https://sputnik.az/20230820/meshur-azerbaycanlilar-hesen-abdullayev-ve-onun-fizika-dersleri-457812976.html
Məşhur azərbaycanlılar: Həsən Abdullayev və onun fizika dərsləri
Məşhur azərbaycanlılar: Həsən Abdullayev və onun fizika dərsləri
Sputnik Azərbaycan
Yaponlar onu "ən yeni texnologiyaların atası", amerikalılar "dahi alim", elm sahəsindəki həmkarları isə Azərbaycanda ilk "Silikon Vadisi" modelinin yaradıcısı... 20.08.2023, Sputnik Azərbaycan
2023-08-20T17:27+0400
2023-08-20T17:27+0400
2023-08-20T17:27+0400
elm
alim
fizika
azərbaycanlı
dərs
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e7/08/11/457792393_0:0:2098:1180_1920x0_80_0_0_abf07690d850167ca14185d5dc566de2.jpg
BAKI, 20 avqust — Sputnik. Söhbət çox parlaq şəxsiyyət, bütün dünyada tanınmağa nail olmuş fizik Həsən Məmmədbağır oğlu Abdullayevdən gedəcək. Alim sovet və Azərbaycan elmini dünya səviyyəsinə çıxarmağı bacarıb. Avqustun 20-də onun anadan olmasının 105 illiyi tamam olacaq. Alimin ömrünün illəri 20-ci əsrə təsadüf edir, o, inqilabdan dərhal sonra dünyaya gəlib, müharibə illərində yaşayıb və kəşflərini Sovetlər İttifaqı dövründə edib. Həsən uşaqlıqdan nadir qabiliyyətlər nümayiş etdirib. Bu dövrdə yaşasaydı onu vunderkind adlandırardılar. 10 yaşında o, artıq müəllim köməkçisi kimi işləyir, 12 yaşında məktəbdə çatışmayan müəllimləri əvəz edərək özü dərs deməyə başlayır. Həsən 14 yaşında artıq Ordubad məktəbində rəsmi olaraq müəllim kimi işləməyə başlayır. Gənc oglanın 18 yaşı tamam olanda Bakı Pedaqoji İnstitutunun fizika fakültəsinə daxil olur. 1945-ci ildən Fizika-Riyaziyyat İnstitutunun əməkdaşı olmaqla yanaşı, eyni zamanda Bakıda üç ali məktəbdə dərs deməyə başlayır. Həsən Abdullayev bütün həyatını o illərdə elmdə yeni istiqamətə - yarımkeçiricilər fizikasına həsr edib. Bu gün hər kəs bu seçimin nə qədər vizioner olduğunu anlayır. Demək olar ki, bütün müasir sənaye bu ixtiradan, o cümlədən elektron cihazların, fotoelementlərin, günəş batareyaların istehsalında istifadə edir. 1950-1980-ci illərdə ABŞ, Fransa, Yaponiya və bir çox digər qabaqcıl ölkələrdə müasir elm sahəsindəki ciddi tədqiqatçılar onun mötəbər fikrinə istinad ediblər. Abdullayev 1954-cü ildə SSRİ-də ilk yarımkeçiricilər fizikası üzrə məktəblərdən birinin qurucusu olub. Həmkarları alimin təşkilatçılıq qabiliyyətini xatırlayaraq, onun 1957-ci ildə Azərbaycanda, indiki Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutunda özünün "Silikon Vadisi" modelini necə yaratdığını xatırlayıblar. Bu yer onların təkcə nəzəri elmlə deyil, həm də yeni texnologiyaların istehsalı və inkişafların aparıldığı ilk mərkəz olub. Abdullayev institutu elmi məktəbi və qabaqcıl sənaye bazasını birləşdirib. Eyni zamanda, hər bir dahi insan kimi, o da yalnız fizikada dayanmır. Daha sonra o, respublikada ilk astrofizika fakültəsini yaradır, 1959-cu ildə isə Həsən Abdullayev təşəbbüsünü irəli sürərək Şamaxı Rəsədxanasının yaradılmasını təşkil edir. O, mikrobiologiya, kibernetika, geofizika, mikroelektronika və biofizika institutlarının yaradılmasında rol iynayır. Onun həyatının səhifələrindən biri gələcək Nobel mükafatı