fakt budur ki, Pekində yeni silah növləri baxımından hələ də çox maraqlı şeylər var. Məsələn, "öldürücü zəncir". Söhbət süni intellekt sahəsində Amerikanın qabaqlayıcı və digər zərbələr üçün imkanlarını zərərsizləşdirə biləcək yeniliklərdən gedir. Yəni, Çinin bir neçə il əvvəl yalnız tamamilə mülki istehsal sahələrdə aşkar edilmiş bəzi texnoloji üstünlüklər indi hərbi sahədə də hiss olunur. Yeri gəlmişkən, bu yaxınlarda Sakit okeandakı Quam adasında çinlilərin kütləvi "ovlanması" ilə müşahidə olunan ABŞ-ın raket əleyhinə radarını sınaqdan keçirməsi hekayəsi bu süjetin bir hissəsidir. Qeyd edək ki, burada ümumi mənzərəni deyil, yalnız xəbər axınından bir neçə məqam qeyd olunur. Bütün bunlar nəyə dəlalət edir? Məsələ ilə bağlı çoxlu nəticələr qeyd etmək istənilir ki, onların da bəziləri çox gözlənilməzdir. Nəticənin birincisi budur ki, dünyanın qeyri-qərb hissəsini görməmək kimi qədim vərdişimizdən nəhayət əl çəkməliyik. Sözün əsl mənasında bütün mediamız, eləcə də analitik strukturlarımız, əslində, dünyada baş verən bütün əsas dəyişikliklərin Asiyada baş verdiyindən xəbərsiz qalıb İspaniyanın hansısa əyalətindən xəbərləri çeynəməyə saatlarla vaxt sərf etməyə hazırdır. Əsas dəyişikliklər isə yalnız Asiyanın Şərqində yox, həmçinin Cənub və Yaxın Şərqdə də baş verir. Hələ Afrika və ya Latın Amerikasını demirik. Qərbin sarsıntıları ruhu qızdırsa da, onlara artıq diqqət yetirməyə dəyməz. Və ümumiyyətlə, hələ də guya yalnız Qərbin əhəmiyyət kəsb etdiyi ötən minillikdə yaşamaq istəyimiz yaxşı əlamət deyil. Və Asiyada dəyişikliklərin sakit tərzdə baş verməsi aldadıcı hissdir. Əksinə - Asiyanın sakit olduğunu və "xəbər gündəminizdə" heç bir şeyin olmadığını görüntüsü, orada vacib bir şeyin baş verdiyi anlamına gəlir. Bu həyatda orada gedən prosesləri izləmək vərdişinə sahib olanlar gələcək. İkinci nəticə isə odur ki, o, yenicə formalaşır; söhbət dünyanın strateji xəritəsindəki hazırkı dəyişiklərin nəticələrindən gedir. Ötən gün Amerikanın Foreign Affairs nəşrində "Çin niyə Trampdan qorxmur" başlıqlı çox dəyərli məqalə çıxıb. Doğrudan da - niyə? Nəzərə alaq ki, Tramp olmasa da, ən azı Pentaqon çinlilərdən çox qorxur; Amerikanın 2025-ci il üçün hərbi xərcləri haqqında qanun layihəsində (895 milyard dollar) Çinin adı 107 dəfə hallanır. Rusiya bu baxımdan ondan xeyli geridədir. Kimsə düşünmək istəyir ki, ilin sonundakı vəziyyət sadəcə bir düsturla izah olunur: Çin süpürgə altındakı siçan kimi oturub ABŞ-a ixrac etdiyi bütün mallarına Tramp tərəfindən misli görünməmiş vergilərin qoyulması təhdidlərinin reallaşmasından qorxur. Onunla birlikdə onlarla dövlət də qorxudan səsini çıxarmadığı üçün Asiyada hər şey sakit görünür. Belə çıxır ki, məqsəd bu gün dünyanın 150 ölkəsi üçün əsas iqtisadi tərəfdaşa çevrilmiş (onların cəmi sayı isə iki yüzdən azdır) və yeddi il ardıcıl olaraq dünyada ilk ticarət gücü olaraq qalmış bir ölkəni idxal