SİYASƏT
Ölkənin ictimai-siyasi həyatına, xarici siyasətə, beynəlxalq siyasi gündəmə dair məqalələr

Bayden Avropada havanı korlayıb: özü də "uzun və yüksək bir səslə"

© REUTERS / GUGLIELMO MANGIAPANEABŞ Prezidenti Co Bayden
ABŞ Prezidenti Co Bayden - Sputnik Azərbaycan, 1920, 29.11.2021
Abunə olmaq
BAKI, 29 noyabr — Sputnik, Aleksandr Xabarov. Co Bayden Avropanı məyus edib. Bu barədə ilk dəfə açıq şəkildə Fransanın ABŞ-dakı keçmiş səfiri Jerar Aro bildirib: “Gördüklərimiz Amerika tərəfindən uzun müddət nümayiş olunan davranışdır. Obama Avropa barədə narahat olmurdu. Donald Tramp Avropaya düşmən münasibət bəsləyirdi. İndi isə Bayden. Açıq desək, Bayden bütün Avropa üçün böyük bir məyusluqdur”.
Diplomat indiki ABŞ administrasiyasının Köhnə Dünyadakı məsələlərə marağının olmadığından şikayətlənir. Avropa Komissiyası Bayden komandasına kiber təhlükəsizlik, kriptovalyuta, yüksək texnologiyalar sahəsində vergilər kimi birgə işləmək mümkün olan əhəmiyyətli məsələlərin siyahısını göndərib, ancaq bu suallara hələ cavab yoxdur:

“Heç bir təşəbbüs yoxdur. Avropa və amerikalıların bu və ya digər məsələdə birgə işləyəcəkləri barədə heç bir bəyanat yoxdur. Amerikalılar Çinə keçdilər. Onların xarici siyasəti: Çin, Çin, yenə də Çin”.

Fransızlar çaşqınlıq vəziyyətindədirlər. Avstraliya üçün sualtı qayıqlarla bağlı qalmaqal Paris üçün son dərəcə vacib olan diplomatik əməliyyatın qarşısını aldı, hansı ki, onun köməyi ilə Fransa Xarici İşlər Nazirliyi Vaşinqtonla münasibətləri əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmləndirməyi ümid edirdi. Bu ilin sentyabrında Çesapik döyüşünün 240-cı illiyi oldu. Məhz fransız donanması 1781-ci ildə ingilisləri qətiyyətlə məğlub edərək ABŞ-ın müstəqilliyi üçün müharibənin bütün gedişatını dəyişdirdi.
Fransızların donanmasına komandanlıq edən kontr-admiral qraf de Qrass o zaman Britaniya İmperiyası ilə düşmənçilik edən ölkəsinin maraqlarına uyğun hərəkət edirdi. Demək olar ki, iki əsr yarım keçdikdən sonra hər iki tərəfdən döyüş iştirakçılarının uzaq nəsillərinin rəqabətə davam edəcəklərini, ancaq artıq ABŞ-ın ən yaxın müttəfiqi adlandırılmaq hüququ olduğunu düşünə bilməzdi.
ABŞ tərəfdaşlarına keçmiş xidmətlərini xatırlatmaq üçün yubiley şərəfinə Fransa səfirliyində təntənəli ziyafətin keçirilməsi nəzərdə tutulub. Ancaq o zaman Fransa səfiri Parisə geri çağırılıb və tədbir ləğv edilməli olub. Makron daha da irəli getməkdən qorxurdu. Fransa prezidenti əslində Baydenlə mübahisə etmək əvəzinə, ümumiyyətlə şikayət etməyən Avstraliya baş nazirini hədəf olaraq seçdi.
ABŞ-ın iradəsinə qarşı ciddi şəkildə getmək üçün, görünür, Şarl de Qoll miqyasında bir fiqur lazımdır. O, dollardan imtina edə, NATO-nun qərargahını və Amerika bazalarını öz ölkəsindən çıxara, müstəqil olaraq Çin və SSRİ ilə danışıqlar apara bilərdi. Qərbi Avropa siyasətində bu cür generallar indi gözə dəymir, ona görə də bu gün Parisdə, Brüsseldə və Berlində uzun müddətdir haqqında danışılan “birləşmiş Avropa ordusu”na komandanlıq edəcək heç kim yoxdur. Ancaq bunun arzusunda olanlar var.
Amerikalılar Əfqanıstanı tərk etməklə hər kəsi fakt qarşısında qoyduqdan sonra avropalılar bir daha öz köməksiz olduqlarının və ABŞ-dan asılı olduqlarının acı hissini yaşadılar:

“Avropa, bəlkə də, sərbəst olaraq daha çox şey etməyə qadir və buna hazırdır. Bizə lazım olan Avropa Müdafiə İttifaqıdır”, - deyə Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Lyayen proqram çıxışında bildirib.

