BAKI, 8 fevral — Sputnik, Natalya Dembinskaya. Vaşinqtonun başı sanksiyalara elə qarışıb ki, öz valyutasının hakim mövqeyini itirməsini də riskə atmaqdan çəkinmir. Bu məsələyə Konqresdə də diqqət yetirilib. Dünya dollardan asılılığını fəal şəkildə azaldır. Alternativ valyuta vahidlərinə keçid Amerika iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərəcək.
Qlobal tiran
ABŞ bütün dünyanı sanksiyalarla bürüyüb – hazırda digər ölkələrə qarşı təxminən səkkiz min iqtisadi məhdudiyyət qüvvədədir ki, bu siyahı da durmadan artır. Vaşinqton kimə istəsə, öz şərtlərini diktə edə bilər, çünki dollar dünya iqtisadiyyatının əsas valyutasıdır.
Dünyada gedən pul əməliyyatlarının 70%-dən çoxu ABŞ valyutası ilə həyata keçirilir. Dollar sərbəst şəkildə alınıb-satılır, konvertasiya olunur - hökumət bunu heç bir şəkildə tənzimləmir və ABŞ iqtisadiyyatı əvvəlki kimi dünyanın ən iri, sabit və şəffaf iqtisadiyyatı hesab olunur. Bu, Ağ Evə imkan verir ki, fiziki şəxslərin və Amerika şirkətlərinin Vaşinqtona sərf etməyən tərəfdaşlarla birbaşa ticarət əlaqələri qurmalarına mane olsun və bazarın digər iştirakçılarını xarici sanksiyalarla təhdid etsin.
Cavab reaksiyası
Ancaq əbədi olaraq bu cür davam edə bilməz. ABŞ Konqresinin Tədqiqat Xidmətinin bu yaxınlarda dərc edilmiş icmalına görə, dollardan asılılığın azaldılması üçün dünyanın əlində bütün lazımi vasitələr var.
Sənəddə sanksiyaların ABŞ üçün iqtisadi xərclərə çevrildiyi qeyd olunur, çünki Amerika fiziki və hüquqi şəxslərinin iştirak edə biləcəyi ticarət əməliyyatlarını məhdudlaşdırır. Bundan başqa, ayrı-seçkiliyə məruz qalan dövlətlərin tezliklə cavab reaksiyası verəcəyi də istisna olunmur. Buna nümunə kimi Rusiyanın kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalına qoyduğu qadağa göstərilir.
İcmal müəllifləri onu da vurğulayırlar ki, Amerika valyutası on illərdir beynəlxalq iqtisadi əməliyyatlarda geniş istifadə olunur. Və bu, ABŞ-a əl verir. Üstəlik, Ağ Ev xarici siyasət hədəflərinə nail olmaq üçün (xüsusilə də Rusiya, İran və Venesuelanın maliyyə bazarlarına çıxışını çətinləşdirmək baxımından) getdikcə dollara daha çox güvənməyə başlayıb.
Çin variantı
İcmalda qeyd olunur ki, bu ölkələrin alternativ valyutaya keçməsi son nəticədə Amerika iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərəcək və dolların statusunu sarsıdacaq. Əslində, bu proses artıq başlayıb. Son illər yuan sistematik olaraq dolları "silkələyir". 2016-cı ildən bəri Çin yuanı BVF-nin ehtiyat valyutasıdır. İlk dəfədir ki, inkişaf etməkdə olan ölkə belə bir "şərəf"ə layiq görülüb. Daha sonra Pekin genişmiqyaslı "Bir kəmər – bir yol" inteqrasiya proqramı çərçivəsində Şanxay Fond Birjasında neftin yuanla ticarətinə başladı.
Bununla belə, qlobal əməliyyatlarda yuanın payı hələ də çox deyil. Buna mane olan amillər isə göz qabağındadır - həm dövlət, həm də xüsusi borcda sərbəst konvertasiya, qeyri-sabitlik, qeyri-şəffaf maliyyə sistemi yoxdur.
