BAKI, 5 mart — Sputnik, Sofya Melniçuk. Amerikalılar bundan sonra demokratiya uğrunda döyüşmək niyyətində deyil. Zaman müdaxilələrin və avtoritar liderlərin devrilməsinin işə yaramadığını göstərdi. Vaşinqton bundan dərs çıxardı və dünyanı dəyişdirməyə özündən başlamaq fikrindədir. RİA Novosti ABŞ-ın bundan sonra necə hərəkət edəcəyini araşdırıb.
Yeni dövran-yeni üsullar
ABŞ dövlət katibi Entoni Blinkenin Dövlət Departamentindəki rəsmi çıxışı boş zalda baş tutsa da, böyük səs-küy yaratdı. Amerika diplomatiyasının rəhbəri sonradan milli təhlükəsizlik strategiyası ilə möhkəmləndiriləcək xarici siyasətin əsas istiqamətlərini açıqladı.
Əslində, Blinken təzə bir söz demədi. O da, prezident Co Bayden də son aylarda eyni məsələləri bir neçə dəfə təkrarlayıblar. Bununla belə, diqqət çəkən məqamlar da oldu.
"Bizim yanaşmamız dəyişəcək. Artıq yüksək xərc tələb edən hərbi müdaxilələr və ya avtoritar rejimləri zorla devirmək cəhdləri ilə demokratiyanı təşviq etməyəcəyik", – deyə dövlət katibi vurğuladı. O etiraf etdi ki, bu cür üsullardan ən yaxşı niyyətlə istifadə olunsa belə, məqbul nəticəyə gətirib çıxarmadı. Üstəlik, "demokratiyanı təşviq etmək" sözləri mənfi çalar qazandı, çünki artıq amerikalıların özləri də buna inanmırlar.
Dünya dəyişib və yeni şəraitdə Vaşinqton öz diqqətini terror təhlükəsindən ayırıb rəqib dövlətlərə qarşı mübarizəyə yönəldəcək. "Demokratiyanı təşviq etməyə – bu hələ də ABŞ xarici siyasətinin imperativi olaraq qalır – özümüzdən başlamalıyıq, əks halda ideallara bağlılığımıza şübhə toxumları səpmək üçün hər fürsətdən istifadə edən Çin və Rusiya kimi rəqiblərin əlinə fürsət vermiş olarıq. Onların işini asanlaşdırmağa ehtiyac yoxdur", – deyə amerikalı diplomat fikrini tamamlayıb.
Belə bir nümunə
Ötən il ölkə çətin sınaqlara məruz qaldı. Birinci, ikinci dünya və Vyetnam müharibələrindən daha çox amerikalının ölümünə səbəb olan koronavirus pandemiyası səhiyyə sahəsindəki bərabərsizliyi ortaya qoydu. Polis vəhşiliyi və qaradərililərin öldürülməsi səbəbindən yaranan irqi ayrı-şeçkiliyə qarşı etirazlar cəmiyyətdəki sistematik irqçilik problemini bir daha qabartdı.
Prezident seçkisi isə son on ilin ən qalmaqallı kampaniyası oldu. Donald Tramp hələ də nəticələrin saxtalaşdırıldığını iddia edir.
Bu, fundamental dəyərlərdən uzaqlaşmağa gətirib çıxardı: yanvarın 6-da seçki nəticələrinin təsdiqlənməsi zamanı qara güruh Konqres binasına basqın etdi. Yeni prezident Co Bayden təcili olaraq ölkədaxili birliyi bərpa etməli və ilk növbədə amerikalıların özünə ABŞ-ın hələ də demokratiyanın beşiyi olduğunu göstərməli idi.
"ABŞ-ın demokratiya nümunəsi göstərməklə bağlı ciddi problemləri var. Bu ölkəyə seçiciləri səfərbər etmək üçün ritorik alət lazımdır. Onlara ölkədəki vəziyyətin həll oluna biləcəyini göstərmək vacibdir", – ABŞ və Kanada İnstitutunun baş elmi işçisi Pavel Koşkin RİA Novosti-yə müsahibəsində belə deyib.
Koşkinin fikrincə, Blinkenin açıqlamaları müəyyən dərəcədə daxilə yönəlib: "Başqa dövlətlərdə qayda-qanun yaratmaq bir növ stimuldur: özümüzdən başlamalıyıq".
Demokratiyaya qarşı inkişaf
Bayden administrasiyası davamlı olaraq əsas strateji rəqibinin Çin və onun inkişaf modeli olduğunu vurğulayır. Vaşinqton məhz onun dəyişdirilməsinə nail olmaq istəyir.
Çin Xalq Respublikasının rəhbəri Si Tsinpinin də dediyi kimi, Pekin öz siyasi sistemini heç yerə ixrac etməyi planlaşdırmır.
