BAKI, 20 iyul — Sputnik. Son günlərdə sosial şəbəkədə və ictimaiyyət arasında, Azərbaycan dilinə yeni sözlər daxil edilməsi ilə bağlı qızğın diskussiyalar gedir. Bəzi sosial şəbəkə üzvləri dilimizə "süranə", "ipəzor", "geyçim", "çimgey" və s. kimi gülüş doğuran sözlərin daxil ediləcəyini iddia ediblər.
Bununla bağlı günlərlə müzakirələr, satirik yanaşmalar, hətta qəzəbli münasibətlər ortaya çıxıb. Eyni zamanda, bu müzakirələr bir daha dilimizin zənginləşdirilməli olduğu reallığını ortaya çıxarıb. Ən azından, elmi-texniki inkişaf sürətləndikcə, yeni terminlər meydana çıxır ki, bu sözlərin də dilimizə daxil edilməsi zərurəti yaranır.
Sputnik-in əməkdaşı dilimizin yeni sözlərlə zənginləşdirilməsi problemi ətrafında mütəxəssislərin fikirlərini öyrənib. Beləliklə:
AMEA Dilçilik İnstitunun keçmiş direktoru, professor Qulu Məhərrəmli: "Öncəliklə qeyd edim ki, son zamanlar sosial şəbəkələrdə yayılan yeni sözlər Dilçilik İnstitutu tərəfindən yayılmayıb. Rəsmi deyil. Bu, sadəcə kimlər tərəfindənsə yayılıb. Ümumiyyətlə elə sözlər var ki, onlar Azərbaycan dilində qala bilməyəcək. Məsələn, "sürücü" sözü olan yerdə, "süranə" bizim nəyimizə lazımdır?!
Amma yeni sözlərin yaradılmasına yaxşı baxıram. Eyni zamanda, texnologiyaya uyğun terminlərin bir çoxunun olduğu kimi işlənməsi məqsədəuyğundur. Süni söz düzəldəndə dil onu qəbul etmir. Dildə söz yaradıcılığı normaldır və bunları lağ-lağıya çevirmədən ictimaiyyətin müzakirəsinə vermək olar".
Millət vəkili, "Yeni Azərbaycan" qəzetinin baş redaktoru Hikmət Babaoğlu: "Mənə elə gəlir ki, bu məsələdə bir qədər tolerant olmalıyıq. Dil tarixini və dilin inkişaf qanunauyğunluqlarını bilənlərə aydındır ki, dil canlı orqanizmdir, o, yeni şərtlərə və reallıqlara asanlıqla adaptasiya olunur və bu prosesdə inkişaf edir, yenilənir, zənginləşir. Başqa dillərdən yeni sözlərin qəbul edilməsi də bu prosesdə az qala bir qanunauyğunluqdur və bunun çox qədim tarixi var. Əgər müasir dilimizdən alınma sözləri təmizləsək, onda görərik ki, onusuz da o qədər zəngin olmayan leksik fondumuz daha da zəifləyər.
İkinci məsələ alınma sözləri əvəz edəcək sözlərin, yaxud terminlərin yaradılması məsələsidir. Son illərdə dilimizə daxil olan sözlərin böyük əksəriyyəti müxtəlif sahələrə aid terminlərdir. Bu müasir elmi- texniki və innovativ hadisələrlə bağlıdır. Ancaq təəssüf ki, terminlər yüksək texnologiyalara və elmi sənayeyə sahib olan ölkələrdə yaranır və bizə hazır təqdim edilir. Biz isə onu dilimizə qəbul etmək məcburiyyəti ilə üzləşirik. Çünki, həmin terminin məzmununu ifadə edəcək söz tapa bilmirik.
Mən son beş ildə çap etdirdiyim əsərlərimdə təxminən 10-a yaxın yeni termin işlətmişəm. Ancaq bunların hamısının əsasında dilimizdə pasport qazanmış yenə də alınma sözlər dayanıb. Düşünürəm ki, indi biz özümüzü qlobal dil leksikonundan məhrum etməməliyik, eyni zamanda paralel olaraq dialekt və ləhcələrimizdə olan çoxsaylı sözləri ədəbi dilimizə qazandırmalıyıq. Habelə, arxaik sözləri də yenidən leksiomumuza qaytarmaq lazımdır. Bir də bu prosesdə digər türkdilli xalqlarla sinxron hərəkət etməklə həm tarixən özümüzə aid olan dil mirasına sahib çıxmalı, həm də arxaik sözləri leksik fondumuza cəlb etməklə onlara ikinci həyat verməliyik. Bu, həm dilimizi zənginləşdirər, həm də ortaq dil istiqamətində əlverişli zəmin yarada bilər".
Yazar İlqar Rəsul: "Yeni sözlər, əgər boşluğu doldurur və bizə fikrimizi daha dolğun ifadə etməyə şərait yaradırsa, münasibətim normaldır. Gələcəkdə yazdığım əsərlərdə Azərbaycan dilinə yeni sözlər gətirmək fikrim var. Boşluqları tapıb uyğun sözlər tapmağa cəhd edəcəm".
