BAKI, 25 fevral — Sputnik. 2020-ci il oktyabrın 4-dən başlayaraq Azərbaycanın əhalisinin sayına görə ikinci ən böyük şəhəri olan və deməli, insanların çox sıx məskunlaşdığı Gəncəyə 5 dəfə raket zərbəsi endirən, uşaqlar da daxil olmaqla, 27 dinc vətəndaşımızı öldürən, 125 mülki şəxsin yaralanmasına səbəb olan Ermənistan silahlı qüvvələrinin müharibə cinayətlərinə qol qoymuş baş komandanı Nikol Paşinyanın, deyəsən, ruslardan aldığı silahlarla tökdüyü qandan gözü doymayıb. Belə ki, Paşinyan bu günlərdə Rusiya istehsalı olan "İskəndər" qısaməsafəli ballistik raketlərinin kefiyyətindən şikayətlənib. Dolayısıyla, Qarabağ müharibəsi vaxtı bu silahlarla daha çox azərbaycanlının ölümünə səbəb ola bilmədiyinə görə təəssüf hissi keçirib. Paşinyanın bu bəyanatına Rusiyadan dərhal sərt reaksiya gəlib. Rusiya tərəfi Paşinyana məsləhət görüb ki, qəbahəti onların silahlarında yox, hərbi komandan kimi öz səriştəsizliyində axtarsın.
Hərbi şərhçi Aleksandr Xrolenko növbəti icmalında məsələni daha detallı şəkildə nəzərdən keçirib.
Yüksək texnologiyalı və dəqiqlikli silah sistemlərinin döyüş istifadəsi mütəxəssis-operatorların müvafiq hazırlığını, kəşfiyyat-zərbə əməliyyatlarının etribarlı şəkildə təşkil olunmasını, həmçinin verilmiş qərarlar üçün siyasi müdriklik və məsuliyyət tələb edir. Fərqli koordinat sistemində isə ən inkişaf etmiş raketlər belə işə yaramaya bilər.
Ermənistan Respublikasının Baş naziri Nikol Paşinyan 1in.am-a verdiyi müsahibəsində Dağlıq Qarabağdakı son hərbi əməliyyatların nəticələrini qiymətləndirərək, Rusiya silahlarının etibarlılığını və döyüş effektivliyini şübhə altına aldı. Onun sözlərinə görə, "İskəndər" əməliyyat-taktiki kompleksinin raketləri ya ümumiyyətlə, partlamayıb, ya da cəmi 10 fazilik nəticə göstərib. Paşinyan, həmçinin struktur və silahlarla bağlı mühüm ordu islahatları həyata keçirmək niyyətində olduğunu vurğulayıb.
Ermənistan Müdafiə Nazirliyi Paşinyanın "İskəndər"lə bağlı birmənalı açıqlamasını şərh etməkdən boyun qaçırıb. Bəlkə də Paşinyan kifayət qədər məlumatlandırılmayıb və ya müşavirlərindən biri onu səhv yönləndirib. Ancaq Rusiya raket sistemlərinin döyüş-texniki xüsusiyyətləri o qədər yüksəkdir ki, hər bir halda, məlumatsızlıqdan irəli gələn bu cür sözlərlə onların nüfuzuna xələl gətirmək olmaz.
Rusiyanın dünya silah bazarının üçdə birinə nəzarət etməsi heç də təsadüfi deyil. 2020-ci ildə RF-nin silah ixracatının həcmi 13 milyard dollar təşkil edib. Bu rəqəmlər və faktlar əksər müdafiə məhsullarının keyfiyyətinə dəlalət edir, əks halda, ayrı-ayrı ölkələr bu qədər pul töküb həmin silahları almazdı.
Qabiliyyətli əllərdə "İskəndər" Operativ Taktiki Raket Kompleski (OTRK) uğurla Qafqaz dağlarındakı və dənizdəki təlimlər zamanı hədəfləri məhv edir, döyüş şəraitində isə Suriyada və Afrikanın şimalındakı hədəflərə uğurlu zərbələr endirir. Onlarla ölkə bu cür silahlar əldə etmək istəyir və onlardan yalnız bir neçəsinin "İskəndər-E" ixrac modifikasiyasını almaq imkanı var. Bu baxımdan Ermənistanın bəxti gətirib, çünki uçuş vaxtı kvaziballistik manevr edə bilən, eyni zamanda düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemi tərəfindən ələkeçməz olan, qət etdiyi məsafə və dəqiqliyinə görə müqayisə ediləcək başqa belə raket mövcud deyil.
Kvaziballistik müəmma
Rusiya yüksək texnologiya imkanlarını heç də bütün ölkələrlə paylaşmır. Bu amili nəzərə alsaq, Paşinyanın müsahibəsi açıq səmada qəfil çaxan şimşək kimi gözlənilməz effekt yaratdı. "İskəndər-M" kompleksi Rusiya ordusuna 2006-cı ildən qəbul edilmiş, öz sinfində bütün dünyada ən yaxşı zərbə raketidir, odur ki, "80-ci illərin silahı" şəklində dəyərləndirmə təhqiramiz səslənir.
Ermənistan Baş nazirinin Rusiya raket sistemi ilə bağlı açıq şəkildə ittihamedici açıqlaması bəzi nəticələr çıxarmağa imkan verir. Səriştəsizlik və ya dezinformasiya ən pis ssenari olmaya bilər, bu çox sadə təsir bağışlayır. Bəlkə də, Rusiya silahlarının ictimai nüfuzdan salınması, Ermənistan Ordusunun naməlum struktur və keyfiyyət islahatı proqramının bir hissəsi olan "strateji seçim məsələsidir". Amma bu zaman da ortaya bəzi suallar çıxır. Yerevan yaxın gələcəkdə hansı silahları əldə etmək niyyətindədir? Ordusunun müdafiə qabiliyyətini, hansı standartlar əsasında gücləndirəcək? Və ən əsası, hərbi inkişafın yeni mərhələsinin son hədəfi nədən ibarətdir?
