https://sputnik.az/20240211/turkiyede-ve-ya-randa-qaz-qovsagi-mavi-yanacaq-ticareti-merkezi-harada-yaradilacaq-462562838.html

Türkiyədə və ya İranda qaz qovşağı: “mavi yanacaq” ticarəti mərkəzi harada yaradılacaq?

Türkiyədə və ya İranda qaz qovşağı: “mavi yanacaq” ticarəti mərkəzi harada yaradılacaq?

Sputnik Azərbaycan

Rusiya baş nazirinin müavini Aleksandr Novak fevralın 8-də bildirib ki, hazırda Rusiya və İran şirkətləri İranda qaz qovşağının yaradılması ilə bağlı... 11.02.2024, Sputnik Azərbaycan

2024-02-11T17:49+0400

2024-02-11T17:49+0400

2024-02-11T17:49+0400

iqtisadiyyat

qaz

iran

türkiyə

moskva

rusiya

avropa

tədarük

investisiya

https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e5/06/05/427133774_0:0:3073:1728_1920x0_80_0_0_c0a4f8b2415e29c102a7730ffec7979e.jpg

BAKI, 11 fevral - Sputnik. Rusiyanın Türkiyəyə öz ərazisində bütün dünyadan “mavi yanacaq” ticarətinin cəmləşəcəyi qaz qovşağı yaratmaq təklifindən təxminən iki il keçir. Türkiyə bu təklifi məmnuniyyətlə qəbul etdi və mərkəz yaratmaq üçün bütün lazımi addımları atmaq niyyətində olduğunu bəyan etdi. Eyni zamanda, bu istiqamətdə əməli addımlar yalnız Türkiyə qaz qovşağının yaradılması üçün əsasların hüquqi rəsmiləşdirilməsi ilə məhdudlaşdı. Belə ki, ötən ilin aprelində Türkiyə parlamenti qaz qovşağı layihəsini həyata keçirmək üçün ölkənin dövlət neft-qaz şirkəti “Botaş”ın strukturunda dəyişiklikləri təsdiqləyib.Keçən ilin sentyabrında iki ölkə liderlərinin görüşündə Vladimir Putin Rusiya Federasiyası ilə Türkiyənin yaxın vaxtlarda Türkiyə qaz qovşağının yaradılması ilə bağlı razılığa gələ biləcəyini bildirmişdi. Eyni zamanda ekspertlər hesab edirlər ki, Türkiyə və Rusiya bir sıra məsələlər, xüsusən də Rusiya qazının tədarükünün artırılması, Türkiyədə qaz anbarı infrastrukturunun genişləndirilməsi və Türkiyə ərazisində qazın ticarəti mexanizmi ilə bağlı hələlik razılığa gəlməyiblər.Eyni zamanda İranda qaz qovşağının yaradılması ilə bağlı paralel danışıqlar gedir. Rusiya baş nazirinin müavini Aleksandr Novak fevralın 8-də bildirib ki, Rusiya və İran şirkətləri hazırda İranda qaz qovşağının yaradılması və qaz yataqlarının işlənməsi ilə bağlı danışıqlar aparır.Bundan əvvəl İran tərəfi bəyan etmişdi ki, İran Rusiya, Qətər və Türkmənistanın iştirakı ilə Fars körfəzi sahillərində Buşehr əyalətinin Assaluye sənaye rayonunda qaz qovşağı yaratmağı planlaşdırır. Beləliklə, qaz qovşağının son nəticədə harada yaradılacağı və hansı ölkənin “mavi yanacaq” ticarəti mərkəzi olmaq şansının daha yüksək olduğu tam aydın deyil.İran qaz OPEC-inə, Türkiyəyə yanacaq ticarətinə can atırÖzü demək olar ki, qaz hasil etməyən və ölkəyə idxaldan tamamilə asılı olan Türkiyədən fərqli olaraq, İran onun tələbatını ödəyir və qonşu ölkələrə aktiv “mavi qaz” tədarükçüsüdür. İran hakimiyyəti dəfələrlə bəyan edib ki, İranla birlikdə qlobal qaz hasilatının təxminən 50%-nə nəzarət edən Rusiya, Türkmənistan və Qətər kimi ən böyük qaz tədarükçüləri İranda mərkəzin yaradılmasında iştirak edəcəklər.Digər tərəfdən, qazı Türkiyəyə regional qaz bazarının ən mühüm oyunçuları - Rusiya, İran, Azərbaycan, eləcə də maye qaz ixrac edən Əlcəzair, Nigeriya, Qətər tədarük edir. Yəni qurulmuş infrastruktur sayəsində regionun əsas “mavi yanacaq” tədarükçüləri Türkiyənin “çatı” altında toplaşıb. Beləliklə, İranın timsalında ən böyük “mavi yanacaq” istehsalçılarını birləşdirəcək qaz OPEK-in bir növ analoqunun yaradılmasından danışmaq olar.Birləşmə çərçivəsində qazın qiymətlərini tənzimləmək, həmçinin müvafiq mexanizmlərdən istifadə etməklə onun təchizatçılarını qəfil artımlardan qorumaq mümkün olacaq. Türkiyəyə gəlincə, ölkə daha çox qaz anbarı infrastrukturunun və satış platformasının yaradılmasına diqqət yetirir, buna görə də ölkədə alınan və satılan həcmlər əslində “şəxsi olmayan” olacaq.Bu satış formatı bir tərəfdən Avropadakı istehlakçılara Rusiya qazının icazəsiz alınmasına imkan verəcək, digər tərəfdən isə Moskvaya öz