BAKI, 28 avqust — Sputnik. Dünən Moskvanın Jukovski hava limanında start götürmüş "MAKS-2019" aviakosmik sərgisində müxtəlif ölkələrdən gələn qonaqlara ən yeni aviasiya və kosmik texnologiyalar təqdim edilib.
O olmasın, bu olsun...
Əslində, sərginin türkiyəli qonaqlarına olan bu maraq səbəbsiz deyildi. Bildiyimiz kimi, iyulun 12-də ABŞ-ın təhdidlərinə baxmayaraq Rusiya istehsalı olan "S-400" zenit-raket komplekslərinin Türkiyəyə tədarükü başlayıb. Vaşinqton isə əvvəlcədən vəd etdiyi kimi, Ankaranın bu kompleksləri alması səbəbindən Türkiyəni beşinci nəsil "F-35" döyüş təyyarəsinə dair proqramdan çıxardığını və ölkəyə bu təyyarələri satmayacağını elan edib. Belə olan halda əvvəlcədən gözlənilə bilərdi ki, "F-35" təyyarəsinin alternativi hesab edilən "Su-57" qırıcısı sərgidə Türkiyə liderinin diqqətini çəkəcək.
Gözlənilən isə baş verib. Sərgi zamanı Rusiya Prezidenti Vladimir Putin türkiyəli həmkarı ilə birlikdə sözügedən qırıcını baxışdan keçiriblər. Baxış zamanı Ərdoğan "Su-57" təyyarəsini almağın mümkün olub-olmadığını soruşub, Putin isə ona: "Ala bilərsiniz", - deyib.
Rusiyanın Hərbi-Texniki Əməkdaşlıq üzrə Federal Xidmətinin direktoru Dmitri Şuqayev isə jurnalistlərə bildirib ki, Rusiya və Türkiyə "Su-35" və ya "Su-57" qırıcılarının tədarükünü artıq müzakirə edirlər və Ankara bu məsələdə böyük maraq göstərib.
"... "Su-35" və ya "Su-57"lərin gələcək tədarükü üzrə işləyəcəyik, böyük maraq göstərilib, sazişə dair danışıqlardan söz açmaq hələ ki tezdir, hələ heç bir müraciət olmayıb, konsultasiyalar keçirilməlidir", - Şuqayev deyib.
Amerikalıları narahat edən rusları narahat etmir
Əslində "Su-57"nin göstəricilərinə nəzər yetirsək, onun Amerikanın "F-35"nə yaxşı alternativ olduğunu demək olar (bu iki təyyarənin texniki göstəriciləri haqqında infoqrafikamızda məlumat əldə edə bilərsiniz).
Lakin "Su-57" qırıcısının Türkiyəyə tədarükündən danışarkən ilk növbədə bu təyyarənin texniki xüsusiyyətlərini və ABŞ-ın "F-35"ləri nə səbəbdən Türkiyəyə satmadığını nəzərə almaq lazımdır. Məsələ bundadır ki, amerikalılar "F-35" təyyarəsini Ankaraya satmamaqda əsas səbəb kimi, bu qırıcıların "S-400" kompleksləri ilə uyğunsuzluq təşkil etdiyini göstəriblər. Onlar iddia edirlər ki, "F-35" təyyarəsi ilə "S-400" sisteminin Türkiyə tərəfindən birgə istifadəsi nəticəsində təyyarənin gizli saxlanılan texniki göstəriciləri aşkara çıxa bilər.
"Su-57" isə demək olar ki, amerikalıların "F-35" təyyarəsinin alternatividir – yəni Rusiya istehsalı olan bu təyyarə amerikalı rəqibinin etdiyini edir (və hətta iddialara görə, onun göstəriciləri ABŞ təyyarəsindən də üstündür) və onun istehsalında bir sıra yeni (və ola bilsin ki, gizli saxlanılan) texnologiyaların, o cümlədən, radarlardan gizlənməyə imkan verən "stels" (stealth) texnologiyasından istifadə edildiyi bildirilir. Nəzərə alsaq ki, Türkiyə NATO ölkəsidir və Alyansın hava məkanı onun da ərazisinə düşür, ortaya belə bir sual çıxır: bəs Rusiya özünün ən yeni təyyarəsinin NATO-nun hava məkanında uçmasından narahat deyilmi? Amerikalıları narahat edən faktorlar Rusiyanı da narahat etmirmi?
Təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspert Yevgeni Mixaylov Sputnik Azərbaycan-a verdiyi şərhində bildirib ki, bu məsələdə Rusiyanın narahat olması üçün səbəb yoxdur:
"Hər bir halda Rusiya bir qədər başqa modifikasiyada olan təyyarələri ixraca göndərir. Bu, Rusiyaya ziyan gətirməyəcək, heç kəs avadanlığın sirlərini aça bilməyəcək. Bundan başqa, Rusiya hər hansı bir silahı ixrac etməzdən əvvəl özü onu maksimum səviyyədə silahlanmaya qəbul edir və mən hesab edirəm ki, Rusiya hətta bir sıra sistemləri təkmilləşdirəcək ki, heç bir nüans olmasın".
"Təbii ki, bu cür silahların tədarükü qarşılıqlı hörmətə və tərəflərin bu silahları bir-birinə qarşı istifadə etməməsinə dair razılaşmalar əsasında baş verir. Rusiya Federasiyası hər bir halda özünü sığortalayacaq. Hamı bunu başa düşür və mən bunda (təyyarələrin ixracında – red.) qorxulu heç nə görmürəm", - Mixaylov deyib.
Birgə istehsal
Burada həmçinin Türkiyə və Rusiya arasında birgə hərbi texnika istehsalının perspektivlərini də vurğulamaq lazımdır. Belə ki, dünən baş tutmuş Rusiya-Türkiyə danışıqlarından sonra Rusiya lideri mediaya bildirib ki, o və türkiyəli həmkarı "Su-35" qırıcısına dair müzakirələr aparıblar və bir sıra hərbi texnikanın, o cümlədən "Su-57" təyyarəsinin birgə istehsalını müzakirə ediblər.
"Hərbi aviasiya baxımından biz "Su-35" üzrə əməkdaşlıqdan... o cümlədən hətta yeni "Su-57" təyyarəsi üzrə iş barəsində danışdıq. Bizim imkanlarımız çoxdur, biz yeni silah sistemlərini və yeni radioelektron mübarizə sistemlərini nümayiş etdirdik. Fikrimcə, türkiyəli həmkarlarımızı bir çox şey maraqlandırdı – yalnız (texnikanı – red.) almaq baxımından yox, həmçinin birgə istehsal etmək baxımından", - Putin deyib.
Mixaylov deyir ki, silahların digər ölkələrlə birgə istehsalı normal təcrübədir:
"Bizim təyyarələrimiz Hindistanda da lisenziya əsasında istehsal olunur. Rusiya bununla açıqlığını nümayiş etdirir, göstərir ki, o, düşmən deyil. Ümumilikdə, istənilən silahın, ən qüdrətli və ən yeni texnologiyaların tədarükü ilk növbədə uzunmüddətli əməkdaşlığı nəzərdə tutur. Mütəxəssislərimiz türkiyəli hərbçilərə təlimlər keçəcəklər, bu, onilliklərlə davam edən əməkdaşlıqdır. Buna görə də ABŞ narahatdır, yəni Vaşinqton Türkiyəni öz dairəsindən itirdiyini görür. Onların (türklərin – red.) "S-400"ləri almasından müəyyən müddət sonra "S-500"lərin də tədarükü baş tutacaq".
Ekspert qeyd edib ki, yüksək texnologiyaların ixracı ilk növbədə ölkələr və liderlər arasında xüsusi etimadın göstəricisidir.
Yəni Türkiyənin "F-35" təyyarələrinin istehsalı üzrə proqramdan çıxarılmasından sonra ölkə nəinki onlara alternativ təyyarələr ala, hətta bu təyyarələri istehsal da edə bilər. Elə görünür ki, Vaşinqton getdikcə Türkiyəni itirməkdədir - ən azından, hərbi sənaye sahəsində bu açıq-aydın görünür və "F-35" məsələsində Türkiyə heç də uduzan tərəf olmayacaq.