Artıq kripto-yuan da ortaya çıxıb. İqtisadçıların əksəriyyəti bu fikirdədirlər ki, dövlət kripto-valyutası dollarla rəqabət etməyə tamamilə qadirdir, çünki bu, əməliyyatları köhnəlmiş SWIFT və CHIPS ödəmə sistemlərindən (amerikalılar beynəlxalq əməliyyatları bu vasitələrlə idarə edirlər) daha sürətlə həyata keçirməyə imkan verir.
Kripto-yuan "Bir kəmər – bir yol" layihəsi üçün də əlverişli olacaq. Qarşılıqlı hesablaşmalar rəqəmsal valyutanı Vaşinqtonun sanksiyalarından qoruyacaq.
Dollardan imtina
Rusiyaya gəlincə, bu dövlətin BRICS ölkələri ilə (Brazilya, Rusiya, Hindistan, Çin, Cənubi Afrika Respublikası) dollar əməliyyatları 2019-cu ildə 73% -dən 49% faizə düşüb. Hər şeydən əvvəl avro sayəsində (23%). Rublun payı da artıb: 8%-dən 14% faizə qədər. Hindistanla (Moskvanın BRICS daxilində Çindən sonra ikinci ticarət ortağı) isə rubl üzrə sövdələşmələr 50%-i keçib. Çinlə milli valyuta ilə hesablaşmalar – 25% təşkil edir ki, bu da yeddi il ərzində 10 dəfə artıb. Moskva və Pekin ikitərəfli ticarətdə dollardan tamamilə imtina edib. Hələ 2014-cü ildə tərəflər 150 milyard yuanlıq (24,5 milyard dollar) üçillik mübadilə razılaşması imzalayıblar. Beləliklə, əgər 2015-ci ildə bütün sövdələşmələr dollarla aparılırdısa, 2019-da onların sayı yarıbayarı azalıb.
Avro zonada da oxşar vəziyyət müşahidə olunur: 2019-cu ildə avro ilk dəfə dolları üstələdi (38% faizə qarşı 42%). Bu, qlobal tendensiyadır və ABŞ-ın xarici sanksiyalarına müqavimət göstərən Avropa Birliyinin xidmətidir.
Sistem dəyişir
2019-cu ildə Fransa, Almaniya və İngiltərə "Avropa iqtisadi oyunçuları ilə İran arasında rəsmi ticarət əməliyyatlarının sadələşdirilməsinə" yönəlmiş xüsusi mexanizm olan INSTEX-i yaratdılar. Daha sonra Belçika, Danimarka, Hollandiya, Norveç, Finlandiya və İsveç də bu sistemə qoşuldu.
Əslində, bu mexanizm Avropa ölkələrinə ABŞ-ın maliyyə sistemini nəzərə almadan Tehranla ticarət etməyə imkan verir. İranla Avropa arasında real pul dövriyyəsinin qarşısını almaq məqsədilə (Vaşinqton sanksiyaları əsaslandırmaq üçün bundan istifadə edə bilərdi) INSTEX kredit ballarından yararlandı.
Avropa Komissiyası dollardan asılılığı azaltmaq üçün ilkin plan hazırladı
Planda müxtəlif malların tədarükü üçün müqavilələrin avro ilə bağlanması, həmçinin əsas maliyyə göstəriciləri ilə əlaqədar normalara yenidən baxılması və lazım gələrsə, dəyişdirilməsi nəzərdə tutulur. Bundan başqa, tənzimləyicilərə Avropa şirkətlərinin xarici firmalar tərəfindən alınmasını qadağan etmək hüququ verir.
Beləliklə, dünyada ikinci ən məşhur valyuta olan avro dolları sıxışdırmağa davam edir. Dünya Bankının proqnozlarına görə, bu proses nəticəsində Amerika valyutası dünya maliyyə sistemindəki xüsusi statusunu itirəcək. Onun yerini isə avro, dollar və çox güman ki, yuana əsaslanan sistem tutacaq.