Məntiqə əsaslanaraq belə düşünmək olar ki, Qarabağda payız döyüşlərindən sonra nəticə çıxarılıb, yeni planlar hazırlanır. Amma bu məqamda bir atalar məsələni yada salmaq, yəqin ki, yerinə düşər: Daldan atılan daş topuğa dəyər.
Paşinyanın müsahibəsindən belə çıxır ki, Müdafiə Nazirliyində və Baş qərargahda böyük analitik iş gedir, məqsəd isə "müharibə ilə bağlı bütün həqiqətləri görmək, öyrənmək və sübuta yetirməkdir". Bununla yanaşı, 1000-dən artıq cinayət işi qaldırılıb. Ancaq burada nəyə cəhd göstərildiyini anlamaq çətindir: həqiqətin üzə çıxarılmasınamı, yoxsa növbəti repressiyaların başlaması üşün "günahkarların müəyyənləşdirilməsinəmi"?
Ordu hər hansı bir dövlətin sabitliyi üçün əsas amildir, ancaq konkret fəaliyyət planı olmadan "mühüm islahatlar" barədə müzakirələr destruktiv təsir bağışlayır. Eynilə Rusiya silahlarının aşağı döyüş potensialına dair səthi mülahizələr, milli orduda aradan qaldırılması mümkün olmayan korrupsiyaya və hərbi-texniki əməkdaşlıqdakı problemlərə dair ehyamlar kimi...
Ələkeçməz və qarşısıalınmaz
İskəndər-M raket kompleksi 500 km-ə qədər məsafədə düşmənin kritik hədəflərini (hərbi bazalar, idarəetmə məntəqələri və rabitə qovşaqlarını, raket sistemlərini, aeroportlardakı təyyarə və helikopterləri) yüksək dəqiqliklə məhv etmək üçün nəzərdə tutulub (Ermənistan 300 km mənzilli "İskəndər-E" Operativ Taktiki Raket Kompleksinə sahibdir). Döyüş effektivliyi iki növ - ballistik və qanadlı raketlərin istifadəsi sayəsində artırılıb. Birinci ilk raketin atılma müddəti bir neçə dəqiqə, atışlar arasındakı fasilə isə bir dəqiqədir. Raketin uçuş sürəti 7200 km/s-dən çoxdur (yəni, uçuş 3-4 dəqiqə çəkir). Traektoriyanın başlanğıc və son sahələrində təxminən 4 ton çəkisi olan 9M723K1 raketi 2000 m/s-dən çox sürətlə hərəkətə keçir, kvaziballistik (hesablanmayan) qövs boyunca uçur və 30 g-ə qədər yüklənmə ilə manevrlər edir (bu cəhət mövcud hava hücumundan və raketdən müdafiə sistemləri ilə raketin ələ keçirilməsini qeyri-mümkün edir).
"İskəndər"in hər bir buraxılış qurğusu mobil və avtonomdur. İstənilən yerdə və vaxtda, hətta kəşfiyyat peyklərindən və ya aviasiyadan asılı olmayaraq fəaliyyət göstərə bilər. Proqram, ətalət-naviqasiya sistemi, GLONASS peyklərindən gələn siqnalları tutmaq üçün istifadə olunur. Raketləri uçuş vaxtı yönləndirmək mümkündür və düşmənin hərbi dəniz donanması gəmiləri də daxil olmaqla, hərəkətli hədəflərə hücum etməyə imkan verir. Son mərhələdə, misilsiz dəqiqliyi təmin edən ağıllı optik döyüş başlığı işə düşür. 9M728 və ya R-500 döyüş başlıqları hədəfdən 1 metrdən artıq yayınmır.
Yüksək dəqiqliyə malik "İskəndər" raketləri kiçik inikas səthinə, mürəkkəb uçuş trayektoriyalarına malikdir. Kompleksə iki növ raket daxildir: aeroballistik 9M723 (50 km-ə qədər yüksəkliklərdə kvaziballistik trayektoriyalar boyunca uçur), qanadlı 9M728 və ya R-500 (aşağı hündürlükdə hədəflər üçün nəzərdə tutulub).
"İskəndər-M" Operativ Taktiki Raket Kompleski dəqiqliyi, raketlərin uçuşa hazırlanmasının operativliyi və digər xüsusiyyətlərinə görə, ən yaxşı xarici əməliyyat-taktiki kompleksləri (LORA, Lance, ATACMS, "Pluton") belə üstələyir. Ən yaxın analoqu olan İsrailin LORA operativ-taktiki kompleksi məsafə və dəqiqlik baxımından "İskəndər"dən geri qalır. Üstəlik, LORA raketləri yalnız proqnozlaşdırılan ballistik trayektoriyalar üzrə hərəkət edir.
Amerikalılar daha geridədirlər - 2020-ci ildə "əntiq" ATACMS kompleksinin modernləşdirilməsindən imtina etdilər və yenicə M270 MLRS və HIMARS 300 km-ə qədər mənzilli çoxsaylı reaktiv sistemlər üçün yüksək dəqiqlikli zərbə raketi hazırlamağa başladılar.
Rusiya Federasiyasının nüfuzlu mütəxəssislərinin proqnozlarına görə, "İskəndər"in xarici analoqları 2025-ci ildən tez ortaya çıxmayacaq.