laureatı, rusiyalı fiziki Jores Alferovla dostluq və əməkdaşlıqla bağlıdır. Abdullayevin məşhur Leninqrad Fizika-Texnika İnstitutunda işlədiyi illərdə hər iki alim eyni laboratoriyanın müxtəlif sektorlarında demək olar ki, eyni işlə məşğul olublar. Abdullayev selenlə, Alferov isə germaniumla işləyib. Əslində, Alferov Abdullayevin nailiyyətlərinə əsaslanaraq onun yolunu gedib. Abdullayevin yalnız nəzəri cəhətdən əsaslandırdığını, Alferov daha gənc olduğu üçün sonradan texnologiyalar kimi istifadə edib praktikada əldə edə bilib. Maraqlıdır ki, selenin insan orqanizmindəki mühüm rolunun kəşfi bioloqlar və ya kimyaçılar tərəfindən deyil, fizik Abdullayev tərəfindən edilmişdir. Selenin yarımkeçiricilərini tədqiq edən çox gənc bir alim olaraq, insan orqanizmindəki selenin işıq enerjisini göz qişasının potensial enerjisinə çevirməklə məşğul olub, yəni ətrafımızdakı dünyanı görmə qavrayışımıza təsir etdiyini irəli sürüb. Uzun müddət bu fərziyyə yalnız bir fərziyyə olaraq qalıb və sonra tibb kəskin görmə qabiliyyəti ilə gözlərdəki selenin tərkibi arasında birbaşa əlaqə qurub. Abdullayevin işləri yarımkeçiricilər fizikasında yeni elmi istiqamətin əsasını təşkil edib, onun özü isə dünya elektronikasının və yeni texnologiyaların patriarxı adlandırılıb. Hələ "soyuq müharibə" illərində də alimin nüfuzu o qədər böyük olub ki, onu ABŞ, Fransa və Türkiyəyə fizika üzrə mühazirələr verməyə dəvət etməyə davam ediblər. Akademik Həsən Məmmədbağır oğlu Abdullayev 1993-cü il sentyabrın 1-də Bakıda vəfat edib və Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Sentyabr ayında onun vəfatının 30 ili tamam olacaq.
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2023
xəbərlər
ru_AZ
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
alim, fizika, azərbaycanlı, dərs
alim, fizika, azərbaycanlı, dərs
Məşhur azərbaycanlılar: Həsən Abdullayev və onun fizika dərsləri
Yaponlar onu "ən yeni texnologiyaların atası", amerikalılar "dahi alim", elm sahəsindəki həmkarları isə Azərbaycanda ilk "Silikon Vadisi" modelinin yaradıcısı adlandırıblar. Bütün bunlar bakılı fizik Həsən Abdullayev haqqındadır.
BAKI, 20 avqust — Sputnik. Söhbət çox parlaq şəxsiyyət, bütün dünyada tanınmağa nail olmuş fizik Həsən Məmmədbağır oğlu Abdullayevdən gedəcək. Alim sovet və Azərbaycan elmini dünya səviyyəsinə çıxarmağı bacarıb. Avqustun 20-də onun anadan olmasının 105 illiyi tamam olacaq.
Alimin ömrünün illəri 20-ci əsrə təsadüf edir, o, inqilabdan dərhal sonra dünyaya gəlib, müharibə illərində yaşayıb və kəşflərini Sovetlər İttifaqı dövründə edib. Həsən uşaqlıqdan nadir qabiliyyətlər nümayiş etdirib. Bu dövrdə yaşasaydı onu vunderkind adlandırardılar. 10 yaşında o, artıq müəllim köməkçisi kimi işləyir, 12 yaşında məktəbdə çatışmayan müəllimləri əvəz edərək özü dərs deməyə başlayır. Həsən 14 yaşında artıq Ordubad məktəbində rəsmi olaraq müəllim kimi işləməyə başlayır. Gənc oglanın 18 yaşı tamam olanda Bakı Pedaqoji İnstitutunun fizika fakültəsinə daxil olur. 1945-ci ildən Fizika-Riyaziyyat İnstitutunun əməkdaşı olmaqla yanaşı, eyni zamanda Bakıda üç ali məktəbdə dərs deməyə başlayır.
