https://sputnik.az/20230817/qlobal-mal-ve-xammal-catismazligi-azerbaycanda-gozlenilirmi--457748892.html

Qlobal mal və xammal çatışmazlığı Azərbaycanda gözlənilirmi?

Qlobal mal və xammal çatışmazlığı Azərbaycanda gözlənilirmi?

Sputnik Azərbaycan

Bu gün neft həqiqətən də "qara qızıl"a çevrilir – qiymətlər uzun müddətdir ki, bir barel üçün 80-85 dollar aralığında saxlanılır 17.08.2023, Sputnik Azərbaycan

2023-08-17T08:04+0400

2023-08-17T08:04+0400

2023-08-17T08:23+0400

azərbaycan

iqtisadiyyat

çatışmazlıq

xammal

mis

iran

neft

metal

https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e6/09/15/446299711_0:161:3071:1888_1920x0_80_0_0_c14b5dca4974487e9390ec52a6b27958.jpg

BAKI, 17 avqust — Sputnik. Qlobal inflyasiyanın sürətlənməsi üçün zəmin 2020-ci ildə, dünya bazarında təklifin azalmasına və qiymətlərin kəskin artmasına səbəb olan koronavirus pandemiyası səbəbindən qlobal tədarük zəncirinin pozulduğu vaxt hazırlanmağa başlayıb. Sonrakı geosiyasi hadisələr və Qərbin Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaları vəziyyəti daha da gərginləşdirib - malların və xammalın daşınmasında çətinliklər, habelə Rusiya mallarının tədarükünə qoyulan məhdudiyyətlər bir sıra malların bazarında nəzərə çarpan çatışmazlıq yaradıb. Bu gün iqtisadçılar həyəcan təbili çalırlar - qısa müddətdə bir çox ölkələrdə bəzi mallar adi istehlakçılar üçün əlçatmaz ola bilər və bir sıra xammal növlərinin çatışmazlığı hətta enerjiyə keçidi təşəbbüslərinin ləngiməsinə səbəb ola bilər. Neft və metal qıtlığı enerji təhlükəsizliyinə zərbə vuracaq Bu gün neft həqiqətən də "qara qızıl"a çevrilir – qiymətlər uzun müddətdir ki, bir barel üçün 80-85 dollar aralığında saxlanılır və istehlakçı ölkələrin maya dəyərini azaltmaq üçün bütün səylərinə baxmayaraq, karbohidrogen xammalı hələ də idxalçılar üçün kifayət qədər bahalı olaraq qalır. Bundan əlavə, beynəlxalq təşkilatlar və ekspertlər təklifin azalacağını gözləyirlər - ABŞ Energetika Nazirliyinin Enerji İnformasiya İdarəsi (EIA) Səudiyyə Ərəbistanının hasilatının azalması və Rusiyadan ixracın azalmasının 2023-cü ilin sonuna qədər qlobal neft və maye karbohidrogen bazarında qıtlığa səbəb olacağını gözləyir. Belə ki, 2023-cü ildə qıtlıq sutkada 60 min barel, 2024-cü ildə isə sutkada 230 min barelə çatacaq. Bundan əlavə, dünya neft ehtiyatları 2023-cü ilin birinci yarısında ehtiyatların artmasından 2024-cü ilin dördüncü rübünə qədər ehtiyatların davamlı azalmasına keçəcək. Ekspertlər gözlənilən neft qıtlığını neft-qaz şirkətlərinin kapital xərclərinin, o cümlədən yeni yataqların işlənməsinə sərmayə qoyuluşunun 2022-ci ildə bütün dünyada 2010-cu illə müqayisədə 20 faizdən çox və 2013-2014-cü illərdəki zirvələrindən təxminən 45% aşağı olması ilə əlaqələndirirlər. Ekspertlərin fikrincə, neftlə yanaşı, xammal bazarında da kəsir müşahidə olunacaq. Beləliklə, bu ildən etibarən bazarlar "yaşıl" enerji istehsalında əsas xammal mallarından biri olan misin kəskin qıtlığı