https://sputnik.az/20220915/kollektiv-serqin-formalasmasi-ve-ya-set-sammitinden-ne-gozlemek-olar-446047970.html
"Kollektiv Şərq"in formalaşması və ya ŞƏT sammitindən nə gözləmək olar
"Kollektiv Şərq"in formalaşması və ya ŞƏT sammitindən nə gözləmək olar
Sputnik Azərbaycan
ŞƏT-ə üzv olmaq istəyən ölkələr buna dövlətlərarası münasibətlər sisteminin məntiqi inkişafı kimi baxırlar. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin dəyişdirilməsi... 15.09.2022, Sputnik Azərbaycan
2022-09-15T10:55+0400
2022-09-15T10:55+0400
2022-09-15T10:38+0400
şət
təhlil
sammit
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e5/07/0e/427466021_0:177:3015:1873_1920x0_80_0_0_f838487dd21930a64716594b4d5ef733.jpg
Sentyabrın 15-16-da Səmərqənddə Şanxay əməkdaşlıq təşkilatının sammiti keçiriləcək.Dünyanın ən qədim şəhərlərindən birində - və ya qədim ərəb əlyazmalarında deyildiyi kimi, Şərqin mirvarisində - ŞƏT-ə üzv dövlətlərin və müşahidəçi dövlətlərin rəhbərləri, müxtəlif dərəcəli tərəfdaşlar, nüfuzlu beynəlxalq və regional təşkilatların rəhbərləri toplaşacaq. Buna görə də tədbir bu ilin ən böyük və ən zəngin tədbirlərindən birinə çevrilməyi vəd edir."Sputnik", Səmərqənd sammitinin nəticələrinə əsasən dünyanın hansı qlobal dəyişikliklərlə üzləşə biləcəyini araşdırıb.Yeni dünya düzəniCOVID-19 pandemiyası fonunda ŞƏT-in son sammitləri onlayn keçirilib. Səmərqənddə qarşıdan gələn tədbir şəxsən, üz-üzə keçiriləcək və təşkilata üzv olan bütün ölkələrin - Hindistan, Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Pakistan, Rusiya, Tacikistan və Özbəkistanın rəhbərləri tərəfindən ziyarət ediləcək.Sammitdə onlardan əlavə, müşahidəçi dövlətlərin - Belarus, İran və Monqolustan prezidentlərinin də iştirakı gözlənilir. Fəxri qonaqların - Azərbaycan, Ermənistan, Türkmənistan və Türkiyə başçılarının, üstəgəl, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), Asiya və Sakit Okean üçün İqtisadi və Sosial Komissiyası (ASOİSK), Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB), Avrasiya İqtisadi Birliyi (AİB), Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT), İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (İƏT), üstəlik, digər beynəlxalq və regional təşkilatların nümayəndələrinin da gəlişi gözlənilir.Bu tədbir tam zamanında keçirilir. Qərbin dünya düzəninə baxışı ilə razılaşmayanlara qarşı misli görünməmiş sanksiyalar, siyasi və digər təzyiqlər fonunda Avrasiya ölkələri birbaşa bəyan edirlər ki, sözdə "qızıl milyard" adlanan qanunlara şəksiz tabe olmaq kimi, birqütblü dünyanın mövcudluğunun varlığı da artıq mümkün deyil.Başa düşmək lazımdır ki, bu təşəbbüs təkcə Qərbin qeyri-qanuni sanksiyaları da daxil olmaqla, ümidsiz şəkildə təcrid etməyə çalışdığı Rusiyaya aid deyil.Çinə qarşı da, "Reuters"in son məlumatlarına görə, ticarət müharibəsinin əvvəlki elementlərinə əlavə olaraq, ABŞ prezidenti Co Baydenin administrasiyası texnologiya sahəsində yeni sanksiyalar tətbiq etməyi planlaşdırır. Onlar gələn ay gözlənilir.Onilliklərdir ki, sanksiyalar altında yaşayan, siyahısı müntəzəm olaraq yenilənən (məsələn, Rusiyaya iddia edilən pilotsuz təyyarələrin tədarükünə görə) İran da öz "payını alır". Tehran daim Qərbin etibarsızlığı ilə üzləşir. Digər şeylərlə yanaşı, ABŞ bunu "nüvə sazişi"ndən birtərəfli qaydada çıxması ilə açıq şəkildə nümayiş etdirir.