yanacağını Avropa bazarında satmağa şərait yaradacaq. Bundan əlavə, Türkiyə və İrandakı qaz qovşaqları müxtəlif müştərilərə xidmət göstərəcək - əgər türk qovşağının yaradılması ideyasının özü də Rusiya qazının Avropa bazarında maneəsiz satışı üçün imkanlar yaratmaq məqsədi daşıyırsa, o zaman İran qovşağından yanacaq.Pakistan, Hindistan və Asiya regionunun digər ölkələrinə tədarük ediləcək. Yəni, əslində həm İran, həm də Türkiyə qaz qovşaqları müstəqil şəkildə və bir-biri ilə rəqabət aparmadan yaxşı fəaliyyət göstərə bilər.Türkiyənin investisiyalara, İranın böyük həcmdə qaza ehtiyacı varQeyd etmək yerinə düşər ki, müəyyən müddət ərzində yanacaq anbarının da təmin olunduğu Türkiyədə tam hüquqlu qaz qovşağının fəaliyyət göstərməsi üçün mövcud qaz anbarlarının inkişaf etdirilməsi vacibdir.Beləliklə, Türkiyə hökuməti 2028-ci ilə qədər ölkəni Avropa regionunda üçüncü ən böyük qaz anbarı tutumuna çevirməyi planlaşdırır.Hazırda ölkənin iki böyük qaz anbarının - Silivri və Tuz Gəlyu UGS-nin tutumu müvafiq olaraq 4,6 milyard və 1,2 milyard kubmetrdir. Ankaranın planları 2028-ci ilə qədər ölkənin ümumi qaz anbar tutumunu 14,4 milyard kubmetrə çatdırmaqdır.Şübhəsiz ki, Türkiyənin qaz anbar potensialını inkişaf etdirmək üçün böyük miqyaslı investisiyalara ehtiyac olacaq. Eyni zamanda, ekspertlər hesablayıblar ki, planlaşdırılan güclər tamhüquqlu qaz qovşağı yaratmaq üçün kifayət etməyəcək, çünki onlar ölkədə istehlak edilən “mavi yanacağın” yalnız 20%-ni qəbul edə biləcəklər.Əgər Türkiyə öz ərazisində qaz saxlamağı və satmağı planlaşdırırsa, o zaman qaz anbarının tutumunu ən azı üç dəfə artırmalıdır, çünki ticarət mərkəzinin yaradılması ölkəyə idxalın əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olur. İrana gəlincə, əsas problem ölkəyə qaz tədarükündə qalır. Beləliklə, Rusiya Federasiyası, Türkmənistan və Qətər İran qaz qovşağının etibarlı təchizatçıları hesab olunur ki, onların hər biri bu və ya digər səbəbdən İslam respublikasını təkrar ixrac üçün lazım olan həcmlərlə təmin edə bilməyəcək.Belə ki, Rusiya Federasiyasından qazın tədarükü məsələsində Azərbaycan ərazisindən Rusiya ilə İran arasında svop (mübadilə) variantı nəzərdən keçirilir. Eyni zamanda, bu mexanizmdən istifadə etməklə tədarükün həcmi kifayət qədər məhduddur - Azərbaycanla İran arasında Hacıqabul-Astara-Bind-Biand (uzunluğu 1474,5 km) qaz kəmərinin Azərbaycan hissəsində keçirmə qabiliyyəti 1,5 milyard kubmetrdən bir qədər çoxdur, bu da əhəmiyyətli tədarüklərə imkan verməyəcək.Türkmənistan qazının İrana tədarükünə gəlincə, ölkədə hasil edilən bütün “mavi yanacağın” həcmi illərlə əvvəldən Çin tərəfindən bağlanıb və çətin ki, ölkə İran bazarına tədarük üçün hasilatı artıra bilsin. Üstəlik, türkmən qazına bu gün qonşu Özbəkistanda da tələbat var - keçən il ölkələr 2 milyard kubmetr qaz tədarükü ilə bağlı müqavilə imzalayıb, həmçinin ixracın həcmini artırmaq niyyətlərini bəyan ediblər.Bir sıra ekspertlər hesab edir ki, Türkmənistan bu gün qaz ixracını artırmaq üçün kifayət qədər imkanlara malik deyil və İran qaz qovşağına yanacaq tədarükü ideyası reallığa çətin uyğun gəlir. Eyni zamanda, İran bazarını asanlıqla maye qazla təmin edə bilən Qətərin belə bir sxemdə maraqlı olması çətin ki, Doha bu gün öz “mavi yanacağını” həm Avropa, həm də Asiya bazarlarına problemsiz satır.Əksinə, Rusiya Federasiyasından tədarükün azaldılmasından sonra Qətər qazı Avropada ən çox tələb olunan qaza çevrilib və Doha Avropa şirkətləri ilə iyirmi beş illik müqavilələri uğurla bağlayır. eləliklə, İran qaz qovşağı məsələsində daha çox qiymətləri və bazarı tənzimləyən bir növ qaz OPEK-in yaradılmasından danışa bilərik. Eyni zamanda, Türkiyə qaz qovşağı məhz Rusiya və İran qazının qeyri-şəxs ola biləcəyi və müvafiq infrastrukturla Avropa bazarına çıxarıla biləcəyi platformaya çevrilə bilər.Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.

2024

xəbərlər

ru_AZ

qaz, iran, türkiyə, moskva, rusiya, avropa, tədarük, investisiya