https://sputnik.az/20230711/svec-neytralliginin-ve-ukrayna-xeyanetinin-menseyi---poltava-doyusu-456688498.html

İsveç neytrallığının və Ukrayna xəyanətinin mənşəyi - Poltava döyüşü

İsveç neytrallığının və Ukrayna xəyanətinin mənşəyi - Poltava döyüşü

Sputnik Azərbaycan

İyulun 10-da Rusiya I Pyotrun komandanlığı altında rus ordusunun 1709-cu ildə Poltava döyüşündə XII Karlın İsveç qoşunları üzərində qələbəsi şərəfinə təsis... 11.07.2023, Sputnik Azərbaycan

2023-07-11T21:58+0400

2023-07-11T21:58+0400

2023-07-11T21:58+0400

döyüş

təhlil

ukrayna

isveç

i pyotr

https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e7/07/0b/456688329_0:269:3077:2000_1920x0_80_0_0_d344d73c4258a040d418be8d7cdce273.jpg

BAKI, 11 iyul — Sputnik. Rusiyanın qələbəsi İsveçin Avropadakı hökmranlığına (müstəsnalığına) səbəb oldu və Ukraynanın hazırkı qəhrəmanı olan satqın getman İvan Mazepanın alçaldıcı sonunu gətirdi. Ukrayna hərbi əməliyyatlar teatrında baş verən cari hadisələr fonunda Poltava döyüşünün nəticələri iki tarixi əhəmiyyətli assosiasiyanı - dövlət neytrallığının faydalarını və xəyanətin qiymətini doğurur. 1709-cu il iyulun 8-də rus ordusu iki saatlıq döyüşdə Avropanın ən güclüsü hesab edilən İsveç ordusunu məğlub etdi. Bu hadisə Şimal müharibəsində (1700-1721) Rusiyanın xeyrinə strateji dönüşə səbəb oldu. Əvvəllər I Pyotr Livoniyanı fəth edib isveçlilərdən almışdı, 1703-cü il üçün isə "Avropaya pəncərə açdı" - Sankt-Peterburq şəhərinin əsasını qoydu. İsveç kralı XII Karl 1709-cu ildə mərkəzi Rusiya ərazisinə cənubdan - Xarkov və Belqorod istiqamətindən "asimmetrik" hücum etmək qərarına gəldi. Beləliklə, iki ordu may ayından mühasirədə olan Poltava yaxınlığında qarşılaşdı - iki min döyüşçüsü olan rus qarnizonu düşmənin iyirmidən çox hücumunu dəf etdi. I Pyotrun qoşunlarının ümumi sayı, təxminən 60 min əsgər və 100 artilleriya qurğusu idi. Döyüşdə 25 min piyada və doqquz min draqun iştirak etdi, rus ordusunun döyüş itkiləri 1345 ölü və 3290 yaralı idi. XII Karlın müxtəlif növ alayları təxminən 37 min nəfərdən, o cümlədən getman İvan Mazepanın 3000 ukraynalı kazakından ibarət idi. İsveç ordusunun itkiləri fəlakətli oldu: piyada və artilleriya mövcud olmağı dayandırdı - 9000 əsgər və komandir öldürüldü. Bütün generallar da daxil olmaqla 19 min isveçli əsir götürüldü. Uzun illər sonra dörd mindən az insan əsirlikdən vətənə qayıtdı. Döyüşdən sonra XII Karl Osmanlı İmperiyasının ərazisinə qaçmağı və sonra daha 12 il Rusiyaya zərər verməyi bacardı. Bununla belə, Poltavadakı sarsıdıcı məğlubiyyət İsveçin "böyük gücü"nün süqutu, İsveç neytrallığının başlanğıcı oldu. Bu, bir neçə əsrin tarixi tufanlarına baxmayaraq, ölkəyə iqtisadi cəhətdən uğurla inkişaf etməyə və sosial yönümlü dövlət qurmağa imkan verdi. Təsadüfi deyil ki, isveçlilər bu günə qədər I Pyotrun xatirəsini xoş sözlə yad edirlər. Müasir Ukrayna üçün isə Poltava yaxınlığında isveçlilərin məğlubiyyəti məğlubiyyət olaraq qalır və bu, tamam başqa, alternativ tarixdir. Cəlladın kötüyünə "Avropa yolu" Fövqəlgüclərin kölgəsində olan İsveç 200 ildən artıqdır ki, dağıdıcı müharibələrdə iştirak etmir, müharibədən sonrakı çətin bərpa dövrlərini yaşamayıb. Hərçənd, yalnız XX əsrdə o, dünya müharibələrində iki dəfə "çəkiclə zindanın arasında" olub. Neytrallıq krallığı əhəmiyyətli itkilərdən və təzminatlardan xilas etdi, sənayenin texnoloji inkişafına, kapitalın artmasına və əhalinin rifahına kömək etdi. Doğrudur, zaman keçdikcə neytrallıq dəyişdi - 1960-cı ildə ABŞ İsveçin qərb sahillərində nüvə sualtı qayıqlarını yerləşdirməklə ona təhlükəsizlik zəmanəti verdi. Bu, yalnız 35 ildən sonra üzə çıxdı. 