Ümumiyyətlə, qeyd etmək olar ki, dünyada geosiyasi qeyri-sabitliklə və "dünya polisi" roluna adət etmiş "kollektiv Qərb" ölkələri ilə bağlı mövcud vəziyyət ŞƏT-i Qərb mövcudluq modelinə alternativ təklif etməyə qadir olan ən mühüm birliyə çevirir.Və bu, həqiqətən də baş verir: Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı bu gün artan geosiyasi turbulentlik fonunda beynəlxalq mövqeyə sahib olmaq istəyən getdikcə daha çox yeni üzvləri cəlb edən, bir növ, maqnitdir.Beləliklə, Səmərqənd sammitində İranın ŞƏT-ə daxil olacağı gözlənilir (həm də rekord müddətdə - bütün prosedurlar cəmi bir il ərzində tamamlanıb). Belarusun müşahidəçi statusundan təşkilatın tamhüquqlu üzvü statusuna keçidi prosesinə start veriləcək. Çoxlu sayda müxtəlif dialoq statusunda olan dövlətlərin nəzərdən keçirilməsi və təsdiqlənməsi planlaşdırılır - yuxarıda göstərilənlərə əlavə olaraq bunlar Azərbaycan, Ermənistan, Bəhreyn, Misir, Kamboca, Qətər, Maldiv adaları, Myanma, Nepal, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı və Suriyadır."Şərq alternativinə" qoşulmaq istəyənlərin sayı və tərkibi heyranedicidir, elə deyilmi?ŞƏT dünyaya nə təklif edir?Əgər əvvəllər Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən ərazi məsələlərini həll etmək və sərhəd təhlükəsizliyini birgə təmin etmək məqsədi daşıyan bir növ assosiasiya kimi qəbul edilirdisə, bu gün ŞƏT əsas alternativ bloka - "kollektiv Şərq"ə çevrilmək yolundadır.Təşkilatın üzvü olan ölkələrin ümumi ərazisi 34 milyon kvadrat kilometrdən çoxdur. (Avrasiya ərazisinin, təxminən, 60%-i), ümumi əhalisi, təqribən, 3,4 milyard nəfər (dünya əhalisinin yarısı), ümumi ÜDM (üzv dövlətlər üstəgəl İran) 23,5 trilyon dollardır (dünya ÜDM-nin dörddə biri).Bundan əlavə, Qərb ölkələri artan xammal qıtlığı səbəbindən isterik vəziyyətdə olduğu halda, ŞƏT təbii və xammal imkanlarına görə lider ölkələri əhatə edir ki, bu da təşkilatın özünü təmin etməsi və böyük resurs potensialına malik olması deməkdir. (enerji bazarlarının digər liderləri də, məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, BƏƏ və s. ŞƏT-ə qoşulmağa çalışırlar).Bu, yeri gəlmişkən, onların "Qərb modeli" ilə razılaşmaması kimi də dəyərləndirilə bilər. Bunun bariz nümunəsi ABŞ prezidenti Co Baydenin Yaxın Şərqə iyul turunu göstərmək olar. O zaman ABŞ rəhbəri Səudiyyə Ərəbistanına uçmuş və Yaxın Şərq dövlətinin hökmdarı olaraq, Qərbin enerji problemlərini həll etmək üçün Ər-Riyaddan neft hasilatını kəskin şəkildə artırmağı tələb etmiş, lakin ərəblərin maraqlarını nəzərə almamışdı. Ona görə də ABŞ-ın tələblərinə cavab olaraq imtinanın arxasında Ər-Riyad beynəlxalq dəstək almaq istəyini ifadə etməsi tamamilə məntiqlidir.Çox güman ki, ŞƏT-ə üzv olmaq istəyən ölkələr buna dövlətlərarası münasibətlər sisteminin məntiqi inkişafı kimi baxırlar. Müasir dünya strukturunun deqradasiyası adi gözlə görünür - demək olar ki, bütün beynəlxalq institutlar bu və ya digər şəkildə "kollektiv Qərb" tərəfindən "əziliblər".Müxtəlif beynəlxalq strukturlarda (BMT də daxil olmaqla) qarışıq prosesər gedir. Buna misal olaraq BMT-nin Beynəlxalq Ədalət məhkəməsinin Kosovonun müstəqilliyinin elan edilməsinin beynəlxalq hüquq normalarına zidd olmadığı qənaətini göstərmək olar. Bundan əlavə, xatırlatmaq istərdim ki, BMT-nin müvafiq sanksiyası olmadan NATO tərəfindən Yuqoslaviyanı bombalamasına hər hansı adekvat reaksiya olmadı.Başqa bir misal - Baltikyanı ölkələrdə və Ukraynada rusdilli əhalinin sıxışdırılmasına göz yuman müxaliflərdir. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (AİHM) Krım və Donbass sakinlərinin Kiyevlə bağlı iddialarına və şikayətlərinə məhəl qoymamasını da xatırlaya bilərik.Əslində belə misalların sayı ağlasığmaz saydadır və mütəmadi olaraq yeniləri ortaya çıxır. Strukturlar işləyir kimi görünür, lakin əksər hallarda bunu "kollektiv Qərb"in maraqları naminə edirlər.Və, belə desək, "məhrum edilmiş" dövlətlər mövcud vəziyyəti görəndə, Qərbin diktəsini qəbul etmək istəmədikdə və öz maraqları naminə bir qrup dövlətin beynəlxalq hüquqa məhəl qoymamasına dözmək istəmədikdə, qarşılıqlı hörmət və mehriban qonşuluq üzərində qurulmuş alternativ birliyin bir hissəsi olmaq istəyində olduqca haqlıdırlar.Məhz buna görə də ŞƏT platforması "müxalif" dünya ictimaiyyətinin diqqətini getdikcə daha çox cəlb edir. Elə bu səbəbdən Səmərqənd sammitindən Qərbin birtərəfli qeyri-qanuni sanksiya siyasətini və onun neokolonial vərdişlərini ümumbəşəri şəkildə pislədiyini nümayiş etdirən (bəlkə də birbaşa deyil, qəbul edilmiş qərarlara və sənədlərə əsaslanan) bəyanat gözləmək lazımdır.Beynəlxalq münasibətlər sisteminin dəyişdirilməsi zərurəti, ümumbəşəri bərabərlik və dünyaya onun necə yaşamalı olduğunu diktə etməyə can atan neokolonizatorların olmaması (onların bəyənmədiyi dövlətlərin daxili işlərinə birbaşa müdaxilə ilə) ŞƏT-ə cəlb edir və Səmərqənddə keçirilən sammit ərəfəsində çox sayda ölkə ona can atır.Çin artıq neytral deyil?Dünya Çinin izlədiyi neytrallıq siyasətinə öyrəşib. O cümlədən Ukraynada xüsusi hərbi əməliyyat məsələlərində, Krımın mülkiyyəti məsələsində, Abxaziya, Cənubi Osetiya, "DXR" və "LXR"-in beynəlxalq hüquqi statusu məsələlərində və bir çox başqa məsələlərdə.Bununla belə, Ümumçin Xalq Nümayəndələri Yığıncağı Daimi Komitəsinin sədri (başqa sözlə, parlamentin spikeri) Li Çjanşunun Rusiyaya səfəri zamanı verdiyi son bəyanatlar onu deməyə əsas verir ki, Çin hazırda dünya düzəninin modernləşdirilməsinin zəruriliyini dərk etməyə hazırdır.Bunu başa düşmək üçün cənab Çjanşunun bəzi tezislərini təqdim edirik:"Rusiyanın həyati maraqlarını təmsil edən məsələlərdə biz də həmişə öz dəstəyimizi və anlayışımızı təqdim edirik. Məsələn, Ukrayna məsələsində. Biz görürük ki, ABŞ və onun NATO-dakı müttəfiqləri Rusiya perimetri ətrafında öz mövcudluqlarını necə gücləndirir, milli təhlükəsizliyi və rusların həyat təhlükəsizliyini ciddi şəkildə təhdid edirlər. Biz Rusiyanın bu cür əsas maraqları qorumaq üçün gördüyü bütün tədbirləri tam başa düşürük və öz köməyimizi edirik"."Düşünürəm ki, Ukrayna böhranının mahiyyəti Rusiyanın Amerika təxribatı ilə bağlı layiqli cavabıdır. Birləşmiş Ştatlar dünyada öz hökmranlığını saxlamaq istəyir və buna görə də qarmaqla və ya fırıldaqla bizə (Rusiya və Çinə) qarşı təzyiq və ikiqat maneə təşkil edir"."Onlara qarşı mübarizəmiz uzunmüddətli