Hələ bu ilin may ayında Avropa İttifaqının 14 ölkəsinin müdafiə nazirləri kritik vəziyyətlərdə istifadə edilə biləcək 5000 hərbçidən ibarət birgə çevik reaksiya qüvvələrinin yaradılmasını təklif ediblər, məsələn, daha əvvəl Kabilda olduğu kimi, avropalılar ABŞ-ın köməyi olmadan öz nümayəndələrini və adi vətəndaşlarını təxliyə edə bilməyiblər. Vahid silahlı qüvvələr ideyası ilk dəfə 1999-cu ildə Avropada müzakirə edilib. 2007-ci ildə operativ döyüş qruplarının kollektiv sistemi (1500 hərbçi) yaradılıb, ancaq bu sistem heç də cəlb olunmayıb.
Gələn ilin birinci yarısında Brüsseldə “Avropa müdafiəsi” mövzusunda sammitin keçirilməsi planlaşdırılır. Ancaq hərbi sahədə kozırlar hələ də başqa təşkilatın - NATO-nun əlindədir, onun da qərargahı Belçikanın paytaxtında yerləşir. Yenə də çox şey ABŞ-dan asılıdır.
Avropa xadimləri öz ruhlarını və fikirlərini cəmləyərkən, dekabr ayında Avropa İttifaqı ilə Şimali Atlantika Alyansı arasında əlaqələrin yenilənmiş konsepsiyasını bu təşkilatın baş katibi Yens Stoltenberq təqdim edəcək. Stoltenberqin mövqeyi hamıya məlumdur: sentyabrda İngiltərinin “The Sunday Telegraph” qəzetinə verdiyi müsahibəsində o, Avropa İttifaqının silahlı qüvvələrinin onun rəhbərlik etdiyi bloku zəiflədə və hətta “Avropanı parçalaya” biləcəyini, birgə çevik reaksiya qüvvəsinin isə NATO müttəfiqlərinin “təvazökar resursları”nı pozmaqla hədələdiyini bildirib.
ABŞ Avropa üzərində hərbi nəzarəti saxlayır. Bütün hüquq və normaların pozulması ilə yanaşı Yuqoslaviyanın bombalanmasından sonra, həm də Avropanın özünə də zərər vurdular, Balkan adasında, Kosovoda ABŞ-ın ən böyük hərbi Bondstil bazası yaradıldı. ABŞ uzun müddətdir ki, Kiyevi “öz əlinə” keçirərək köməkçi rol oynayan fransız və almanları sıxışdırıb, indi də Ukrayna detonatoru ilə oynayırlar. Orada bir şey baş versə, bütün Avropanı yaxşı heç nə gözləməyəcək.
Fransa prezidenti Makron istədiyi qədər qabararaq “NATO-nun beyninin öldüyünü” okeanın o tayındakı hegemona eyham vurur, ancaq problem başqadır – avropalıların özlərinin buna cəsarəti çatmır. Ancaq bir çox şeyi udmaq və həzm etmək lazım gəlir. Amerikalılar əvvəlcə “Şimal axını-2”ni tikib-tikməməyi göstərirlər, sonra isə Avropaya vəd olunan mayeləşdirilmiş qazla Cənub-Şərqi Asiyaya tankerlər yerləşdirirlər, çünki bu, onlar üçün daha sərfəlidir.
Bayden tərəfindən yeganə “güzəşt” onu hesab etmək olar ki, amerikalılar nəhayət, Trampın Avropadan tədarük edilən alüminium və polad üçün tətbiq etdiyi tarifləri aradan qaldırmağa razılaşıblar. Daha doğrusu, ABŞ Avropadan polad və alüminiumun rüsumsuz idxalı üçün kvota təqdim edib ki, bu da avropalılara illər ərzində yarıya qədər azalan əvvəlki tədarük həcmlərini bərpa etmək imkanı verir, ancaq onları artırmaq cəhdlərini bloklayır.
Bayden administrasiyası tariflərin ləğvini sona qədər uzadırdı. “Hədiyyə” Romada keçirilən G20 sammitində Avropanın ABŞ motosikletləri və viskiləri üçün idxal rüsumunu ikiqat artmasından bir ay əvvəl hazırlanmışdır ki, bu da faktiki olaraq hər iki tərəfin itkilərini bərabərləşdirib. Yadda saxlamaq lazımdır ki, hər bir “bəslənmiş vitamin” üçün Amerika kombinatorları həmişəki kimi “bir çox xırda xidmət” tələb edirlər. Bunlar onlara, ilk növbədə, ABŞ üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən Çin istiqamətində lazım olacaq.

