BAKI, 22 yanvar — Sputnik, Tatyana Piçugina. "EpiVacCorona" peyvəndi 100 faizlik immunoloji effektivliyə malikdir – preparatı işləyib-hazırlayan "Vektor" Novosibirsk Mərkəzinin alimləri belə düşünürlər. Bu, COVID-19-un törədicisi olan SARS-CoV-2 zülalının parçacıqlarından ibarət sintetik preparatdır. Peyvənd hazırda üç mindən çox könüllü üzərində sınaqdan keçirilir. Bildirilir ki, vaksinin əlavə təsirləri çox az olduğundan, ahıl yaşlı insanlara da vurula bilər. "EpiVacCorona" ilə vaksinasiya olunmaq istəyənlər bu preparat haqqında nələri bilməlidir? Bu barədə daha ətraflı RİA Novosti-nin materialında.
"EpiVacCorona" nədən ibarətdir?
Daşıyıcı-zülala birləşdirilmiş "tikanlı" SARS-CoV-2 koronavirus zülalının üç qısa parçacığından. Onları peptid adlandırırlar ki, peyvəndin adındakı "peptid" sözü də buradan qaynaqlanır. Daşıyıcı-zülal özündə koronavirusun RNT-sini əhatə edən nükleokapsid zülalının parçacıqlarını birləşdirir. İmmunitet reaksiyasını artıran köməkçi maddə rolunu isə alüminium-hidroksid oynayır. Peyvəndin tərkibində başqa köməkçi birləşmələr və su da var. Bütün komponentlər sintetikdir.
Peyvəndin tərkibində hansı peptidlər var?
"Vektor" Dövlət Tədqiqat Mərkəzindən RİA Novosti-yə bildirildiyi kimi, peyvənd peptidləri əsasən, B hüceyrəli epitoplardan ibarətdir, daşıyıcı zülal isə T-helper epitoplarının mənbəyi kimi çıxış edir. Bunun nə demək olduğunu izah edək: SARS-CoV-2 – nukleokapsid qişasına "bükülmüş" RNT molekuludur. Bütün bunlar "tikanlı" zülallarla xaricdən tac kimi bəzədilmiş lipid kisəsinin içindədir. Koronavirus adı da buradan götürülüb. Bu tacşəkilli zülallar virus parçacıqlarının insanın hüceyrəsinə yapışmasına və onun içinə keçməsinə kömək edir. Çoxsaylı araşdırmalar məhz bu "tikan-tac"ın orqanizmdə ən böyük immun reaksiyasına səbəb olduğunu üzə çıxarıb. Elmi terminologiyada "taclı" zülallar – antigen adlanır.
Bu zülalın molekulu çox böyükdür, onlarda epitop adlı xüsusi sahələr mövcuddur. Epitoplar immunitet sisteminin hüceyrələri tərəfindən tanınır və infeksiya ilə mübarizə mexanizmini aktivləşdirir.
"B-epitopları və T-epitopları mövcuddur. Birincilərə antigen determinantları deyilir. Bunlar antigen molekulunun antitellərə yapışan hissələridir. Ancaq əvvəlcə bu sahələr B-limfositlərin reseptorlarına birləşir və antitel ifraz edə bilən plazma hüceyrələrinə çevrilmə prosesi başlayır", – deyə V.N.Orexoviç adına Biotibbi Kimya Elmi Tədqiqat İnstitutunun peptid mühəndisliyi laboratoriyasının rəhbəri Yekaterina Kolesanova izah edir.
Peyvənd necə işləyir?
Vaksinasiya nəticəsində daşıyıcı-zülal hər üç peptidi də insanın B-limfositinə çatdırır. Peptidlər onu aktivləşdirir və qoruyucu antikorlar - immunoqlobulinlər ifraz olunmağa başlayır. Hər bir B epitopu bənzərsiz unikal immunoqlobulinin sintezinə cavabdehdir. Əvvəlcə M (IgM) sinfi anticisimləri, sonra isə IgG anticisimləri əmələ gəlir, ancaq onlar qanda uzun müddət qalaraq orqanizmdə immunitetin olduğunu təsdiqləyir.
"Vektor"un mütəxəssisləri peyvənddən sonra yaranan anticismin koronavirusun tikanlı (taclı) zülalına xas olduğunu bildirirlər.
Vaksinasiya olunmuş könüllülərdən alınan qan zərdabları virusu təsirsiz hala gətirir. Bu isə o deməkdir ki, anticisimlər yalnız "koronavirusu" tanımaqla qalmır, həm də onu məhv edir.
"EpiVacCorona"nın tərkibində koronavirus və ya başqa bir virus varmı?
Peyvəndin tərkibində heç bir virus və ya onun hissəciyi yoxdur. Bu peyvənd tərkibində adenoviruslar olan "Sputnik-V"-dən fərqlənir. "Rospotrebnadzor"un saytında pəyvəndin tərkibi barədə geniş məlumat öz əksini tapıb. Bundan başqa, preparatın təlimat vərəqi də internetdə yerləşdirilib.
