Qlobal tənəzzül Azərbaycan üçün hansı risklər daşıyır
© AP Photo / Ahn Young-joon
Abunə olmaq
Bir sıra Qərb ölkələrinin hökumətləri və sahibkarları hesab edirlər ki, bu il dünya iqtisadiyyatında tənəzzül daha qlobal xarakter daşıyacaq. Qlobal tənəzzülün Azərbaycan iqtisadiyyatına necə təsir edə biləcəyi barədə Sputnik Azərbaycan-ın materialında.
BAKI, 19 yanvar — Sputnik. 2023-cü ildə qlobal iqtisadi tənəzzül növbəti dəfə aktuallaşır - ötən il bir sıra ölkələrdə başlayan prosesin cari ildə də davam edəcəyi və genişlənəcəyi gözlənilir. Dünya İqtisadi Forumunun (DİF) hesabatında deyilir ki, əksər aparıcı iqtisadçılar qısamüddətli perspektivdə qlobal iqtisadiyyatda tənəzzülü proqnozlaşdırırlar.
Beləliklə, aparıcı iqtisadçıların təxminən üçdə ikisi 2023-cü ildə qlobal tənəzzülü mümkün hesab edir. Onların 18%-i bunu həddindən çox mümkün hesab edir.
Avropa İttifaqı hökumətləri səviyyəsində də iqtisadi tənəzzül proqnozlaşdırılır. Belə ki, Almaniyanın vitse-kansleri və iqtisadiyyat naziri Robert Habekin fikrincə, ölkədə tənəzzül mümkündür, lakin bu, dərin və uzunmüddətli olmayacaq.
Bundan əlavə, okeanın o tayında iqtisadiyyatın yavaşlaması gözlənilir - Kanada Bankının keçən ilin dördüncü rübündə işgüzar mühitin öyrənilməsinin nəticələrinə dair açıqladığı hesabata görə, Kanada şirkətlərinin əksəriyyətini də bu il iqtisadi tənəzzül gözləyir.
"Əksər firmalar növbəti 12 ay ərzində Kanada iqtisadiyyatında tənəzzül olacağını gözləyirlər", - deyə sənəddə bildirilir.
Eyni zamanda, onların əksəriyyəti qeyd edib ki, iqtisadiyyatda "yumşaq" tənəzzülü mümkün hesab edir.
Tənəzzül əlamətləri artıq görünür
Yeni Cəmiyyət İnstitutunun Siyasi İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Vasili Koltaşov hesab edir ki, bu gün tənəzzül gözləntisi iqtisadiyyatda baş verən hadisələrə münasibət formasıdır.
"Tənəzzül ilk növbədə Ümum Daxili Məhsulun azalmasıdır. Ancaq bu, iqtisadi böhran və ya iqtisadi azalma ilə eyni deyil. Tənəzzül iqtisadiyyatda müəyyən proseslərin fiksasiyasıdır", - deyə Koltaşov Sputnik Azərbaycana bildirib.
Yeni Cəmiyyət İnstitutunun Siyasi İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Vasili Koltaşov
© Sputnik / Александр Натрускин
İqtisadçının sözlərinə görə, artıq Avropa İttifaqı və Böyük Britaniya iqtisadiyyatlarının 2022-ci ili qeyri-sağlam şəkildə keçirdikləri artıq nəzərə çarpır.
Bundan əlavə, o qeyd edib ki, iqtisadi vəziyyətin pisləşdiyi Yaponiya və Cənubi Koreyada işlər olduqca "pis" görünür, xüsusən indi ABŞ nüvə silahlarını almaq istədikləri üçün onlar daha da siyasiləşirlər və əslində Çinlə ticarəti pozurlar.
"Bu şirkətlər arasında ən yaxşı vəziyyət ABŞ və Kanadada görünür, lakin orada da tənəzzül ehtimalı var və müstəqil amerikalı analitiklərin fikrincə, ABŞ iqtisadiyyatında tənəzzül 2022-ci ildə dəfələrlə qeydə alına bilərdi", - deyə Koltaşov bildirib.
İqtisadçı onu da qeyd edib ki, dünya iqtisadiyyatında problemlər göz qabağındadır - üstəlik, Avropa və Böyük Britaniyada neftin qiymətinin aşağı düşməsi və ya mayeləşdirilmiş təbii qazın ucuzlaşması satışla bağlı problemlərin olduğunu göstərir.
"2022-ci ilin birinci yarısında bu satışlar maksimum həddə olduqda və işgüzar fəallıq kifayət qədər yaxşı səviyyədə olduqda, biz qiymətlərin sürətli artımını, karbohidrogenlərin çox yüksək qiymətlərini gördük", - deyə ekspert qeyd edib.