Həsən Abdullayev bütün həyatını o illərdə elmdə yeni istiqamətə - yarımkeçiricilər fizikasına həsr edib. Bu gün hər kəs bu seçimin nə qədər vizioner olduğunu anlayır. Demək olar ki, bütün müasir sənaye bu ixtiradan, o cümlədən elektron cihazların, fotoelementlərin, günəş batareyaların istehsalında istifadə edir. 1950-1980-ci illərdə ABŞ, Fransa, Yaponiya və bir çox digər qabaqcıl ölkələrdə müasir elm sahəsindəki ciddi tədqiqatçılar onun mötəbər fikrinə istinad ediblər.
Abdullayev 1954-cü ildə SSRİ-də ilk yarımkeçiricilər fizikası üzrə məktəblərdən birinin qurucusu olub. Həmkarları alimin təşkilatçılıq qabiliyyətini xatırlayaraq, onun 1957-ci ildə Azərbaycanda, indiki Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutunda özünün "Silikon Vadisi" modelini necə yaratdığını xatırlayıblar. Bu yer onların təkcə nəzəri elmlə deyil, həm də yeni texnologiyaların istehsalı və inkişafların aparıldığı ilk mərkəz olub. Abdullayev institutu elmi məktəbi və qabaqcıl sənaye bazasını birləşdirib.
Eyni zamanda, hər bir dahi insan kimi, o da yalnız fizikada dayanmır. Daha sonra o, respublikada ilk astrofizika fakültəsini yaradır, 1959-cu ildə isə Həsən Abdullayev təşəbbüsünü irəli sürərək Şamaxı Rəsədxanasının yaradılmasını təşkil edir. O, mikrobiologiya, kibernetika, geofizika, mikroelektronika və biofizika institutlarının yaradılmasında rol iynayır.
Onun həyatının səhifələrindən biri gələcək Nobel mükafatı laureatı, rusiyalı fiziki Jores Alferovla dostluq və əməkdaşlıqla bağlıdır. Abdullayevin məşhur Leninqrad Fizika-Texnika İnstitutunda işlədiyi illərdə hər iki alim eyni laboratoriyanın müxtəlif sektorlarında demək olar ki, eyni işlə məşğul olublar. Abdullayev selenlə, Alferov isə germaniumla işləyib. Əslində, Alferov Abdullayevin nailiyyətlərinə əsaslanaraq onun yolunu gedib. Abdullayevin yalnız nəzəri cəhətdən əsaslandırdığını, Alferov daha gənc olduğu üçün sonradan texnologiyalar kimi istifadə edib praktikada əldə edə bilib.
Maraqlıdır ki, selenin insan orqanizmindəki mühüm rolunun kəşfi bioloqlar və ya kimyaçılar tərəfindən deyil, fizik Abdullayev tərəfindən edilmişdir. Selenin yarımkeçiricilərini tədqiq edən çox gənc bir alim olaraq, insan orqanizmindəki selenin işıq enerjisini göz qişasının potensial enerjisinə çevirməklə məşğul olub, yəni ətrafımızdakı dünyanı görmə qavrayışımıza təsir etdiyini irəli sürüb. Uzun müddət bu fərziyyə yalnız bir fərziyyə olaraq qalıb və sonra tibb kəskin görmə qabiliyyəti ilə gözlərdəki selenin tərkibi arasında birbaşa əlaqə qurub.
Abdullayevin işləri yarımkeçiricilər fizikasında yeni elmi istiqamətin əsasını təşkil edib, onun özü isə dünya elektronikasının və yeni texnologiyaların patriarxı adlandırılıb. Hələ "soyuq müharibə" illərində də alimin nüfuzu o qədər böyük olub ki, onu ABŞ, Fransa və Türkiyəyə fizika üzrə mühazirələr verməyə dəvət etməyə davam ediblər.
Akademik Həsən Məmmədbağır oğlu Abdullayev 1993-cü il sentyabrın 1-də Bakıda vəfat edib və Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Sentyabr ayında onun vəfatının 30 ili tamam olacaq.