gözlənilir. Belə ki, Çilidəki ən böyük mis hasilatı üzrə ən böyük şirkət ayın əvvəlində bu növ metalın istehsalı üzrə illik proqnozlarını 70 min ton pisləşdirərək 1,31-1,35 milyon tona çatdırıb və ilin birinci yarısında hasilatın 14% azaldığını bildirib. Nəticədə, şirkətin açıqlamasından sonra London Metal Birjasında (LME) mis qiymətləri üç aylıq rekordunu yeniləyərək, bir ton üçün 8831,5 dollar təşkil edib. İstehsalın azalması dünyanın digər iri şirkətlərində də görünür və Asiya bazarlarında, xüsusən də Çində tələbin artması ilə müşayiət olunur. Eyni zamanda, "yaşıl" enerji üçün misin əhəmiyyətini qiymətləndirmək mümkün deyil - metal elektrikli avtomobillərinin, günəş panellərinin və külək turbinlərinin istehsalında istifadə olunur. Bununla yanaşı, ekspertlərin proqnozlarına görə, 2035-ci ildə misə qlobal tələbat 2021-ci illə müqayisədə demək olar ki, iki dəfə artaraq 49 milyon ton təşkil edəcək. Eyni zamanda, əgər yeni istehsal gücləri işə salınmasa, dünya mis istehsalı, qeyd olunan il cəmi 33 milyon tona qədər artacaq. Eyni aqibət yüksək texnologiya, tibb, aerokosmik, atom və digər sənaye sahələrinin işində mühüm komponent olmaqla dünya iqtisadiyyatında ciddi rol oynayan, iqtisadiyyat üçün əhəmiyyətli, lakin kifayət qədər qiymətləndirilməyən qaz-heliumu gözləyir. Helium yarımkeçiricilər və mikrosxemlərin istehsalı üçün lazımdır, helium soyuducusu ilə yüksək temperaturlu qazla soyudulmuş reaktor əsasında atom elektrik stansiyalarında istifadə olunur. Bu gün dünya bazarında artıq helium çatışmazlığı müşahidə olunur - dünya helium tədarükünün 40%-i ABŞ Federal Helium Ehtiyatının (Federal Helium Reserve) hesabına həyata keçirilib. 2021-ci ildə ehtiyat bağlanıb və hələ də heliumun belə başqa böyük mənbələri yoxdur, buna görə dünya bazarına tədarük kəskin şəkildə azalıb. Ekpertlər xəbərdarlıq edirlər ki, gözlənilən helium çatışmazlığı dünya iqtisadiyyatın bir çox sektorlarına ciddi zərbə vuracaq, alternativ xammalın olmaması isə vəziyyəti daha da gərginləşdirəcək. Düyü və buğda çatışmazlığı dünya ərzaq təhlükəsizliyini təhdid edir Eyni zamanda, xammal malları ilə yanaşı, dünya bazarlarında hazır məhsulların, xüsusilə də onun istehsalı üçün ərzaq və gübrə qıtlığı da gözlənilir. Belə ki, Belarusa qarşı tətbiq olunan sanksiyalar dünyanın bir sıra regionlarının gübrə tədarükünü təhlükə altına qoyur ki, bu da son nəticədə gübrə çatışmazlığına və ərzaq istehsalının kəskin azalmasına səbəb ola bilər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) qiymətləndirmələrinə görə, sanksiyalar səbəbindən Belarus gübrəsinin dünya bazarından rekord dərəcədə azalması 2023-cü ildə Afrikada taxıl məhsulunun 16% azalmasına səbəb olub. Bundan əlavə, ötən il dünyada təbii qazın rekord qiymətləri müəyyən növ gübrələrin, xüsusən də istehsal zamanı təbii qazın xərclərin təxminən 80%-ni təşkil edən karbamidin istehsalının azalmasına səbəb olub. Gübrə istehsalının azalması, eləcə də bu ilin iyun ayından etibarən Avropa bazarında