"Bəzi ölkələrin, həqiqətən də Çin hökumət idarəetməsinin ayrı-ayrı elementlərinin idxalına ehtiyacı var" – Moskva Karnegi Mərkəzinin məsləhətçisi, çinşünas Temur Umarov belə deyir və buna misal olaraq ABŞ-ın nüfuzunun ildən-ilə azaldığı Orta Asiya dövlətlərini göstərir.
"Bölgənin bütün mütləq monarxiyaları Çinin uğurunu təkrarlamaq – demokratik islahatlar olmadan iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək arzusundadır. Bununla belə, onların hamısı demokratik ölkə kimi görünmək məcburiyyətindədir. Bunsuz qlobal dünyada normal şəkildə mövcud olmaq mümkün deyil" , – deyə Umarov vurğulayır..
Buna görə də Mərkəzi Asiyada hamı ritorik səviyyədə islahatlardan, insan haqlarından dəm vurur, iş fakta gələndə isə Qərbi təqlid modeli olaraq görürlər. Əgər əvvəllər ən az bir ölkə (Orta Asiyanın demokratiya vahəsi sayılan Qırğızıstan) daha çox amerikasayağı əhval-ruhiyyəyə köklənmişdisə, indi bu ölkə də fikrini dəyişib və özünə başqa yol seçib.
Əgər ABŞ Pekin kimi Orta Asiyada iqtisadi baxımdan daha fəal olsaydı, onda bölgədəki mövqeyini möhkəmləndirə bilərdi. Umaravun fikrincə, bunsuz ideoloji baxımdan böyük təsirə nail olmaq mümkün deyil.
Unudulmamış keçmiş
Yeni administrasiyanın bu yanaşmasına hələ Barak Obamanın hakimiyyət dövründə başlanılmışdı. "Obama doktrinası" Amerikanın xaricdəki hərbi mövcudluğunun məhdudlaşdırılmasını nəzərdə tuturdu. Hələ o zaman demokratlar bu nəticəyə gəlmişdilər ki, hərbi metodların bir o qədər də effekti yoxdur və demokratiyanı müdaxilələr, istilalar və dövlət quruculuğu yolu ilə deyil, yumşaq güc tətbiq etməklə genişləndirmək lazımdır.
Ancaq 44-cü prezident bunun öhdəsindən gələ bilmədi: 2011-ci ildə ABŞ Liviya hökumət qüvvələrinə hava zərbələri endirdi. Obama daha sonra bu qərarın, heç şübhəsiz, doğru olduğunu bildirdi, bununla belə, Vaşinqton nəticələrə hazır deyildi. Liviya xaosa qərq oldu - Obama bunu prezidentliyi boyunca "ən dəhşətli səhv" adlandırdı.
"Yeni administrasiya cəhdləri davam edəcək və birbaşa hərbi müdaxilə istisna olmaqla, bütün metodları işə salacaq", – Ali İqtisadiyyat Məktəbinin Avropa və Beynəlxalq Məsələlər üzrə Kompleks Araşdırmalar Mərkəzinin direktor müavini Dmitri Suslov belə deyir.
Onun sözlərinə görə, əsasən, xarici yardım siyasətinə və qeyri-kommersiya təşkilatlarına vurğu ediləcək və "narıncı inqilab"lar daha aktiv şəkildə dəstəklənəcək. Suslov ABŞ-ın Suriyada Bəşər Əsəd rejimi ilə birbaşa döyüşmədiyini, müxalifət qüvvələrinə kömək etdiyini xatırladaraq "bu hələ də məqbul vasitə olaraq qalır", – deyir.
İndi Vaşinqton Rusiyada, Belarusda, Venesuelada müxalifət nümayəndələrini müdafiə edir. Bundan əvvəl ABŞ Aleksey Navalnının işi ilə əlaqədar bəzi Rusiya rəsmilərinə qarşı sanksiyalar tətbiq etmişdi. Svetlana Tixanovskaya Amerika səfiri ilə Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkoya qarşı məhdudlaşdırıcı tədbirləri müzakirə etmişdi. Lap bu yaxınlarda isə Blinkenin Venesuela müxalifətinin lideri Xuan Qaydo ilə telefon danışığı olub. ABŞ Çində və İranda qərbyönümlü qeyri-kommersiya təşkilatları və dissidentlərə kömək edir.
Suslovun sözlərinə görə, vətəndaş müharibəsində tərəflərdən birinə dəstək vermək siyasi böhranı qızışdırmaq deməkdir. İnformasiya siyasəti, təşviqat, xalq diplomatisiyası. Sanksiyalar həm də demokratiyanın yayılması üçün mühüm vasitədir: qurtulmaq istədikləri elitanı vururlar. Ancaq İraq və Liviyadakı kimi əməliyyatlar bir daha olmayacaq.
Tarix göstərir ki, yalnız şəxsi nümunə əsasında demokratiya qurmaq problematik məsələdir, bu hətta xarici layihələrə pul ayırmaqdan da çətindir. Buna görə də, çox güman ki, müttəfiq güclərin maddi dəstəyi Dövlət Departamentinin əsas alətinə çevriləcək.