tarifləri ilə boğmaqdır. Və bu günə qədər kiməsə elə gəlirdi ki, Pekin bu təhdidlərə heç nə ilə cavab verə bilməyəcək. Uzaq başı, Amerikanın qiymətli kağızlarını satışa çıxaracaq. Yeri gəlmişkən, Çindı olan bir trilyondan çox həmin kağızın hazırda yalnız 700 milyardı qalıb. Və ya Çinin özündə yarımkeçiricilərin istehsalını məhdudlaşdırmaq cəhdlərinə cavab olaraq, Pekin nadir torpaq materiallarının ABŞ-a ixracını məhdudlaşdıra bilər. Yeri gəlmişkən hər iki hal artıq reallaşıb. Real təhlükəyə gəldikdə isə, amerikalılar düşünürdü ki, hətta çox əsəbləşdiyi halda çinlilər hərbi cəhətdən amerikalılara heç nə edə bilməz. İndi isə hamıya aydındır: ABŞ Çinlə bacarmayacaq. Fakt budur ki, Pekinin üstünlüyü mümkün döyüş əməliyyatlarının yalnız bir teatrı ilə məhdudlaşır - bütün Çin hərbi-texnoloji gücünün cəmləşdiyi Sakit okean, o cümlədən hər üç təyyarə daşıyıcısı və s. Pekində bunlar kifayət qədərdir. Birləşmiş Ştatlar isə sözün əsl mənasında bütün dünyada öz gücünü qoruyub saxlamalıdır - və bu, onlar üçün böyük zəiflik yaradır. Üçüncü nəticə isə bütün bu vəziyyətin Rusiyanı necə narahat etməsi ilə bağlıdır. Çinin ABŞ qarşısında həssas olub-olmaması ilə bağlı qlobal müzakirənin kiçik bir epizoduna nəzər yetirək. Onun müdafiəsindəki yeganə boşluq, Qərbin Tayvan ətrafında "Ukrayna" böhranını təhrik edə bilməsi və qeyri-müəyyən müvəffəqiyyətlə və müvəqqəti olaraq dəniz enerji təchizatını kəsməsidir. Lakin o zaman Çinin bu cür tədarük üçün şimal sərhədlərindən keçən quru yollarının əhəmiyyəti daha da artacaq. Bu məlumat, hələ də "Pekin Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulur və gec-tez bizi təslim edəcək" mövzusundakı hər saxtakarlıqdan yapışan kədərli personajlar üçündür.
abş
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2025
Nadir Şəfiyev
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/41883/47/418834744_399:0:1729:1330_100x100_80_0_0_2fd2e6aed9b21de8279a52ec8667076f.jpg
Nadir Şəfiyev
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/41883/47/418834744_399:0:1729:1330_100x100_80_0_0_2fd2e6aed9b21de8279a52ec8667076f.jpg
xəbərlər
ru_AZ
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Nadir Şəfiyev
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/41883/47/418834744_399:0:1729:1330_100x100_80_0_0_2fd2e6aed9b21de8279a52ec8667076f.jpg
döyüş, çin, tramp, donald tramp, pekin, abş
döyüş, çin, tramp, donald tramp, pekin, abş
Çin sakitcə strateji mövqelərini gücləndirib
ABŞ-nın bütün səylərinə baxmayaraq, Çin öz qüdrətini artırmaqda və Rusiya ilə qarşılıqlı şəkildə əməkdaşlığı artırmaqdadır.
Dmitri Kosıryev, RİA Novosti
Hadisənin mahiyyəti heç də ondan ibarət deyil ki, son bir ildə Çin hərbi-strateji sahədə qlobal güc balansı baxımından (əlbəttə ki, öz xeyrinə) dəyişikliyə nail olub. Məsələ burasındadır ki, ABŞ artıq bu dəyişikliyi dərk edib və onu dəyərləndirməyə və nə edəcəyini düşünməyə çalışır.