və çətin olacaq. ABŞ öz təxribatlarını asanlıqla dayandırmayacaq. Biz buna da dözməyəcəyik, onların təxribatlarına boyun əyməyəcəyik"."ABŞ-ın sizə və bizə qarşı sanksiyaları kontekstində bəzi birgə əməkdaşlıq sahələrimiz həqiqətən də getdikcə daha həssas olur, lakin mən hesab edirəm ki, biz yalnız sanksiyalardan qorxduğumuz üçün əməkdaşlığı dayandırmamalıyıq. Bu düzgün deyil. Biz yeni əməkdaşlıq formatını tətbiq etməliyik".Beynəlxalq arenada ÇXR kimi ciddi oyunçunun beynəlxalq münasibətlər sistemində əsaslı dəyişikliklərə ehtiyac olduğunu qəbul etməsi Qərbə Avrasiyada beynəlxalq təhlükəsizlik və əməkdaşlığın yeni modelinin yaradılması və formalaşması ilə bağlı çox aydın siqnal kimi şərh edilə bilər.Yeri gəlmişkən, Çin sədri Si Çzinpin iki ildən artıq müddətdə ilk dəfə olaraq Çini tərk edərək sammitə səfər edəcək və ŞƏT-ə üzv ölkələrin liderləri ilə görüşəcək. Almaniyanın "Handelsblatt" qəzeti onun əsas məqsədinin Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüş olduğunu yazır. Nəşr bunu Pekinin Rusiyaya dəstəyinin növbəti siqnalı hesab edir.Və gördüyümüz kimi, belə siqnalların sayı getdikcə daha da çoxalır. Həm də onlar getdikcə daha aydın və fərqli olurlar.Maraqlıdır ki, bütün bunlar ŞƏT ərəfəsində baş verib və bu, həqiqətən də Pekinin qətiyyətli hərəkətə hazır olduğunu deməyə əsas verir. Və çox güman ki, bu mövzu - beynəlxalq münasibətlərin strukturunda qlobal böhran fonunda Şanxay Əməkdaşlıq təşkilatının rolunun gücləndirilməsi qarşıdan gələn sammitdə əsas mövzulardan birinə çevrilə bilər.
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2022
xəbərlər
ru_AZ
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
şət, sammit
Sentyabrın 15-16-da Səmərqənddə Şanxay əməkdaşlıq təşkilatının sammiti keçiriləcək.
Dünyanın ən qədim şəhərlərindən birində - və ya qədim ərəb əlyazmalarında deyildiyi kimi, Şərqin mirvarisində - ŞƏT-ə üzv dövlətlərin və müşahidəçi dövlətlərin rəhbərləri, müxtəlif dərəcəli tərəfdaşlar, nüfuzlu beynəlxalq və regional təşkilatların rəhbərləri toplaşacaq. Buna görə də tədbir bu ilin ən böyük və ən zəngin tədbirlərindən birinə çevrilməyi vəd edir.
"Sputnik", Səmərqənd sammitinin nəticələrinə əsasən dünyanın hansı qlobal dəyişikliklərlə üzləşə biləcəyini araşdırıb.
COVID-19 pandemiyası fonunda ŞƏT-in son sammitləri onlayn keçirilib. Səmərqənddə qarşıdan gələn tədbir şəxsən, üz-üzə keçiriləcək və təşkilata üzv olan bütün ölkələrin - Hindistan, Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Pakistan, Rusiya, Tacikistan və Özbəkistanın rəhbərləri tərəfindən ziyarət ediləcək.
Sammitdə onlardan əlavə, müşahidəçi dövlətlərin - Belarus, İran və Monqolustan prezidentlərinin də iştirakı gözlənilir. Fəxri qonaqların - Azərbaycan, Ermənistan, Türkmənistan və Türkiyə başçılarının, üstəgəl, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), Asiya və Sakit Okean üçün İqtisadi və Sosial Komissiyası (ASOİSK), Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB), Avrasiya İqtisadi Birliyi (AİB), Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT), İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (İƏT), üstəlik, digər beynəlxalq və regional təşkilatların nümayəndələrinin da gəlişi gözlənilir.
