BAKI, 25 mart — Sputnik. Böyük Britaniya, Almaniya, ABŞ və Kanadadan olan alimlər Gaia kosmik teleskopu vasitəsilə ilk dəfə olaraq bizim qalaktikamızın ölçülərini təyin ediblər.
Bunun üçün onlar tünd materiyanın halosunun - Süd yolunun qravitasiya sahəsinin təsir dairəsində olan sferik sahənin - diametrini ölçüblər.
Sputnik Azərbaycan bildirir ki, nəticələr "Monthly Notices of the Royal Astronomical Society" jurnalında dərc olunub, həmçinin çap kitabxanası üçün arXiv.org-da yerləşdirilib.
Astronomlar digər qalaktikaları müşahidə edə bilirlər, Süd yolunu isə yox, çünki bu qalaktikanın içində yerləşirlər. Ona görə də bizim Qalaktikanın ölçülərini təyin edərkən, adətən, onun ən uzaq obyektlərinədək olan məsafədən çıxış edirlər.
Ancaq belə qiymətləndirmə ilə qalaktika diskinin diametri 260 min işıq ili olur. Günəş sisteminin sərhədlərinin Koyper qurşağından da böyük olduğu və Günəşin qravitasiya təsirində olan bütün sahəni ehtiva etdiyi kimi, Qalaktikamızın sərhədləri də görünən qalaktika diskindən əhəmiyyətli dərəcədə böyükdür.
Gaia kosmik teleskopundan alınan məlumatlar əsasında əldə edilən hesablamalara görə, Oxatan A* nəhəng qara dəliyinin ətrafında dövr edən tünd materiyanın görünməyən halosunun diametri 950 min işıq ilidir.
Gaia teleskopu artıq 7 ildir ki, bizim qalaktikamızda hərəkət edən bütün obyektlərin yerini, şüa sürətini və ulduzlar arasında olan məsafənin dəyişməsini dəqiqliklə qeyd edir. Bu layihənin əsas vəzifəsi Süd yolu qalaktikasının 3D xəritəsini hazırlamaqdır. Ancaq bunun üçün onun ölçülərini bilmək gərəkdir.
Alimlərin fikrincə, yalnız görünən materiyanın qravitasiya təsirinə istinad olunsa, o zaman qalaktika diskinin kənarlarındakı ulduzlar olduğundan daha sürətli hərəkət edir. Əlavə qravitasiya təsirini astrofiziklər tünd materiyadan nüfuz edən xarici halo ilə bağlayırdılar.
Bu halda onlar Süd yolunun çəkisində olan qalaktikaların tünd materiyasının haləsinin ayrılıqda və Yerli qrupların tərkibində (Süd yolu, Andromeda (M31), Üşbucaq (M33) və onlarla kiçik qalaktikanın daxil olduğu 9.8 milyon işıq ili dametrinə malik qrup) modelini hazırladılar.
Radial sürətləri (Qalaktikanın mərkəzi ətrafında müxtlif məsafələrdə hərəkət edən obtyektlərin orbital sürətləri) və sıxlığı nəzərə alan alimlər qalaktikanın sərhədlərini təyin edə bildilər, bu sərhədlərdən kənarda cırtdan qalaktikaların sürəti xeyli aşağı düşür. Bu sərhədə qədər radial məsafə 292 kiloparsek və ya 950 min işıq ilidir. Süd yolunun ümumi ölçüsü, yaxud diametri isə 1.9 milyon işıq ili təşkil edib.
Bizim Qalaktikamızın ölçüsü barədə bu ilk nəticələr hələ dəqiqləşdiriləcək. Ancaq alimlərin fikrincə, bu göstəricilərdən müxtəlif tədqiqatlarda və nəzəriyyələrin formalaşdırılmasında istifadə etmək mümkün olacaq.
