Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinin tam azad olunmasını gözləyir

BAKI, 13 mart — Sputnik. Azərbaycan və Ermənistanın sərhəd məsələləri üzrə komissiyalarının yeddinci iclasından sonra Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri Şahin Mustafayevin ofisi mətbuata bəyanatla çıxış edib. Ermənistandan Qazax rayonunun işğal altında olan 4 kəndinin dərhal azad edilməsi tələb olunub. Söhbət Bağanis Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrimli və Qızılxacılı kəndlərindən gedir. Onlardan başqa, anklav olan, yəni Ermənistan əraziləri ilə əhatə olunmuş Sofulu, Barxudarlı, Yuxarı Əskipara və Kərki adlı daha dörd azərbaycanlı kəndi hələ də işğal altındadır. Azərbaycan sərhədlərin delimitasiyası prosesində bu eksklavların azad edilməsinə etiraz etmir. Ermənistan buna cavab olaraq Azərbaycanın Gədəbəy rayonunda yerləşən mübahisəli Başkənd kəndinin ərazisinin verilməsini tələb edir.

Azərbaycanın işğal olunmuş səkkiz kəndindən dördü Qazax rayonunun inzibati ərazisində, üç anklav Ermənistanın sərhədində, bir kənd isə Ermənistanın Naxçıvan Muxtar Respublikası (MR) sərhədində yerləşir. Bu kəndlər ötən əsrin 80-ci illərinin sonu - 90-cı illərinin əvvəllərində qanlı vəhşiliklərlə müşayiət olunan hərbi təcavüz nəticəsində Ermənistanın nəzarətinə keçib.

Siyahıdan birinci düşən o vaxtkı AzSSR-in Naxçıvan Muxtar Respublikasının Kərki kəndi olub. 1989-cu il dekabrın 14-də ermənilər onu, eləcə də Sədərək, Günnüt və Qavuş kəndlərini kütləvi atəşə tutdular. 1990-cı il yanvarın 15-dən artilleriya atəşi intensivləşib və bir neçə saat ərzində silahlı ermənilər Qarabağ zonası ilə heç bir əlaqəsi olmayan dinc Azərbaycan kəndləri olan Kərki və Günnüt kəndlərini ələ keçiriblər.

Cəmi bir-iki ay sonra, 1990-cı il martın 24-də ermənilər İcevan-Noyemberyan avtomobil yolunun yaxınlığında yerləşən və strateji əhəmiyyətə malik olan azərbaycanlıların Bağanıs-Ayrım kəndini ələ keçirdilər. 600 kənd sakini zorla qovulmuş, evləri və əkin sahələri talan edilmişdir. Törədilən vəhşiliklərə misal olaraq kənddə yaşayan Əliyevlər ailəsinin taleyini xatırlamaq olar. Ailənin 5 üzvü diri-diri yandırılıb, onların yaşlısının 79 yaşı var idisə, kiçik qızın cəmi 2 aylıq olduğu bildirilir.

1992-ci ildə işğalçı qüvvələr martda Xeyrimli, apreldə Barxudarlı və Sofulu, iyunda Yuxarı Əskipara, Qızılhacılı və Aşağı Əskipara kəndlərini işğal edəndə artıq müstəqil Ermənistanın növbəti genişlənməsinin vaxtı çatdı.

Qazax rayonunun işğal olunmuş kəndləri İran, Ermənistan və Gürcüstanı birləşdirən marşrutun üzərində yerləşir. Ölkələr arasında sərhədlərin şərti olduğu sovet illərində yol çəkilib. Buna görə də, o zaman relyef bölgüsü deyil, ərazi əsas götürüldü. Azərbaycan kəndlərinin işğalından sonra Ermənistan hakimiyyəti nəinki Azərbaycan kəndlərinin ərazisindən yan keçmək üçün alternativ yollar çəkmək barədə düşünməyib, hətta ermənilərlə həmin əraziləri məskunlaşdırıb. Görünür, onların heç vaxt öz qanuni sahiblərinə qaytarılmayacağına inanıblar.

Nəticədə ölkədə elə bir vəziyyət yaranıb ki, ərazilərin qanuni sahibinə qaytarılması Ermənistanı növbəti iqtisadi sarsıntı ilə hədələyir. Axı yeni yolun tikintisi yeni maddi vəsaitlər tələb edir. Təsadüfi deyil ki, martın 12-də keçirilmiş mətbuat konfransında Paşinyan kommunikasiyalar barədə danışarkən bunları deyib:

Kommunikasiya ilə bağlı mövcud vəziyyət bir daha təsdiqləyir ki, onlar Ermənistan nə qədər dinc niyyətlərdən və beynəlxalq hüquq normalarına sadiqlikdən danışsa da, əslində İrəvan işğal etdiyi əraziləri Azərbaycana qaytarmaq fikrində deyildi. Və bu, təkcə Qazax və Naxçıvan kəndlərinə deyil, Azərbaycan ordusunun artıq işğaldan azad etdiyi digər ərazilərə də aiddir.