Bu tədbir tam zamanında keçirilir. Qərbin dünya düzəninə baxışı ilə razılaşmayanlara qarşı misli görünməmiş sanksiyalar, siyasi və digər təzyiqlər fonunda Avrasiya ölkələri birbaşa bəyan edirlər ki, sözdə "qızıl milyard" adlanan qanunlara şəksiz tabe olmaq kimi, birqütblü dünyanın mövcudluğunun varlığı da artıq mümkün deyil.
Başa düşmək lazımdır ki, bu təşəbbüs təkcə Qərbin qeyri-qanuni sanksiyaları da daxil olmaqla, ümidsiz şəkildə təcrid etməyə çalışdığı Rusiyaya aid deyil.
Çinə qarşı da, "Reuters"in son məlumatlarına görə, ticarət müharibəsinin əvvəlki elementlərinə əlavə olaraq, ABŞ prezidenti Co Baydenin administrasiyası texnologiya sahəsində yeni sanksiyalar tətbiq etməyi planlaşdırır. Onlar gələn ay gözlənilir.
Onilliklərdir ki, sanksiyalar altında yaşayan, siyahısı müntəzəm olaraq yenilənən (məsələn, Rusiyaya iddia edilən pilotsuz təyyarələrin tədarükünə görə) İran da öz "payını alır". Tehran daim Qərbin etibarsızlığı ilə üzləşir. Digər şeylərlə yanaşı, ABŞ bunu "nüvə sazişi"ndən birtərəfli qaydada çıxması ilə açıq şəkildə nümayiş etdirir.
Ümumiyyətlə, qeyd etmək olar ki, dünyada geosiyasi qeyri-sabitliklə və "dünya polisi" roluna adət etmiş "kollektiv Qərb" ölkələri ilə bağlı mövcud vəziyyət ŞƏT-i Qərb mövcudluq modelinə alternativ təklif etməyə qadir olan ən mühüm birliyə çevirir.
Və bu, həqiqətən də baş verir: Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı bu gün artan geosiyasi turbulentlik fonunda beynəlxalq mövqeyə sahib olmaq istəyən getdikcə daha çox yeni üzvləri cəlb edən, bir növ, maqnitdir.
Beləliklə, Səmərqənd sammitində İranın ŞƏT-ə daxil olacağı gözlənilir (həm də rekord müddətdə - bütün prosedurlar cəmi bir il ərzində tamamlanıb). Belarusun müşahidəçi statusundan təşkilatın tamhüquqlu üzvü statusuna keçidi prosesinə start veriləcək. Çoxlu sayda müxtəlif dialoq statusunda olan dövlətlərin nəzərdən keçirilməsi və təsdiqlənməsi planlaşdırılır - yuxarıda göstərilənlərə əlavə olaraq bunlar Azərbaycan, Ermənistan, Bəhreyn, Misir, Kamboca, Qətər, Maldiv adaları, Myanma, Nepal, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı və Suriyadır.
"Şərq alternativinə" qoşulmaq istəyənlərin sayı və tərkibi heyranedicidir, elə deyilmi?
ŞƏT dünyaya nə təklif edir?
Əgər əvvəllər Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən ərazi məsələlərini həll etmək və sərhəd təhlükəsizliyini birgə təmin etmək məqsədi daşıyan bir növ assosiasiya kimi qəbul edilirdisə, bu gün ŞƏT əsas alternativ bloka - "kollektiv Şərq"ə çevrilmək yolundadır.
Təşkilatın üzvü olan ölkələrin ümumi ərazisi 34 milyon kvadrat kilometrdən çoxdur. (Avrasiya ərazisinin, təxminən, 60%-i), ümumi əhalisi, təqribən, 3,4 milyard nəfər (dünya əhalisinin yarısı), ümumi ÜDM (üzv dövlətlər üstəgəl İran) 23,5 trilyon dollardır (dünya ÜDM-nin dörddə biri).
