Bu həftə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev bu həftə iki ölkədə rəsmi səfərdə oldu. Noyabrın 19-da Belarusa səfər edən İlham Əliyev Azərbaycanla Belarus arasında 10 sənəd imzalandı.
KTMT-nin gələcək baş katibi ilə bağlı veriləcək qərarda Minsk önəmli rol oynayır və bu baxımdan Əliyev – Lukaşenko görüşü böyük önəm kəsb edirdi. Xatırladaq ki, KTMT-dəki qaydalara əsasən, 2020-ci ilə qədər Ermənistan prezidenti rəhbər olmalı idi, amma Nikol Paşinyan KTMT baş katibi general Yuri Xaçaturovu həbs etdikdən, daha sonra isə həbsdən azad etdikdən sonra və o, təcili surətdə birdəfəlik Moskvaya getdikdən sonra baş katib vəzifəsi boş qaldı. KTMT baş katibi Y.Xaçaturovun vaxtından əvvəl azad edilməsindən sonra təşkilatın faktiki rəhbəri onun müavini Valeri Semerikovdur. Rotasiyaya əsasən, Ermənistandan sonra rəhbər Belarus nümayəndəsi olmalıdır. Nazarbayev hesab edir ki, Ermənistanın müddətinin sonuna qalan iki il ərzində bu ölkədən yeni baş katib səlahiyyətlərə öyrəşməyəcək və bu səlahiyyətləri belarusa vermək daha yaxşı olar. Lukaşenko bu vəzifəyə üç namizədini müəyyən edib. Bu baxımdan, İlham Əliyevin Minskə səfəri KTMT-nin taleyi üçün də önəmlidir.
Əliyev – Lukaşenko bəyanatları onu deməyə əsas verir ki, Belarusun Cənubi Qafqazdakı əsas siyasi, iqtisadi və hərbi tərəfdaşı məhz Azərbaycandır. Son bir ildə Belarus ilə Azərbaycan arasında ticarətin həcmi təqribən 3,5 dəfə artıb. Bundan başqa Minskdə Azərbaycanın Belarusdan hərbi texnikanın növbəti partiyasının alınmasına dair memorandum imzalandı. İki ölkə arasındakı əməkdaşlığın əsas istiqamətlərindən biri hərbi-texniki sahədir. Rəsmi Bakı bu əməkdaşlıqdan razıdır. İlham Əliyev Minskdə Azərbaycan Belarusun hərbi texnikasından razı olduğunu açıqladı. Bu isə o anlama gəlir ki, gələcəkdə Azərbaycan Belarusdan daha çox hərbi texnika ala bilər.
İlham Əliyev bu həftə Belarusdan sonra Türkmənistana getdi. İlham Əliyev Aşqabadda bu ölkənin prezidenti Qurbanqulu Berdımuhammedovla 21 saziş imzaladı. Bu sazişlər əlaqələrin bütün sahələrini əhatə edir. İki ölkə prezidentinin imzaladığı birgə bəyanatda Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, suverenliyi və beynəlxalq səviyyədə imzalanmış sərhədlərin in toxunulmazlığına və münaqişnin bu prinsiplər əsasında həllinə qətiyyətli dəstək ifadə olundu. Bu bəndin birgə bəyanata salınmasına Azərbaycan tərəfi israr edib və Aşqabad etiraz etməyib.
İki ölkə liderinin verdiyi bəyanatda vurğulanır ki, Azərbaycan və Türkmənistan arasında quru, dəniz və dəmir-yol nəqliyyat daşımaları sahəsində əlaqələrin inkişaf etdirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir, iki ölkənin maraqlarına xidmət edir, regionda və bütöv Avrasiya qitəsi boyunca Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizinin hərtərəfli inkişafına xidmət edir. Digər tərəfdən, prezidentlər Əfqanıstan-Türkmənistan-Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə nəqliyyat dəhlizinə, həmçinin Transxərəz beynəlxalq nəqliyyat marşrutu çərçivəsindəki layihələri bundan sonra da dəstəkləməkdə davam edəcəklərini bildiriblər.