qazın qiymətinin yenidən artması və bəzi günlərdə 1000 kubmetr üçün 500 dollara çatması dünyada gübrə ehtiyatlarına ciddi zərbə vura bilər. Nəticədə, ekspertlər orta müddətli perspektivdə dünya bazarında müəyyən növ gübrələrin qıtlığının müşahidə olunacağını gözləyirlər. Mütəxəssislərin fikrincə, düyü və buğda kimi mallar, o cümlədən əsas tədarükçü ölkələrdən tədarükün azalması səbəbindən qıtdır. Gübrə çatışmazlığı rəsmi olaraq elan olunmazdan əvvəl bir sıra ərzaq məhsullarının, xüsusən də dənli bitkilərin qiyməti əhəmiyyətli bir artım nümayiş etdirir. Ekspertlərin fikrincə, düyü və buğda kimi mallar, o cümlədən əsas tədarükçü ölkələrdən tədarükün azalması səbəbindən qıtlıq növbəsindədir. "Bloomberg" ekspertləri hesab edir ki, bir sıra Avropa ölkələrində və Ukraynada aşağı məhsul həcmləri qlobal buğda qıtlığına səbəb ola bilər və bu il Fransa və Şimali Avropa ölkələrində yağan leysan yağışlar taxıl məhsullarının keyfiyyətinin azalmasına səbəb olub. Almaniyada isə eyni səbəblərdən fermerlər buğda məhsulunun beşdə birindən azını yığa biliblər. Buna dünya bazarına gübrə tədarükünün azaldılmasını, eləcə də Ukrayna taxılını dünya bazarına çıxarılmasına imkan verən taxıl sazişinin xitam verilməsini də əlavə etsək, buğda qiymətlərinin artmasının gələn il də davam edəcəyi gözlənilir. Eyni zamanda, bazar dünya əhalisinin yarısının əsas qidasına daxil olan düyü qıtlığı ilə üzləşir. Belə ki, artan tələbat fonunda əsas düyü tədarükçüsü olan Hindistan iyul ayından basmati düyüsü istisna olmaqla, dünya bazarına bu növ taxıl ixracını dayandıraraq bazarı 10 milyon tona yaxın düyüdən məhrum edib. "Bloomberg"in analitikləri Hindistanın məhdudiyyətləri 2007 və 2008-ci illərdə tətbiq etdiyi məhdudiyyətlərlə demək olar ki, eynidir və digər tədarükçü ölkələr yerli istehlakçıları qorumaq üçün ixracı məhdudlaşdırmaq məcburiyyətində qaldıqları üçün domino effektinə səbəb olduğunu söyləyirlər. Ekspertlər gözləyirlər ki, bu dəfə bir çox düyü tədarükçüləri də daxili bazarda qıtlığın qarşısını almaq üçün düyü ixrac edəcəklər. Analitiklər və treyderlər məhdud tədarüklərin Asiya və Afrikadakı yoxsul istehlakçılara zərbə vuraraq düyü qiymətlərinin daha da artmasına və qlobal ərzaq qiymətlərində inflyasiyaya səbəb ola biləcəyini gözləyirlər. Azərbaycan vəziyyəti nəzarətdə saxlayır Dünyada bir sıra malların qiymətinin artması, şübhəsiz ki, Azərbaycanda inflyasiyanın səviyyəsinə ikiqat təsir göstərib. Azərbaycan hökuməti ölkədə qiymətlərin artımını Azərbaycanda inflyasiyanın idxal olunması və birbaşa qlobal qiymətlərdən asılı olması ilə izah edir. Artan inflyasiyanın öhdəsindən gəlmək və ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Azərbaycan hökuməti bir sıra tədbirlər həyata keçirib. Belə ki, ölkəyə düyü idxalı, məsələn, ilin birinci yarısının nəticələrinə görə ölkəyə düyü 15%-dən çox - 36,4 min tona qədər artıb. Eyni zamanda, Azərbaycan hakimiyyəti ölkəyə düyü idxalına güzəştlər tətbiq edib ki, bu da daxili istehlakın 70%-ni