Bundan əlavə, Qərb ölkələri artan xammal qıtlığı səbəbindən isterik vəziyyətdə olduğu halda, ŞƏT təbii və xammal imkanlarına görə lider ölkələri əhatə edir ki, bu da təşkilatın özünü təmin etməsi və böyük resurs potensialına malik olması deməkdir. (enerji bazarlarının digər liderləri də, məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, BƏƏ və s. ŞƏT-ə qoşulmağa çalışırlar).
Bu, yeri gəlmişkən, onların "Qərb modeli" ilə razılaşmaması kimi də dəyərləndirilə bilər. Bunun bariz nümunəsi ABŞ prezidenti Co Baydenin Yaxın Şərqə iyul turunu göstərmək olar. O zaman ABŞ rəhbəri Səudiyyə Ərəbistanına uçmuş və Yaxın Şərq dövlətinin hökmdarı olaraq, Qərbin enerji problemlərini həll etmək üçün Ər-Riyaddan neft hasilatını kəskin şəkildə artırmağı tələb etmiş, lakin ərəblərin maraqlarını nəzərə almamışdı. Ona görə də ABŞ-ın tələblərinə cavab olaraq imtinanın arxasında Ər-Riyad beynəlxalq dəstək almaq istəyini ifadə etməsi tamamilə məntiqlidir.
Çox güman ki, ŞƏT-ə üzv olmaq istəyən ölkələr buna dövlətlərarası münasibətlər sisteminin məntiqi inkişafı kimi baxırlar. Müasir dünya strukturunun deqradasiyası adi gözlə görünür - demək olar ki, bütün beynəlxalq institutlar bu və ya digər şəkildə "kollektiv Qərb" tərəfindən "əziliblər".
Müxtəlif beynəlxalq strukturlarda (BMT də daxil olmaqla) qarışıq prosesər gedir. Buna misal olaraq BMT-nin Beynəlxalq Ədalət məhkəməsinin Kosovonun müstəqilliyinin elan edilməsinin beynəlxalq hüquq normalarına zidd olmadığı qənaətini göstərmək olar. Bundan əlavə, xatırlatmaq istərdim ki, BMT-nin müvafiq sanksiyası olmadan NATO tərəfindən Yuqoslaviyanı bombalamasına hər hansı adekvat reaksiya olmadı.
Başqa bir misal - Baltikyanı ölkələrdə və Ukraynada rusdilli əhalinin sıxışdırılmasına göz yuman müxaliflərdir. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (AİHM) Krım və Donbass sakinlərinin Kiyevlə bağlı iddialarına və şikayətlərinə məhəl qoymamasını da xatırlaya bilərik.
Əslində belə misalların sayı ağlasığmaz saydadır və mütəmadi olaraq yeniləri ortaya çıxır. Strukturlar işləyir kimi görünür, lakin əksər hallarda bunu "kollektiv Qərb"in maraqları naminə edirlər.
Və, belə desək, "məhrum edilmiş" dövlətlər mövcud vəziyyəti görəndə, Qərbin diktəsini qəbul etmək istəmədikdə və öz maraqları naminə bir qrup dövlətin beynəlxalq hüquqa məhəl qoymamasına dözmək istəmədikdə, qarşılıqlı hörmət və mehriban qonşuluq üzərində qurulmuş alternativ birliyin bir hissəsi olmaq istəyində olduqca haqlıdırlar.
Məhz buna görə də ŞƏT platforması "müxalif" dünya ictimaiyyətinin diqqətini getdikcə daha çox cəlb edir. Elə bu səbəbdən Səmərqənd sammitindən Qərbin birtərəfli qeyri-qanuni sanksiya siyasətini və onun neokolonial vərdişlərini ümumbəşəri şəkildə pislədiyini nümayiş etdirən (bəlkə də birbaşa deyil, qəbul edilmiş qərarlara və sənədlərə əsaslanan) bəyanat gözləmək lazımdır.
Beynəlxalq münasibətlər sisteminin dəyişdirilməsi zərurəti, ümumbəşəri bərabərlik və dünyaya onun necə yaşamalı olduğunu diktə etməyə can atan neokolonizatorların olmaması (onların bəyənmədiyi dövlətlərin daxili işlərinə birbaşa müdaxilə ilə) ŞƏT-ə cəlb edir və Səmərqənddə keçirilən sammit ərəfəsində çox sayda ölkə ona can atır.