Aşqabad Əfqanıstan-Türkmənistan-Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə nəqliyyat dəhlizini işə salmaq istəyir. Ancaq Əfqanıstandakı vəziyyət bu layihənin reallaşması imkan vermir. Buna baxmayaraq, Əfqanıstanda sabitlik yaranan kimi bu layihəni işə salmaq mümkündür. Bununla həm Türkmənistan, həm də Azərbaycan yeni nəqliyyat koridoru əldə edəcəklər.
Birgə bəyanatda "Transxəzər" ifadəsinin vurğulanması da iki ölkənin gələcək niyyətindən xəbər verir. Azərbaycan öz qazını TANAP boru xətti ilə Türkiyəyə çatdırır. Gələn il Azərbaycan TAP boru xətti ilə qazını Avropa ölkələrinə də çatdıracaq. Türkmənistan da öz qazını Avropaya çatdırmaq istəyir. Ancaq bunun üçün Xəzərin dibi ilə boru xətti tikilməlidir. Məhz bu boru xətti Transxəzər adlanır.
Deməli, birgə bəyanatda Transxəzər ifadəsinin yer alması ondan xəbər verir ki, Aşqabad bu boru xəttinin tikilməsini istəyir. Ancaq bunun üçün Azərbaycanla Türkmənistan arasında Xəzərin dibinin bölüşdürülməsinə dair ikitərəfli saziş imzalanmalıdır. Belə bir saziş İlham Əliyevin Aşqabada səfəri zamanı imzalanmadı. Daha əvvəl 5 dövlət Xəzərin yekun Konvensiyasına imza atıblar. Ancaq Xəzərin dibi sahil ölkələr arasında razılaşdırılmalıdır. Azərbaycanın Rusiya və Qazaxıstanla Xəzərin dibi ilə bağlı sazişlər var, yəni ikitərəfli sərhədlərini müəyyənləşdiriblər. Rəsmi Bakı Aşqabadla da belə bir sazişin imzalanmasını istəyir. Görünür, Aşqabad bu məsələnin həllinə hələ hazır deyil.
İlham Əliyevin Aşqabada səfəri zamanı Xəzərdəki "Kəpəz" yatağı ilə bağlı da müzakirələr aparılmadı.Türkmənistan "Kəpəz" yatağını özününkü sayır və "Sərdar" adlandırır. Əslində bu mübahisənin də həlli yolu var. Azərbaycan və Türkmənistan Xəzərdəki bu yatağı birgə işlədə bilərlər. Ancaq Aşqabad hələ ki, buna da razı deyil. Əks halda bu məsələ birgə bənayatda yer alardı.
Buna baxmayaraq, Türkmənistanla Azərbaycan arasında strateji əlaqələr inkişaf edəcək. Türkmənistan öz yüklərini Azərbaycan üzərindən Türkiyəyə və Avropaya çatdırmaq istəyir. Bunun üçün lazımi infrasturktur var. Azərbaycanın və Türkmənistanın Xəzərdə müasir dəniz limanları mövcuddur. Türkmənistan öz mallarını Azərbaycanın Ələt limanına və oradan da Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu ilə Avropa ölkələrinə çatdıra bilər. Hər iki dövlət yük daşımaçılığının artırılması üçün hətta vegi rüsumlarını azaltmağa da hazırdılar.
Bir sözlə, Bakı Minsk və Aşqabad arasında yerləşən böyük bir coğrafiyada mühüm və strateji oyunçuya çevrilir. Avropa və Asiya arasında körpü yolunu oynayan Azərbaycan Qərb, Rusiya, Yaxın Şərq bölgəsində "açıq qapı" diplomatiyasına üstünlük verən azsaylı ölkələrdəndir...