təşkil edir. Belə ki, hökumətin qərarı ilə Pakistandanın düyü idxalı 2027-ci ilin sonunadək gömrük rüsumundan azad edilib. Bundan başqa, İslamabadla Pakistan düyüsünün tədarükünün Azərbaycana təxminən on dəfə artırılması barədə razılıq əldə olunub. Buğdanın təmin edilməsi üçün də oxşar tədbirlər həyata keçirilib - Azərbaycanda idxal olunan taxıl məhsullarının ucuzlaşdırılması məqsədilə Dövlət Taxıl Fondunun ehtiyatları üçün idxal olunan taxıl və taxıl emalı məhsulları gömrük rüsumundan azad edilib. Bundan əlavə, Azərbaycanda taxılın saxlanması və emalı üçün bir sıra proqramlar uğurla həyata keçirilib - 2007-ci ildə taxılın qəbulu və emalı üçün məhsuldarlığı sutkada 1500 ton olan taxıl terminalı yaradılıb. Bakı Taxıl Terminalında ümumi həcmi 15 min ton olan taxılın müvəqqəti saxlanması üçün beş silos var, onun nəqliyyat kommunikasiyalarının ötürülmə qabiliyyəti isə saatda 250-300 ton taxıl təşkil edir ki, bu da dəniz gəmilərindən qəbul etməyə və dəmir yolu vaqonlarına gündə 2 min tona qədər taxıl yükləməyə imkan verir. Bundan əlavə, terminalın tərkibinə ildə 50 min tona qədər taxıl emal edə bilən, sutkada 150 ton gücündə olan dəyirman kompleksi daxildir. Eyni zamanda, Azərbaycan böyük taxıl saxlama parkı yaradıb - ölkənin bir sıra şəhərlərində taxıl elevatorlarının (cəmi 30-dur) və siloslarının ümumi tutumu 720 min ton təşkil edir. Həmçinin 2021-ci ildə İranla sərhəddə, Astarada ildə 500 min ton tutumlu olan "Astara grain terminal"ı yaradılıb. Mis Azərbaycanın gələcək əsas ixrac maddəsidir Xammal metallarının gözlənilən qıtlığına gəlincə, Azərbaycan vəziyyəti qabaqcadan görərək mis istehsalını artırmağı planlaşdırır. Belə ki, respublikada qiymətli və xammal metal yataqlarının işlənməsi ilə məşğul olan ingilis qızıl mədənçisi "Anglo Asian Mining plc" ölkədə bu metalın hasilatını artırmağı planlaşdırdığını bildirib. Şirkətin beşillik planına əsasən, mis hasilatının 2027-ci ilə qədər iki dəfə, 2029-cu ilə qədər isə üç dəfə artırılması planlaşdırılır. Bundan əlavə, "Anglo Asian Mining"in strategiyasına uyğun olaraq, mis şirkətin əsas məhsuluna çevriləcək, mis istehsalının şirkətin gəlirlərinə verdiyi töhfə isə 2026-cı ildən etibarən qızıl istehsalının müvafiq göstəricilərini üstələyəcəkdir. Azərbaycanda mis istehsalının artırılması üçün şirkət yeni mədənləri istifadəyə verilməsini planlaşdırır - 2023-cü ildən 2026-cı ilə qədər "Zəfər", "Gilar" və "Xarxar"da onların istismarına başlanılacaq. Bundan əlavə, 300 min tondan çox metal istehsal etmək potensialına malik "Qaradağ" mədəninin inkişafı planlaşdırılır. Neft qıtlığına gəlincə, məlum olduğu kimi, Azərbaycan uzun illərdir ki, dünya bazarlarına "qara qızıl"ın mühüm tədarükçüsüsür. Ölkədə neft hasilatı sistematik olaraq azalsa da, tədqiqatın göstərdiyi kimi, hasilatın səviyyəsini və mövcud ehtiyatları nəzərə alsaq, ölkədə hələ 25 il ərzində kifayət qədər "qara qızıl" qalacaq.

2023

xəbərlər

ru_AZ

azərbaycan, çatışmazlıq, xammal, mis, iran, neft, metal