Dünya Çinin izlədiyi neytrallıq siyasətinə öyrəşib. O cümlədən Ukraynada xüsusi hərbi əməliyyat məsələlərində, Krımın mülkiyyəti məsələsində, Abxaziya, Cənubi Osetiya, "DXR" və "LXR"-in beynəlxalq hüquqi statusu məsələlərində və bir çox başqa məsələlərdə.
Bununla belə, Ümumçin Xalq Nümayəndələri Yığıncağı Daimi Komitəsinin sədri (başqa sözlə, parlamentin spikeri) Li Çjanşunun Rusiyaya səfəri zamanı verdiyi son bəyanatlar onu deməyə əsas verir ki, Çin hazırda dünya düzəninin modernləşdirilməsinin zəruriliyini dərk etməyə hazırdır.
Bunu başa düşmək üçün cənab Çjanşunun bəzi tezislərini təqdim edirik:
"Rusiyanın həyati maraqlarını təmsil edən məsələlərdə biz də həmişə öz dəstəyimizi və anlayışımızı təqdim edirik. Məsələn, Ukrayna məsələsində. Biz görürük ki, ABŞ və onun NATO-dakı müttəfiqləri Rusiya perimetri ətrafında öz mövcudluqlarını necə gücləndirir, milli təhlükəsizliyi və rusların həyat təhlükəsizliyini ciddi şəkildə təhdid edirlər. Biz Rusiyanın bu cür əsas maraqları qorumaq üçün gördüyü bütün tədbirləri tam başa düşürük və öz köməyimizi edirik".
"Düşünürəm ki, Ukrayna böhranının mahiyyəti Rusiyanın Amerika təxribatı ilə bağlı layiqli cavabıdır. Birləşmiş Ştatlar dünyada öz hökmranlığını saxlamaq istəyir və buna görə də qarmaqla və ya fırıldaqla bizə (Rusiya və Çinə) qarşı təzyiq və ikiqat maneə təşkil edir".
"Onlara qarşı mübarizəmiz uzunmüddətli və çətin olacaq. ABŞ öz təxribatlarını asanlıqla dayandırmayacaq. Biz buna da dözməyəcəyik, onların təxribatlarına boyun əyməyəcəyik".
"ABŞ-ın sizə və bizə qarşı sanksiyaları kontekstində bəzi birgə əməkdaşlıq sahələrimiz həqiqətən də getdikcə daha həssas olur, lakin mən hesab edirəm ki, biz yalnız sanksiyalardan qorxduğumuz üçün əməkdaşlığı dayandırmamalıyıq. Bu düzgün deyil. Biz yeni əməkdaşlıq formatını tətbiq etməliyik".
Beynəlxalq arenada ÇXR kimi ciddi oyunçunun beynəlxalq münasibətlər sistemində əsaslı dəyişikliklərə ehtiyac olduğunu qəbul etməsi Qərbə Avrasiyada beynəlxalq təhlükəsizlik və əməkdaşlığın yeni modelinin yaradılması və formalaşması ilə bağlı çox aydın siqnal kimi şərh edilə bilər.
Yeri gəlmişkən, Çin sədri Si Çzinpin iki ildən artıq müddətdə ilk dəfə olaraq Çini tərk edərək sammitə səfər edəcək və ŞƏT-ə üzv ölkələrin liderləri ilə görüşəcək. Almaniyanın "Handelsblatt" qəzeti onun əsas məqsədinin Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüş olduğunu yazır. Nəşr bunu Pekinin Rusiyaya dəstəyinin növbəti siqnalı hesab edir.
Və gördüyümüz kimi, belə siqnalların sayı getdikcə daha da çoxalır. Həm də onlar getdikcə daha aydın və fərqli olurlar.
Maraqlıdır ki, bütün bunlar ŞƏT ərəfəsində baş verib və bu, həqiqətən də Pekinin qətiyyətli hərəkətə hazır olduğunu deməyə əsas verir. Və çox güman ki, bu mövzu - beynəlxalq münasibətlərin strukturunda qlobal böhran fonunda Şanxay Əməkdaşlıq təşkilatının rolunun gücləndirilməsi qarşıdan gələn sammitdə əsas mövzulardan birinə çevrilə bilər.
