Gələn il Rusiya-Azərbaycan ümumi iqtisadi məkanının yaranması üçün vacib ola bilər
09:29 29.12.2022 (Yenilənib: 09:45 29.12.2022)
© Sputnik / Aleksey Kudenko
/ Abunə olmaq
Ekspertlər Azərbaycan iqtisadiyyatında hansı dəyişikliklərin baş verdiyi və növbəti il üçün prioritetlərin nədən ibarət olması barədə fikirlərini bölüşüblər.
BAKI, 29 dekabr — Sputnik. Dünya iqtisadiyyatında baş verən qlobal və mənfi dəyişikliklər Azərbaycan iqtisadiyyatına təsir etməyə bilməzdi - ölkə faktiki olaraq qlobal problemlərini, xüsusən də inflyasiya şəklində "idxal edib". Bunu "Odlar Yurdu" Universitetinin kafedra müdiri, professor Elşad Məmmədov Sputnik Azərbaycan Multimedia Mətbuat Mərkəzində ötən ilin yekunlarını açıqlayaraq deyib.
"Həqiqətən, bu il asan keçməyib. Ancaq eyni zamanda, universal makroiqtisadi göstəricilərə diqqət yetirsək, bizdə əvvəlki illə müqayisədə müsbət tendensiyaların olduğunu qeyd etmək olar. Bunlar gözlənilən ÜDM artımı ilə əlaqədardır ki, bu da əvvəlki dövrlə müqayisədə daha əhəmiyyətlidir", - deyə Məmmədov bildirib.
Bununla yanaşı, iqtisadçı qeyd edib ki, xarici ticarət göstəricilərini nəzərə alaraq, bu il müsbət saldonun daha əhəmiyyətli rəqəmlərlə hesablanacağını artıq proqnozlaşdırmaq olar.
"Ekspert hesablamalarıma görə, cari əməliyyatlar hesabında 20 milyard dollardan çox vəsait olacaq. Xarici ticarətdə daha da çox müsbət saldo gözlənilir ki, bu da hökumətə yaranan məsələləri operativ şəkildə tənzimləməyə imkan verəcək. Ümumiyyətlə biz iqtisadiyyatın konkret seqmentlərində və istiqamətlərində, xüsusilə sənaye, qeyri-neft istehsalı və ixracı sahəsində də müsbət nəticələri müşahidə edəcəyik", - deyə Məmmədov bildirib.
İqtisadçı qeyd edib ki, ümumilikdə 2022-ci ili Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün müsbət adlandırmaq olar, lakin mövcud problemlər, əsasən də "idxal olunan" problemlər hələ də mövcuddur.
Bundan əlavə, ekspert əlavə edib ki, gələn il Azərbaycan iqtisadiyyatı daha az nəzərə çarpan çətinliklərlə üzləşəcək, çünki qlobal iqtisadi böhran və struktur iqtisadi böhran dərinləşir, ona görə də güman etmək olar ki, 2023-cü ilin həm dünya, həm də Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün daha mürəkkəb olacaq.
Məmmədovun sözlərinə görə, dəyişkən xarici təsirlər üçün milli iqtisadiyyatın sabitliyini və müvafiq təhlükəsizlik yastıqlarını qorumaq çox vacibdir.
"Eyni zamanda, biz idxalın əvəzlənməsi, istehsalın lokallaşdırılması və regional iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi istiqamətində daha səmərəli işləməliyik. Bura, həm yeni satış bazarları, həm də bizə tanış olan bazarlardır ki, burada da özümüzü daha dərindən təsdiq etməliyik", - deyə Məmmədov bildirib.
Ekspert əlavə edib ki, qonşu ölkələrlə, ilk növbədə Rusiya ilə əməkdaşlıq inkişaf etməlidir, çünki bu Azərbaycanın qeyri-neft və qeyri-xammal ixracında əsas ticarət tərəfdaşlarıdır.
Gələn il manat özünü necə göstərəcək?
Beynəlxalq iqtisadçı Aslan Əzimzadənin sözlərinə görə, 2022-ci ilin doqquz ayının yekunlarına əsasən, ödəniş balansının cari hesabının profisiti təxminən 18 milyard dollar, ölkə iqtisadiyyatının davamlı inkişafının ən mühüm göstəricisi olan xarici ticarət balansının profisiti isə təxminən 21 milyard dollar təşkil edib.
Bununla yanaşı, cari ilin doqquz ayının yekunlarına görə, xarici ticarət balansı əvvəlki illə müqayisədə 3 dəfə artıb. Göstərilən dövrdə isə ixracın həcmi təxminən 31 milyard dollar təşkil edib ki, bunun da 28 milyardı neft və qaz ixracının payına düşür.
"Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatları 56 milyard dollara yaxındır. Ölkənin xarici borcunun ÜDM-ə nisbəti təqribən 15%-dir. Bu, yüksək rəqəm deyil, çünki metodikaya görə, xarici borc ÜDM-тin 30%-ni keçərsə, iqtisadiyyat və milli valyuta üçün hər hansı riskdən danışmaq olar", - deyə Əzimzadə 2022-ci ilin iqtisadi yekunlarına əsasən bildirib.
Mütəxəssis qeyd edib ki, hazırda neft və qazın bahalaşması kimi iqtisadi problemlər manatın məzənnəsinə müsbət təsir göstərir. Gələn il devalvasiya anlarının müşahidə olunmayacağı gözlənilir, çünki həm makroiqtisadi göstəricilər, həm də Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatlarının vəziyyəti narahatlıq doğurmur.
Bununla yanaşı, ekspert əlavə edib ki, inflyasiya riski ilə bağlı məsələ aktual olaraq qalır - oktyabrda bu, 13% səviyyəsində olub. Bunu nəzərə alan Azərbaycan Mərkəzi Bankı uçot dərəcəsini 8,25%-ə qaldırıb.
"Bu, o qədər də düzgün qərar deyil, çünki monetarist məktəb dünya iqtisadiyyatında əsas istiqamətdir. Yəni belə hesab edilir ki, inflyasiyanın səbəbi həmişə pulun həddindən artıq çox olmasıdır. Amma qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda monetar inflyasiya yox, idxal inflyasiyası müşahidə olunur. İdxal inflyasiya səviyyəsinin monetar üsullarla azaldılması səmərəsizdir, milli iqtisadiyyat ikiqat inflyasiya ilə üzləşə bilər", - deyə Əzimzadə bildirib.
İqtisadçı hesab edir ki, bu kontekstdə fiskal siyasəti stimullaşdırmaq - ucuz kreditləri dəstəkləmək və uçot dərəcəsini artırmaq deyil, onu azaltmaq vacibdir.
Əhalinin rifahının yaxşılaşdırılması tədbirləri
Məmmədovun sözlərinə görə, Azərbaycanda sosial paketlərin, sosialyönümlü siyasət icrası sahəsində həyata keçirilən həmin tədbirlər və qərarlar öz müsbət nəticələrini verib.
"Ötən illər həm pandemiya, həm də hərbi əməliyyatlar səbəbindən son dərəcə çətin olub. Bütün bunlar iqtisadi vəziyyətə, yəni, sosial məsələlərə də təsir etməyə bilməzdi. Lakin ölkə rəhbərliyinin həyata keçirdiyi tədbirlər müsbət nəticə verib", - deyə iqtisadçı qeyd edib.
Beləliklə, iqtisadiyyatın sabitliyini, eləcə də istehlak bazarını qorumaq mümkün olub, bu da əhalinin geniş təbəqələrinin maddi və sosial rifahının qorunması üçün son dərəcə vacibdir.
Ekspert əlavə edib ki, bu mənada bütövlükdə dövlətin, xüsusən də Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin vəziyyətin sabitləşməsi və sosial-siyasi sabitliyin qorunması istiqamətində atdığı addımlar böyük əhəmiyyət kəsb edir.
"Hələ görüləsi işlər çoxdur, lakin çox vacibdir ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi sistemində fəaliyyət göstərən strukturların şəffaflığı və operativliyi bir çox mühüm məsələlərin həllinə imkan yaradıb. Ona görə də hesab edirəm ki, müsbət tendensiya göz qabağındadır, buna baxmayaraq qeyd etmək lazımdır ki, sosial məsələlərin həlli ilk növbədə ölkədəki iqtisadi vəziyyətdən asılıdır", - deyə Məmmədov vurğulayıb.
İqtisadçı əlavə edib ki, buna görə də daha çox sərmayə qoyulmalı, yeni iş yerləri açılmalı, daha yüksək əlavə dəyər səviyyələri yaradılmalı və bununla da sosial məsələlər həll edilməlidir.
Aslan Əzimzadə
© Sputnik / Murad Orujov
Daxili bazarın və investisiyaların stimullaşdırılması
Əzimzadə öz növbəsində onu da bildirib ki, Azərbaycanda daxili bazarı stimullaşdırmaq üçün həm daxili, həm də xarici investisiyalar təşviq edilməlidir. Hazırda kommersiya banklarının faiz dərəcələrini artdıqda bu, mümkün deyil.
"Biz bilirik ki, dövlətin biznes üçün dotasiyaları, subsidiyaları və digər maliyyə dəstəyi vasitələri var. Lakin daxili investisiyaları stimullaşdırmaq üçün investisiya bankları yaratmaq lazımdır", - deyə iqtisadçı bildirib.
