BAKI, 4 may — Sputnik. Azərbaycandakı azadlıqdan məhrumetmə yerlərində 34 min məhbus var.
Bu barədə Sputnik Azərbaycan-a Azərbaycan Hüquq Müdafiə Mərkəzinin, AR Ədliyyə Nazirliyi yanında İctimai Komitənin üzvü, BMT-nin eksperti Zəliha Tahirova bildirib.
Onun sözlərinə görə, məhkumlar hüquq müdafiəçilərindən onların tezliklə azadlığa çıxmasını köməklik göstərməyi xahiş edirlər.
Məlum olduğu kimi, Ədliyyə Nazirliyi yanında məhkumları cəzadan şərti olaraq vaxtından əvvəl azad etmə və daha yüngül rejimli müəssisəyə keçirmə institutunun tətbiqi ilə bağlı yaradılmış daimi Komissiya fəaliyyətdədir. Cari ilin əvvəlindən indiyə kimi vaxtından əvvəl şərti azadlığa çıxmaq üçün 700 məhkum müraciət edib.
"Cari ildə təkcə 276 ərizəyə baxılmasında mən şəxsən iştirak etmişəm. Bundan əlavə, ikiqat artıq müraciətlər də mənim İctimai Komitədən olan həmkarlarımın iştirakı ilə nəzərdən keçirilib. Onu da qeyd edim ki, cəzalarının yüngülləşdirilməsi xahişi ilə məhkəməyə müraciət edən məhkumların heç də hamısı Komissiyaya müraciət etmir. Bilirlər ki, əgər Komissiya məhkumun dəyişmədiyini hesab etsə, onun xahişini dəstəkləməyəcək. Bu səbəbdən də onların bəziləri birbaşa məhkəməyə müraciət edirlər" – deyə hüquq müdafiəçisi bildirib.
Komissiyanın fəaliyyətə başladığı 2013-cü ilin yazından indiyə kimi 7 mindən artıq məhkum müsbət rəy alıb. Onların praktiki olaraq 97%-i vaxtından əvvəl azadlığa buraxılıblar, yaxud da məntəqə tipli cəzaçəkmə müəssisəsinə köçürülüblər. Orada onlar yalnız gecə vaxtı nəzarət altında olurlar. Gündüzlər isə təhsil ala, işləyə, ailələri və tanışları ilə əlaqə saxlaya bilirlər. Elə hallar da var ki, hətta təkrar cinayət törədərək həbsə düşmüş məhbuslar belə komissiyanın rəyi əsasında azadlığa buraxılır, yaxud da daha yüngül cəzaçəkmə müəssisəsinə göndərilirlər. Bu, onu göstərir ki, məhkumların islah olunması düzgün qiymətləndirilib.
Buraxmaq, yoxsa qadağan etmək? İkinci şans kimlərə verilir?
Tahirovanın sözlərinə görə, cəzasının müəyyən hissəsini çəkən şəxslərin avtomatik olaraq azadlığa buraxılması ilə bağlı fikirlərin mövcud olmasına baxmayaraq, qanun müəyyən hallarda cəzanın tam çəkilməsini zəruri sayır. Ona görə də, qətldə və ağır bədən xəsarətləri törətməkdə ittiham olunan, qurbanları ilə barışığın əldə olunmadığı məhkumlar vaxtından əvvəl azadlıq əldə edə bilmirlər.
Çünki belə məhkumların vaxtından əvvəl azadlığa çıxmasını qurbanların qohumları onların hisslərinin təhqir olunması kimi qəbul edirlər və yeni münaqişə yaranır.
Vaxtından əvvəl azadlığa buraxılmaya ən çox mane olan səbəblərdən biri də məhkəmənin hökmünə əsasən haqqı ödənilməmiş mülki iddialardır. Hesab edilir ki, vaxtından əvvəl azadlığa çıxma imkanı zərərçəkənin və dövlətin borcunu ödəmək üçün stimul yaradır. Bəzən ailələrin maddi vəziyyəti bunu etməyə imkan vermir. İslah müəssisəsində isə bu borcu ödəmək imkanı çox məhduddur.