Amma burada məsələ təkcə nüvə başlıqlarında deyil. Pentaqonun Pekinin altı yüz nüvə başlığı ilə bağlı ABŞ Konqresinə verdiyi hesabat hər kəsin diqqətini çəkdi. 2024-cü ilin ortalarına qədər Çində 600-dən çox nüvə başlığı var idi, 2030-cu ilə qədər isə onların sayı mini keçəcək. Üstəlik bu arsenal ən azı 2035-ci ilə qədər artmağda davam edəcək. ABŞ-ın arsenalında istifadəyə hazır və ya anbarda olan beş mindən çox döyüş başlığı var. Lakin Amerikaya qəbuledilməz ziyan vurmaq üçün paritetə ehtiyacı yoxdur. Çinin indi malik olduğu nüvə başlıqları bu cür ziyan vurmaq üçün kifayətdir.
Döyüş başlıqları yaxşı şeydir, amma ən maraqlısı onların özündə ya miqdarında deyil. Pekinin başqa nailiyyətləri də var və onlar yüksək keyfiyyətə malikdir. Yeni super güc dənizdən, havadan və qurudan buraxılış da daxil olmaqla, hipersəs silahlarından ibarət triadasını yerləşdirməyə müvəffəq olub. Pilotsuz təyyarələr, şarlar və yeni nəsil zərbə silahlarının birgə istifadəsi sahəsində çinlilər ABŞ-ın raket əleyhinə müdafiə sistemlərinin öhdəsindən gələ bilər.
Konqresin "tədqiqat" qrupları və digər kəşfiyyat analitikləri (açıq mənbələrdə olan sənədlərə görə) qeyd edirlər ki, Pentaqonda Asiyada kütləvi şəkildə çatdırılma qurğularının yerləşdirilməsi ilə yeni silah növlərinin hazırlanmasına diqqətin artırılması arasında seçimlə bağlı razılaşma yoxdur. Nəticədə söhbət yeni nəsil müharibələrdən gedir. Belə olan halda hər şey anlaşılmaz və ləzzətli olsa da, onun icrası üçün tələb olunan məbləğin əldə olunması mümkünsüz görünür.
Fakt budur ki, Pekində yeni silah növləri baxımından hələ də çox maraqlı şeylər var. Məsələn, "öldürücü zəncir". Söhbət süni intellekt sahəsində Amerikanın qabaqlayıcı və digər zərbələr üçün imkanlarını zərərsizləşdirə biləcək yeniliklərdən gedir. Yəni, Çinin bir neçə il əvvəl yalnız tamamilə mülki istehsal sahələrdə aşkar edilmiş bəzi texnoloji üstünlüklər indi hərbi sahədə də hiss olunur.
Yeri gəlmişkən, bu yaxınlarda Sakit okeandakı Quam adasında çinlilərin kütləvi "ovlanması" ilə müşahidə olunan ABŞ-ın raket əleyhinə radarını sınaqdan keçirməsi hekayəsi bu süjetin bir hissəsidir.
Qeyd edək ki, burada ümumi mənzərəni deyil, yalnız xəbər axınından bir neçə məqam qeyd olunur. Bütün bunlar nəyə dəlalət edir? Məsələ ilə bağlı çoxlu nəticələr qeyd etmək istənilir ki, onların da bəziləri çox gözlənilməzdir.
Nəticənin birincisi budur ki, dünyanın qeyri-qərb hissəsini görməmək kimi qədim vərdişimizdən nəhayət əl çəkməliyik. Sözün əsl mənasında bütün mediamız, eləcə də analitik strukturlarımız, əslində, dünyada baş verən bütün əsas dəyişikliklərin Asiyada baş verdiyindən xəbərsiz qalıb İspaniyanın hansısa əyalətindən xəbərləri çeynəməyə saatlarla vaxt sərf etməyə hazırdır. Əsas dəyişikliklər isə yalnız Asiyanın Şərqində yox, həmçinin Cənub və Yaxın Şərqdə də baş verir. Hələ Afrika və ya Latın Amerikasını demirik. Qərbin sarsıntıları ruhu qızdırsa da, onlara artıq diqqət yetirməyə dəyməz. Və ümumiyyətlə, hələ də guya yalnız Qərbin əhəmiyyət kəsb etdiyi ötən minillikdə yaşamaq istəyimiz yaxşı əlamət deyil.
Və Asiyada dəyişikliklərin sakit tərzdə baş verməsi aldadıcı hissdir. Əksinə - Asiyanın sakit olduğunu və "xəbər gündəminizdə" heç bir şeyin olmadığını görüntüsü, orada vacib bir şeyin baş verdiyi anlamına gəlir. Bu həyatda orada gedən prosesləri izləmək vərdişinə sahib olanlar gələcək.