“Ola bilsin ki, biz əvvəlcə bəzi tərəfdaşlarla əməkdaşlığa yanaşmamızda çox sadəlövh davrandıq”, - deyə Çin 2016-cı ildə Almaniyanın ən böyük ticarət tərəfdaşına çevrildiyi və Almaniya iqtisadiyyatına davamlı artımı dəstəkləməyə kömək etdiyi üçün səlahiyyət müddətini başa vuran Federal Kansler Angela Merkel qeyd edib.

Qara atla Şoltsun rəhbərlik etdiyi yeni koalisiya hökuməti artıq Tayvan, Honkonq və Sincan üzrə Şimali Atlantik gündəmini tətbiq edib. Ola bilər ki, Almaniya bu tendensiyaya boyun əyərək, öz iqtisadi maraqlarına zidd olaraq, Avropa İttifaqı ilə Çin arasında İnvestisiya Sazişinin ratifikasiyasına qarşı çıxsın. ABŞ-ın narazılığına görə saziş 2020-ci ildə imzalanıb, ancaq onun ratifikasiya prosesi Avropa Parlamenti tərəfindən dondurulub.
London ABŞ təşəbbüslərinin irəliləyişində Vaşinqton üçün əsas müttəfiq olaraq qalır. Burada, bir neçə il əvvəl Çinlə birgə layihələri məhdudlaşdırmağa başlayıblar. Komandanlıq olaraq, öz təyyarədaşıyan gəmilərini Cənub-Şərqi Asiyaya göndəriblər. Hətta Trampın dövründə ingilislər Çinin Huawei şirkətinin 5G şəbəkələrinin inkişafı üçün müqavilədən imtina ediblər. Bunun müqabilində nə aldıqları hələ də bəlli deyil. ABŞ-la sərbəst ticarət razılaşmasından Consona imtina etdilər. Tələsik Brexit razılaşmasına görə hazırda Birləşmiş Krallıqdan iqtisadi cəhətdən kənarda olan Şimali İrlandiya ilə bağlı Avropa İttifaqı ilə mübahisədə Londonun ABŞ-dan heç bir dəstəyi yoxdur. İngiltərə kabineti imzaladığı İrlandiya Protokoluna riayət etməyə borcludur, bunu irlandiyalı Co Bayden bir neçə dəfə bildirib.
Donald Tramp Avropanı elə qorxudub ki, onun əvəzedicisini əvvəlcədən burada ilahiləşdiriblər. London qəzetləri indi başqa cür yazırlar. İngiltərinin ən kütləvi qəzetlərindən biri olan “The Daily Mail” oxucularına bildirib ki, ABŞ prezidentinin səhhətində ciddi problemlər var:

“Bayden iki dəfə beyin damarlarının anevrizmasından əziyyət çəkib, həmçinin baş gicəllənməyə səbəb olan, sürətlə yığılan ürək əzələsi ilə bağlı problemləri var”.

Bir az sonra həmin nəşrdə şahidlər Britaniya taxt-tacının varisinin arvadı, Kornuol hersoginyası Şahzadə Çarlzla söhbət edən “azad dünyanın lideri”nin havanı necə korlaması haqda hekayəsini izah ediblər:

“Bu uzun və yüksək bir səs idi”.

Məsələ iqlim sammitində olduğundan, “onlar ondan emissiyaların azaldılmasını gözləyirdilər ...” Təcrübəli Kamilla biruzə vermədi, Baş nazir Consonun Baydenin “böyük bir udumluq təmiz hava” olduğuna dair təskinli sözlərini şübhə altına almazdımı?
Çoxdan yaranmış münasibətlər sistemini pozmadan dərindən nəfəs almaq məcburiyyətindəyik. Bayden və ya başqası - ümumiyyətlə eynidir. Hazırkı ABŞ prezidentinin şəxsi keyfiyyətləri burada ikinci plandadır: hələlik o, Avropa cəmiyyətində xəcalətdən çəkinmədən çox şey edə bilər.
Xəbər lenti
0