Ekspertin sözlərinə görə, Mərkəzi Bank (AMB) uçot dərəcəsini azaldır, lakin bu, kommersiya banklarının faiz dərəcəsinə təsir göstərmir, çünki onların balansında AMB-dən cəlb edilmiş maliyyə vəsaiti yoxdur. Ona görə də kapitalı 51% Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının vəsaiti hesabına formalaşan investisiya banklarının yaradılması zəruridir.
"AMB ölkədə kreditləri ucuzlaşdırmaq niyyətində olanda uçot dərəcəsini azaldır ki, bu da öz növbəsində investisiya bankının faiz dərəcəsinə təsir edir. Rəqabətli vəziyyətdə olan digər banklar da müştərilərini itirməmək üçün faiz dərəcələrini azaltmalıdırlar. 2023-cü ildə bu istiqamətdə işləmək çox vacibdir", - deyə o, qeyd edib.
Həmçinin innovasiya sektoru üçün xarici investisiyaların cəlb edilməsi lazımdır. Belə ki, Əzimzadənin sözlərinə görə, hazırda Qarabağda genişmiqyaslı bərpa işləri aparılır. Bu da Qarabağın təkcə istehsal infrastrukturunun deyil, bütün iqtisadiyyatının yenidən qurulmasıdır. Yəni, Azərbaycanın dirçələn regionunun bir sıra iqtisadi sektorlarına xarici investisiyalar cəlb etmək lazımdır, lakin bu, artıq innovativ inkişaf kontekstində olmalıdır.
Rusiya ilə əməkdaşlıq iqtisadiyyatın davamlı inkişafının açarıdır
Elşad Məmmədov qeyd edib ki, xarici iqtisadi konturda milli iqtisadiyyatın dayanıqlı xarakteri baxımından Azərbaycan üçün məhz Rusiya ilə əməkdaşlıq prioritet olmalıdır. Belə ki, ölkə iqtisadiyyatının şaxələndirilməsi çox vacibdir və bunun üçün müvafiq bazarlar lazımdır.
"İqtisadiyyatın yüksək texnologiyalı sahələrini inkişaf etdirmək üçün əmək bölgüsü sistemini dərinləşdirmək lazımdır. Bu isə ixrac bazarlarının genişləndirilməsini tələb edəcək, əsas bazarlar isə sərhədyanı dövlətlərin bazarları olacaq. Bizim üçün ən böyük bazar isə Rusiyanın bazarıdır", - deyə iqtisadçı hesab edir.
Bundan əlavə, iki sistem yaradan amili qeyd etmək çox vacibdir. Birincisi, Rusiyanın xarici iqtisadi prioritetlərini ciddi şəkildə dəyişdirdiyi bugünkü reallıqlardır.
"Bu gün biz görürük ki, cənub və şərq istiqamətləri, Asiya regionu ölkələri onun üçün prioritet istiqamətə çevrilir. Bu kontekstdə hesab edirəm ki, Azərbaycan regionda əsas ölkədir. Rusiyanın ciddi şəkildə ümid etdiyi nəqliyyat-logistika arteriyaları isə xeyli dərəcədə Azərbaycanla bağlıdır", - deyə Məmmədov bildirib.
Ona görə də bu əməkdaşlıq qarşılıqlı faydalı xarakter daşımalıdır. Azərbaycan üçün Rusiya yüksək texnologiyalı sahələrin inkişafı baxımından əsas xarici ticarət tərəfdaşıdır.
İkincisi isə Azərbaycan və Rusiyanın iqtisadiyyatlarının strukturu çox oxşardır, buna görə də onların qarşılıqlı tamamlaması baxımından böyük potensial mövcuddur.
İqtisadçının sözlərinə görə, Rusiyada istehsalı artan məhsullar əksər hallarda Azərbaycan istehsalçıları üçün rəqabətli deyil.
"Makroiqtisadi siyasəti sinxronlaşdırmaqla, innovasiya və investisiya tərkibinin inkişafına yönəlmiş birgə layihələrin həyata keçirilməsi ilə biz qabaqcıl və davamlı iqtisadi artıma nail ola biləcəyik. Hesab edirəm ki, 2023-cü il ümumi iqtisadi məkanın formalaşdırılması baxımından mühüm və əlamətdar il olmalıdır", - deyə Məmmədov qeyd edib.
Bu, region ölkələrinə davamlı iqtisadi inkişafa nail olmağa imkan verəcək yoldur, çünki Azərbaycanın və Rusiyanın, eləcə də postsovet məkanının digər ölkələrinin milli iqtisadiyyatlarında investisiyaların artırılması üçün böyük potensial mövcuddur.
İqtisadçının fikrincə, bu o deməkdir ki, regiondaxili investisiya mexanizmlərini işə salmaq lazımdır və bunun üçün ümumi bazarları formalaşdırmaq, ümumi iqtisadi məkana doğru getmək lazımdır.