İkinci nəticə isə odur ki, o, yenicə formalaşır; söhbət dünyanın strateji xəritəsindəki hazırkı dəyişiklərin nəticələrindən gedir.
Ötən gün Amerikanın Foreign Affairs nəşrində "Çin niyə Trampdan qorxmur" başlıqlı çox dəyərli məqalə çıxıb. Doğrudan da - niyə? Nəzərə alaq ki, Tramp olmasa da, ən azı Pentaqon çinlilərdən çox qorxur; Amerikanın 2025-ci il üçün hərbi xərcləri haqqında qanun layihəsində (895 milyard dollar) Çinin adı 107 dəfə hallanır. Rusiya bu baxımdan ondan xeyli geridədir.
Kimsə düşünmək istəyir ki, ilin sonundakı vəziyyət sadəcə bir düsturla izah olunur: Çin süpürgə altındakı siçan kimi oturub ABŞ-a ixrac etdiyi bütün mallarına Tramp tərəfindən misli görünməmiş vergilərin qoyulması təhdidlərinin reallaşmasından qorxur. Onunla birlikdə onlarla dövlət də qorxudan səsini çıxarmadığı üçün Asiyada hər şey sakit görünür.
Belə çıxır ki, məqsəd bu gün dünyanın 150 ölkəsi üçün əsas iqtisadi tərəfdaşa çevrilmiş (onların cəmi sayı isə iki yüzdən azdır) və yeddi il ardıcıl olaraq dünyada ilk ticarət gücü olaraq qalmış bir ölkəni idxal tarifləri ilə boğmaqdır. Və bu günə qədər kiməsə elə gəlirdi ki, Pekin bu təhdidlərə heç nə ilə cavab verə bilməyəcək. Uzaq başı, Amerikanın qiymətli kağızlarını satışa çıxaracaq. Yeri gəlmişkən, Çindı olan bir trilyondan çox həmin kağızın hazırda yalnız 700 milyardı qalıb. Və ya Çinin özündə yarımkeçiricilərin istehsalını məhdudlaşdırmaq cəhdlərinə cavab olaraq, Pekin nadir torpaq materiallarının ABŞ-a ixracını məhdudlaşdıra bilər. Yeri gəlmişkən hər iki hal artıq reallaşıb. Real təhlükəyə gəldikdə isə, amerikalılar düşünürdü ki, hətta çox əsəbləşdiyi halda çinlilər hərbi cəhətdən amerikalılara heç nə edə bilməz.
İndi isə hamıya aydındır: ABŞ Çinlə bacarmayacaq. Fakt budur ki, Pekinin üstünlüyü mümkün döyüş əməliyyatlarının yalnız bir teatrı ilə məhdudlaşır - bütün Çin hərbi-texnoloji gücünün cəmləşdiyi Sakit okean, o cümlədən hər üç təyyarə daşıyıcısı və s. Pekində bunlar kifayət qədərdir. Birləşmiş Ştatlar isə sözün əsl mənasında bütün dünyada öz gücünü qoruyub saxlamalıdır - və bu, onlar üçün böyük zəiflik yaradır.
Üçüncü nəticə isə bütün bu vəziyyətin Rusiyanı necə narahat etməsi ilə bağlıdır. Çinin ABŞ qarşısında həssas olub-olmaması ilə bağlı qlobal müzakirənin kiçik bir epizoduna nəzər yetirək. Onun müdafiəsindəki yeganə boşluq, Qərbin Tayvan ətrafında "Ukrayna" böhranını təhrik edə bilməsi və qeyri-müəyyən müvəffəqiyyətlə və müvəqqəti olaraq dəniz enerji təchizatını kəsməsidir.
Lakin o zaman Çinin bu cür tədarük üçün şimal sərhədlərindən keçən quru yollarının əhəmiyyəti daha da artacaq. Bu məlumat, hələ də "Pekin Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulur və gec-tez bizi təslim edəcək" mövzusundakı hər saxtakarlıqdan yapışan kədərli personajlar üçündür.