Məhkəmələr məcburi müalicəsi tələb edilən şəxslərin tam düzəlməyənə qədər vaxtından əvvəl azadlığa buraxılmasını da həvəslə dəstəkləmirlər. Çünki azadlığa buraxılandan sonra məhkumun alkoqolizmdən, narkomaniyadan, vərəmdən tam xilas olana qədər müalicə olunaraq özünə və ətrafına ziyan vurmayacağına heç bir zəmanət yoxdur.
Məhkəmə bunların hamısını nəzərə alır. Ona görə də müraciətlərin üçdə birinə rədd cavabı verilir. Əgər vaxtından əvvəl şərti azadlığa buraxılma üzrə Komissiya ərizələrə müsbət rəy versə, onda bu müraciətlərin 97%-i müsbət həllini tapır.
Məhkəmənin işini yalançı rəylə çətinləşdirməmək üçün Komissiya özü də bəzi müraciətlərə neqativ cavab verir. Misal üçün, bu il Komissiyada baxılan müraciətlərdən 55-nə müsbət rəy verilməyib ki, bu da ümumi müraciətlərin 20%-i deməkdir.
Əgər məhkəmədən keçməyən işləri təhlil etsək, onlardan sadəcə 6-7-si mübahisəli olub: məhkəmə onları qəbul etməyib, Komissiya isə hesab edib ki, məhkum artıq islah olunub.
Tahirovanın sözlərinə görə, hər kəsin, hətta ömürlük həbs cəzası alanların da vaxtından əvvəl azadlığa çıxmaq hüququ var. Vaxtından əvvəl şərti azadlığa çıxmaq üçün (AR Cinayət Məcəlləsinin 57, 76 və 90-cı maddələri ilə), məhkum cəzasının bir hissəsini çəkməli və islah olmalıdır.
Onun tam islah olunduğu barədə göstəricilərə azadlıqdan məhrumetmə yerinin administrasiyası tərəfindən verilən yaxşı xasiyyətnamə, narkomaniyadan tam müalicə olunduğuna dair sübutlar və s. aid ola bilər.
Eyni zamanda cəzanın bir hissəsinin çəkilməsi cinayətin ağırlıq dərəcəsi ilə də əlaqədardır. Əgər məhkum böyük ictimai təhlükəsi olmayan, yaxud da az ağır cinayət törədibsə, o, cəzasının ən azı yarısını çəkməlidir. Əgər adam ağır cinayət törədibsə, cəzasının azı üçdə ikisini, xüsusi ağır cinayət törədibsə, cəzasının dörddə üçünü çəkməlidir. Cəzanın dörddə üçünü çəkəndən sonra vaxtından əvvəl azadlığa həm də o məhkumlar çıxa bilərlər ki, əvvəllər də vaxtından əvvəl azadlığa buraxılıblar, lakin cəza müddətinin sonuna qədər növbəti cinayəti törədiblər.
Ömürlük həbs cəzası almış məhkumların vaxtından əvvəl azadlığa çıxmasını 25 illik həbs cəzası əvəz edə bilər.
Pulun olmaması – erkən azadlığa maneə
Hüquq müdafiəçisi deyib ki, cəzasının əksər hissəsini çəkən məhkumların əsas problemlərindən biri də pulun və həbsdə ikən pul qazanmaq imkanının olmamasıdır.
"2016-cı ildə cəzaçəkmə müəssisələrində cəmi 5 min 400 məhkum iş tapıb. Deyək ki, hər beş məhkumdan biri. Həm də həbsxanalardakı istehsal müəssisələrində əməkhaqqı yüksək deyil. Belə olan təqdirdə, məhbus öz borcunu necə ödəsin? Azadlıqda isə o, öz işini qura və daha çox pul qazana bilər" – deyə Tahirova bildirir.
Həmçinin hələ "yaraları soyumamış" zərərçəkənlər də var ki, onlara zərər vurmuş adamları bağışlamaqdan imtina edirlər. Ona görə də məhkəmə vaxtından əvvəl şərti azadlığa buraxılmaq istəyənlərin məsələsinə son dərəcə ehtiyatla yanaşır ki, cinayətkarın maraqları ilə zərərçəkmişin maraqları arasındakı balansı qoruya bilsin.