Uçot dərəcəsinin artması vəziyyəti daha da pisləşdirdi
Rusiyalı mütəxəssisin sözlərinə görə, vəziyyət pisləşib və onun pisləşməsinə səbəb ilk növbədə İngiltərə Bankının və ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin (FED), daha sonra isə Avropa Mərkəzi Bankının (AMB) əsas dərəcəsidir.
Belə ki, ABŞ Federal Ehtiyat Sistemi faiz dərəcəsini 4,5%-ə, İngiltərə Bankı - 3,5%-ə, AMB - 2,5%-ə qaldırıb. Koltaşov bildirib ki, vəziyyəti anlamaq üçün Aİ-də biznes və sadə insanların uzun illər ərzində uçot dərəcəsini sıfır səviyyəsində görməyə öyrəşdiklərini demək lazımdır.
"Biz Qərbdə biznes həyatının necə sönməsinin, istehlakçı və kommersiya fəallığının necə azalmasının şahidi olduq. ABŞ-da ipoteka kreditləri 3-4% intervalında idi, indi isə 8%-ə çatıb", - deyə iqtisadçı əlavə edib.
Bundan əlavə, o qeyd edib ki, bu vəziyyət sıfır kredit dərəcəsi ilə və ya kreditin çox aşağı qiyməti ilə fəaliyyət göstərən zombi şirkətlər üçün acınacaqlıdır.
"Burada Qərb Mərkəzi Bankların rəhbərlərinin tərs siyasəti 2008-ci ildən etibarən dünya iqtisadi tarixi üçün misli görünməmiş sayda deformasiyalar yaradıb. İqtisadi böhran yaxınlaşdıqda kredit çox ucuz olur, bu da spekulyativ və investisiya "köpükləri" yaradır. Sonra məlum olur ki, kütləvi tələbat yetərli deyil. Bunu anbarları və ya sənaye müəssisələri olan firmalara məlumat ötürən ticarət firmaları aşkar edir və məlum olur ki, artım bitib və eniş başlayır. Köpüklər partlayır və kredit bahalaşır", - deyə Koltaşov vurğulayıb.
2023-cü ildə karbohidrogenlərin dəyəri aşağı ola bilər
Koltaşovun sözlərinə görə, 2023-cü ilin əsas fəsadı Qərbdəki hökumətlərin və mərkəzi bankların necə davranacağı, qeyd etdikləri bu tənəzzülə cavab verib-verməyəcəkləri ilə bağlıdır.
"Ssenarilərdən biri də odur ki, Qərb hökumətləri və Mərkəzi Bankları yenidən dərəcələri aşağı endirəcək, neft və qaz qiymətlərini yenidən qaldıracaq. Bunun baş verməyəcəyi isə başqa bir ssenaridir. Liderlər artıq əmindirlər ki, sıfır dərəcə siyasəti ilə həddindən artıq uzağa gediblər", - deyə iqtisadçı bildirib.
Koltaşov onu da qeyd edib ki, uçot dərəcələrinin artırılması prosesinin bu il davam edə biləcəyini nəzərə alsaq, neft, qaz, taxta, buğda və digər məhsulların dünya bazarında qiymətlərinin aşağı olacağına hazır olmaq lazımdır.
"Bu il qlobal ticarət, maliyyə inamı və sabitlik baxımından olduqca maraqlı və zəif keçəcəyini vəd edir. Çox güman ki, bir çox ölkələrdə, Qərbdə nəinki tənəzzül qeydə alınacaq, həm də aşağı qiymətlərin təzyiqi altında olduğumuzu görəcəyik. Çünki Qərb kiçilir, istehlak isə azalır", - deyə mənbə Sputnik Azərbaycan-a bildirib.
Dollar, rubl, manat, arxiv şəkli
© Sputnik / Murad Orujov
Azərbaycan üçün risklər
İqtisadçı hesab edir ki, tənəzzül karbohidrogen ixrac edən ölkələrin gəlirlərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq və bu, Azərbaycan üçün də riskdir.
"Azərbaycanda da vəziyyət asan olmayacaq. Biz anlamalıyıq ki, 2023-cü il bazarlardakı vəziyyətə, geosiyasi vəziyyətə, siyasi intriqalara görə bizim üçün çətin olacaq".
Eyni zamanda Koltaşov bildirib ki, Azərbaycan üçün onun geosiyasi mövqeyi vacibdir.
"Ölkə iqtisadiyyatı üçün onun kontinental Avropa ilə ticarəti mühüm rol oynayır və oradan keçən nəqliyyat və logistika layihələri vacibdir", - deyə ekspert fikrini tamamlayıb.
