Azərbaycan, Türkmənistan, yoxsa Xəzər dənizi - Rusiya İrana qazı necə və nə üçün verəcək?
© Sputnik / Алексей Майшев
Abunə olmaq
Rusiya və İran qaz tədarükü üçün yeni infrastruktur qurmalı olacaqlar, yoxsa ölkələr Azərbaycan vasitəsilə kiçik həcmdə “mavi yanacağın” mübadiləsi ilə kifayətlənəcəklər?
BAKI, 30 iyun - Sputnik. Rusiyanın "Qazprom" şirkəti və İran Milli Neft Şirkəti (NIGC) ötən çərşənbə günü Rusiya boru kəməri qazının İrana tədarükünün təşkilinə dair memorandum imzalayıb. Bu memorandum “Qazprom”un İdarə Heyətinin sədri Aleksey Millerin Tehrana səfəri çərçivəsində imzalanıb və İran-Rusiya enerji sahəsində genişmiqyaslı əməkdaşlığın bir növ davamı olub.
2022-ci ildə NIGC və Qazprom arasında aşağıdakı sahələrdə əməkdaşlıq imkanlarının təhlilini nəzərdə tutan strateji əməkdaşlıq memorandumu imzalanıb. Həmin sənəd aşağıdakıları nəzərdə tutur:
İranın neft-qaz və neft yataqlarının işlənməsi,
təbii qaz və neft məhsulları ilə mübadilə əməliyyatlarının həyata keçirilməsi,
iri və kiçik həcmli MTQ layihələrinin həyata keçirilməsi,
magistral qaz kəmərlərinin tikintisi, elmi-texniki və texnoloji əməkdaşlıq.
Daha sonra, 2023-cü ilin payızında İranın neft naziri Cavad Ouci bildirib ki, Tehran "Qazprom"la 40 milyard dollarlıq ortaq layihələr müəyyənləşdirib, danışıqları yekunlaşdırır və tezliklə bu layihələri tətbiq edəcəyi gözlənilir.
Rusiyadan İrana qazın nəqlinin mümkünlüyü nədir?
Rusiya Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun analitiki İqor Yuşkov hesab edir ki, Rusiya qazının İrana real tədarükünün başlanacağını söyləmək hələ tezdir, çünki imzalanmış sənəd müqavilə deyil, sadəcə niyyət memorandumudur və bağlayıcı deyil.
Analitik hesab edir ki, bu memorandum əsasında tərəflər belə bir ehtimalı araşdıracaq və müvafiq olaraq tədarük ssenarisini müzakirə edəcəklər.
“Burada çoxlu suallar var, çünki Rusiya və İran qaz istehsalçıları və faktiki olaraq qlobal bazarda rəqiblərdir. Və burada əməkdaşlığımız çox məhduddur”, - deyə Yuşkov Sputnik Azərbaycan-a bildirib.
Onun sözlərinə görə, güman edilir ki, Rusiya qazı istər Azərbaycandan, istərsə də Türkmənistandan keçməklə İranın “mavi yanacağa” həmişə tələbat olan şimal bölgələrinə tranzitlə nəql edilə bilər. Lakin bu məsələnin indi əhəmiyyəti yoxdur, çünki İran artıq ölkənin şimalına qaz nəqli sistemi qurub.
“Əgər İran əvvəllər öz şimal-şərq rayonlarını Türkmənistandan qazla təmin edirdisə, sonradan bu bölgələrə qaz kəməri çəkdiyi üçün bu nəqldən imtina etdi. Əgər bu gün Tehranın əlavə qaza ehtiyacı olsaydı, yəqin ki, onu Türkmənistandan idxal etmək daha məntiqli olardı”, - Yuşkov deyir.
Ekspert qeyd edib ki, Türkmənistan ən azı bunda maraqlı olardı, çünki o, artıq həcmlərə malik olduğunu bəyan edir və “mavi yanacağını” sata bilməyən Rusiya qazını tranzit etmək qəribə olardı.
Şimal-Cənub BND-nin Avrasiyanın nəqliyyat sistemində rolu
© Photo : Eurasian Development Bank, ED
Qiymət məsələsi
Yuşkovun fikrincə, böyük sual ondan ibarətdir ki, İran öz hasilatını və ya məsələn, Azərbaycan qazını deyil, onu seçməsi üçün Rusiya qazının hansı qiymətə satılması lazımdır.