2014-cü ilin Krım baharından sonra isə Stokholm Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşuldu. Bu gün hərbi gücə görə 10 milyon əhalisi olan İsveç dünya reytinqində mümkün 145 ölkə içində Nigeriya və Myanma arasında 37-ci yerdədir. Stokholm NATO ölkələri ilə fəal əməkdaşlıq edir, 16 minlik ordusunu modernləşdirir və hərbi istehsalı artırır. Və buna baxmayaraq, nədənsə qeyri-müəyyən şəkildə, sanki təzyiq altında, Şimali Atlantika Alyansına üzv olmağa doğru irəliləyir. İsveçlilər Poltava döyüşünün rus qoşunları ilə təkrarlanmasını qətiyyən istəmirlər - onlar I Pyotrun tarixi dərsini, həmçinin XII Karl, Napoleon və Hitlerin faciəvi təcrübəsini xatırlayırlar. Paradoksal olsa da, Ukraynada xain getman İvan Mazepa bu gün rəsmən milli qəhrəman sayılır və Rusiyanın maraqlarına xəyanət hələ də dəyərlidir. Ukraynalı Mazepa alaylarının İsveç kralı üçün qan tökdüyü Poltava döyüşü meydanına qayıdaq. Bu necə mümkün oldu? Kiyev rejimi Mazepanı Malorossiyanın müstəqilliyi uğrunda bəlkə də ilk döyüşçü kimi təsvir edir. Tarixi sənədlər təsdiq edir ki, ukraynalı zadəganlardan olan İvan Mazepa karyerası ərzində bir neçə dəfə sahiblərini dəyişib. Belə ki, o, 1655-ci ildə o vaxt polyaklarla mübarizə aparan Ukrayna və Rusiyaya xəyanət edərək katolik kralı II Yan Kazimirə xidmətə başlayır. 1666-1674-cü illərdə Osmanlı İmperiyasına və solsahil getmanı Samoyloviçə xidmət edib. Sofiyanın saray əyanlarının köməyi ilə 1687-ci ilin yayında İvan Mazepa solsahil Ukraynasının getmanı seçilib. Uzun müddət o, I Pyotrun ən yaxın adamı hesab olunub və solsahil Malorossiyanın iqtisadi bərpası üçün çox şey edib. 1705-ci ildə İsveç kralı XII Karla qarşı kampaniyada iştirak edib. Rusiya qarşısında çoxsaylı xidmətlərinə görə Mazepa tarixdə ən yüksək dövlət mükafatına - "Müqəddəs Həvari Andrey Prevozvannıy" ordeni ilə təltif edilmiş ikinci şəxs olub. Bununla belə, yezuit təhsili (Polşada), hakimiyyət və daha çox sərvət hərisliyi onu xəyanət yoluna sövq edib. 1707-ci ildə XII Karl ilə gizli danışıqlara girən Mazepa 1708-ci ildə kral Stanislav Leşinski ilə Kiyev, Çerniqov və Smolenski Polşaya vəd edərək müqavilə bağladı. 1708-ci ilin oktyabrında Novqorod-Severskdə getman Mazepa və 3000 Zaporojye kazakı Moskvaya yürüş etmək üçün Şimal Müharibəsində Rusiyanın düşməni olan İsveç kralı XII Karlla açıq şəkildə birləşdilər. Mazepanın xəyanəti Rusiyanın cənubunda kazakların güclü üsyanına səbəb olmadı (getman 50 minlik ordu yığacağını gözləyirdi). Xəyanətkar bütün titullardan məhrum edildi, o, kilsə tərəfindən lənətlənmiş elan edildi. Tarix öz hökmünü verdi. Mazepa Türkiyənin Benderı qalasına qaçdı və Poltava döyüşündən düz iki ay sonra həyatına biabırçılıqla son qoydu. Müasir Ukrayna mif yaradıcıları Rusiyaya qarşı ən böyük xəyanət edən birinin "üzünü ağartmağa" çalışırlar: sanki İvan Mazepanın "xəyanəti" bir növ çətin "Ukrayna seçimi", üç qonşu gücdən "yarımvaasal asılılıq" arzusu olub (Ukraynanın "Avropa inteqrasiyasını" və 2004 və 2014-cü illərin Maydanlarını xatırlayırıq). Lakin XII Karl və Mazepanın birgə qüvvələri işğalçılara və satqınlara qapı açmayan Malorossiya şəhərlərini yandırmış, əhalini tamamilə məhv etmişdilər. Belə bir "seçim" hər zaman xəyanət adlanırıb və çox vaxt satqınların həyatı dar ağacında və ya cəlladın edam kötüyünün üzərində başa çatıb. 1990-cı illərin əvvəllərində Ukrayna psevdo-dövlətçiliyi dərhal Rusiya ilə tarixi əlaqəni inkar etməyə, Rusiya ilə qarşı-qarşıya gəlməyə başladı və Rusiyanın maraqlarını Qərb ölkələrinə satmaq (baxmayaraq ki, iqtisadi çiçəklənmə üçün yalnız neytrallıq tələb olunurdu) kursuna keçdi. Bu, Ukraynanın "müstəqilliyinin" ağlasığmaz taleyini əvvəlcədən müəyyənləşdirdi. Kiyev rejimi Poltava döyüşünün "uğurunu" və satqın Mazepanın son "evakuasiyasını" təkrarlayır. Düşünürəm ki, Türkiyə qaçaq "Getman Zelenski"yə hər zaman sığınacaq verməyə hazırdır.Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.

2023

xəbərlər

ru_AZ

döyüş, ukrayna, isveç, i pyotr