Ədalət naminə qeyd etmək yerinə düşər ki, nə qədər istək olsa da, uzun müddət müharibə şəraitində olan qonşular arasında bütün fikir ayrılıqlarını həll etmək mümkün deyil. Digər tərəfdən, regionda davamlı sülhə nail olmaq üçün yaranmış tarixi fürsətdən istifadə etmək lazımdır. Bu məqsədlə, ilk növbədə, ən aktual məsələləri həll etmək lazımdır ki, bunlar arasında işğal olunmuş ərazilərin tam azad edilməsini və sülh müqaviləsinin hazırlanmasını nəzərdən keçirməyə dəyər. Və unutmaq olmaz ki, davamlı sülh o zaman mümkündür ki, tarixi ədalət beynəlxalq hüquq əsasında bərpa olunsun. Onun əsas tələblərindən biri sərhədlərin bütövlüyünə və qonşuların suverenliyinə hörmətdir.

Bu istiqamətdə ilk mühüm addım Praqada nümayiş etdirildi, o zaman hər iki tərəf 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsi əsasında bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanımağa razılaşdı. Razılaşmadan sonra tərəflərin mövqeyini Avropa Şurasının prezidenti Şarl Mişel səsləndirib. Amma təəssüf ki, tərəflərin hələ cavabsız qalmış sualları var.

Ondan başlayaq ki, Mişel ya səhvən, ya da başqa səbəbdən Praqa görüşündən dərhal sonra Ermənistanın ərazisini 29 min 743 kvadratmetrdən 29,800 kv. km-ə qədər artırıb. Və bunu Azərbaycan ərazisi hesabına edib. Baxmayaraq ki, bütün rəsmi mənbələr, o cümlədən erməni mənbələri düzgün rəqəm göstərib. Bu, adi bir kobud səhvdir, yoxsa Avropa başqa bir saatlı bombadır, bunu zaman göstərəcək.

Paşinyan bəyan edib ki, Ermənistanda Azərbaycana qaytarılmalı olan kənd yoxdur. Üstəlik, Ermənistan rəsmiləri Azərbaycanın guya 31 erməni kəndini işğal etdiyini göstərən xəritə dərc ediblər, çünki bu kəndlərin ətrafındakı əraziləri vizual olaraq müşahidə edə bilir. Qəribə məntiqdir. Hər hansı bir kosmik dövlətin çoxdan bütün yer kürəsini işğal etdiyini və bu ölkələrin bəzilərinin, xüsusən də ABŞ, Rusiya, Çin, Hindistan və Yaponiyanın artıq Ayı işğal etdiyini güman etmək olar. Axı onların cihazları Yerin peyki ətrafında araşdırma aparır. Sahibləri universal miqyasda "işğalçılar" olan nəhəng teleskopları demirəm. Bura Avropa istehsalı olan durbinlərdən istifadə edərək onu müşayiət edən erməni hərbi qulluqçuları ilə birlikdə Azərbaycanın sərhədyanı ərazilərini günü-gündən "işğal edən" avropalı müşahidəçiləri də əlavə edin.

Nə olursa olsun, Azərbaycan Ermənistanı göydən yerə enməyə və mövcud reallıqlara və beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanaraq prosesi davam etdirməyə dəvət edib. Hiyləgərcəsinə fəlsəfəyə qurşanmaqdansa, beynəlxalq hüququn və ədalətin elementar məntiqinin tələb etdiyi şeyi etmək lazımdır. Azərbaycan kəndlərinin otuz illik işğalına son qoymağın və sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı danışıqları davam etdirməyin vaxtı çatıb.

İşğaldan azad ediləcək kəndlərdən keçən magistralın taleyinə gəlincə, onun Ermənistan tərəfindən istifadəsinin mümkünlüyü Azərbaycanla danışıqlar zamanı həll oluna bilər. Bunun üçün isə sadəcə olaraq hər iki tərəfin xoş niyyət və səmimiyyət göstərməsi lazımdır.

Hər halda belə çıxır ki, top erməni tərəfdədir. Bakı haqlı olaraq hesab edir ki, İrəvanın sözdən hərəkətə keçməyinə çoxdan ehtiyac var. Hadisələrin sonrakı inkişafında əsas məqam üç ildən artıqdır ki, beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinin işğaldan azad olunmasını səbirlə gözləyən və sülh müqaviləsinin imzalanacağına ümid bəsləyən Azərbaycanın ədalətli tələbinə necə reaksiya verməsi ola bilər.