“Yenə də Rusiyanın öz qazını aşağı qiymətə satmasının mənası yoxdur, xüsusən də İrana tədarüklər böyük nəqliyyat məsafəsi olduğundan və aşağı qiymətə satmaq sərfəli olmaz”, - ekspert qeyd edib.
Beləliklə, Yuşkov əlavə edib ki, Rusiya İrana qaz tədarük edərkən həm öz ərazisindən, həm də tranzitlə başqa ölkədən qaz nəql etməli olacaq. Ona görə də Rusiya Federasiyasından İrana qazın tədarük edilib-edilməyəcəyi, ə əgər belədirsə, bunun hansı marşrutla baş verəsəyi ilə bağlı çoxlu suallar var.
“Bəs bu ölkənin böyük ehtiyatları varsa və ölkənin şimalına qaz kəməri çəkibsə, Rusiya qazı İrana niyə lazımdır? Bu gün İran idxaldan tamamilə imtina edib”, - ekspert qeyd edib.
Qazprom, arxiv
© AFP 2024 / KIRILL KUDRYAVTSEV
Pakistan və Hindistana qaz tədarükü
Yuşkov hesab edir ki, Rusiya boru kəməri qazının İrana tədarükü üçün başqa ehtimal ssenarisi mübadilədir.
“Qazı hansısa yolla dəyişmək mümkündürmü? Bu variant tərəflər arasında müzakirə oluna bilər. Xüsusilə, “Qazprom” İranın şimalına tədarük edə bilər və İran-Pakistan qaz nəqli sistemi tamamlanıb işə düşərsə, o, oxşar həcmləri, məsələn, Pakistan və ya Hindistana tədarük edəcək. Ona görə də hələlik bu, sadəcə variantların müzakirəsidir”, - deyə Sputnik Azərbaycan-ın həmsöhbəti fikrini yekunlaşdırıb.
Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun eksperti, Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin elmi işçisi Stanislav Mitraxoviç də hesab edir ki, bu sazişin həyata keçirilməsi variantlarından biri Rusiyadan İrana Mərkəzi Asiyadan keçən qaz kəmərinin çəkilməsidir. sonra isə İrandan Pakistan və Hindistana qaz ixrac edin və bunun üçün müvafiq infrastrukturun qurulmasına dəyər.
Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun eksperti, Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin elmi işçisi Stanislav Mitraxoviç
© Photo : Новые Известия
“Memorandum yalnız niyyət razılaşmasıdır və hələ konkret parametrləri olan müqavilə deyil. Bu, daha çox gələcəyə baxışdır”, - Mitraxoviç Sputnik Azərbaycan-a müsahibəsində qeyd edib.
Ekspert hesab edir ki, Xəzər dənizi ilə qaz kəmərinin çəkilməsi Rusiya qazının İrana çatdırılması variantı sayıla bilər. Bundan əlavə, infrastrukturdan Azərbaycan vasitəsilə də istifadə etmək mümkündür, xüsusən də bir tərəfdən Rusiya ilə Azərbaycan, digər tərəfdən isə Azərbaycan, İran və Türkmənistan arasında svop əməliyyatı artıq həyata keçirildiyindən.
Bununla belə, o əlavə edib ki, bu istiqamətdə mövcud infrastruktur yalnız kiçik həcmdə qazın nəqlinə imkan verir. Ona görə də iri həcmli tədarüklərdən danışsaq, yeni qaz kəmərinə ehtiyac olacaq.
Layihənin həyata keçirilməsinin əsas motivləri
Mitraxoviçin sözlərinə görə, Rusiya qazının İrana tədarükü layihəsinin həyata keçirilməsinin əsas motivi, ilk növbədə, Hindistanda və ümumiyyətlə, Hindistan-Pakistan regionunda qaza tələbatın artmasıdır.
“Hindistanın əhalisi Türkiyədən iyirmi dəfə çox olsa da, eyni həcmdə qaz istehlak edir. Hindistanda qaz istehlakının artacağı şübhəsizdir”, - ekspert deyir.
Layihənin ikinci motivi ölkədə əsas istehsalın cənubda, istehlakın isə şimalda cəmləşməsi səbəbindən İranda balansın pozulmasıdır.
“Bu iki amilin mövcudluğu yuxarıda qeyd olunan ölkələr arasında mübadilə əməliyyatlarını asanlaşdıra bilər. Hələlik bu, yaxın gələcək üçün nəzərdə tutulan layihə deyil”, - ekspert əlavə edib.
Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.