"EpiVacCorona"nın tərkibində koronovirus zülalına identik zülal parçacıqları olan peptidlər var. Onları süni şəkildə sintez edib daşıyıcı zülala birləşdiriblər", – Y. Kolesanova belə deyir.
Peptid peyvəndi necə yaradılır?
Peptidlərin kimyəvi sintezi yolu ilə.
"Əgər peptid qısadırsa (8-9 parçacıqdan çox deyilsə), bu sintezi məhlulda aparmaq da mümkündür. Ancaq bu, heç də ucuz başa gələn proses deyil. Nisbətən uzun peptidlər isə bərkfazalı metodla sintez olunur. Bu üsuldan əvvəllər yalnız eksperimental metod kimi istifadə edilirdi. Ancaq indi asanlıqla avtomatlaşdırıldığı üçün istehsal prosesində geniş istifadə olunur. Səkkiz amin turşulu zülal parçasından ibarət peptidləri iki saata bu yolla sintez etmək mümkündür", – deyə Y. Kolesanova peyvəndin istehsal prosesinə aydınlıq gətirir.
Sintetik peptidlər daşıyıcı-zülalla birləşdirilir. Bu dayanıqlı molekullar əldə etmək üçündür. Peptid nə qədər qısa olsa, molekullar bir o qədər tez parçalanır.
Bununla belə, mütəxəssis peptidlərin daşıyıcı-zülalla necə birləşdirildiyini açıqlamır. Çünki bu, şirkət sirridir.
Vaksinasiya necə aparılır?
Peyvənd suspenziya formasında olur və şpris yolu ilə qol əzələsinə vurulur.
Peptid preparatları sürətli immunitet reaksiyası vermir, buna görə də EpiVacCorona iki dəfəyə, 21 günük fasilə ilə, bərabər dozalarda tətbiq olunur.
Hansı əlavə təsirləri var?
I-II mərhələ sınaqlarında iştirak etmiş könüllülər, inyeksiya yerində yüngül ağrının olduğunu və bunun tez də keçdiyini bildiriblər. Başqa xoşagəlməz hal qeydə alınmayıb. Qeydiyyatdan sonrakı testlərdə iştirakçılar (III mərhələ) tərəfindən yaradılan qeyri-rəsmi #EpiVacCorona Telegram kanalında isə preparatın az da olsa əlavə təsirə malik olduğu bildirilib: narahatlıq, inyeksiya yerində gün ərzində müşahidə olunan qızartı, qolda güclü ağrı. Heç kimdə yüksək temperatur, əzginlik müşahidə olunmayıb və ya belə hallar baş versə də, onların peyvəndlə əlaqəsini təsdiqləmək mümkün deyil.
"EpiVacCorona"nın effektivliyi nə qədərdir?
"Preparatın həm immunoloji, həm də profilaktik effekti var. Birincisi, spesifik antitellərin ifrazıdır. Klinik tədqiqatların I-II mərhələlərinin nəticələrinə görə, bütün könüllülərdə spesifik antitellər əmələ gəlib. Profilaktik effektivlik isə peyvənd olunanların xəstəlikdən qorunmasından ibarətdir. Qeydiyyatdan sonrakı klinik tədqiqatlar çərçivəsində araşdırmalar davam edir, bu barədə fevral ayında məlumat veriləcək", - "Rospotrebnadzor"un mətbuat xidmətində məsələni belə şərh ediblər.
"Vektor" Dövlət Elmi Mərkəzindən bildirilib ki, II mərhələnin klinik tədqiqatları hələ başa çatmayıb.
Hazırda plasebo qrupları ilə randomizasiya tədqiqatları aparılır. İnsanları təsadüfi şəkildə qruplara bölürlər. Onlardan bəzilərinə peyvənd, digərlərinə isə adi su məhlulu vurulur. Ancaq bundan nə könüllülərin, nə də həkimlərin xəbəri olub. Üç min iştirakçıdan 2897 nəfəri peyvənd olunub və onlardan dörddən birinə plasebo vurulub. Tədqiqat axırıncı könüllünün peyvənd olunduğu gündən 180 gün sonra tamamlanacaq.
Eyni zamanda, 60 yaşdan yuxarı 150 könüllü üzərində aparılan sınaqlar davam edir. Bu qrupla bağlı ilkin nəticələr də fevral ayında elan olunacaq.
Peyvəndi özümüz yoxlaya bilərikmi?
Bunun üçün peyvəndin ilk dozası tətbiq edildikdən 35-42 gün sonra koronavirus IgG sinfi anticisimləri üçün qan testi vermək lazımdır. Ancaq nəzərə alın ki, bütün test sistemləri EpiVacCorona tərəfindən ifraz olunan anticisimləri "görə" bilmir.
"Rospotrebnadzor"un verdiyi məlumata görə, bunun üçün yalnız "Vektor" Dövlət Tədqiqat Mərkəzi tərəfindən hazırlanmış SARS-CoV-2-IgG-Vector test sistemi işə yarayır.
"Məhdud qruplarda aparılmış müşahidələrin nəticələri göstərir ki, Qamaleya mərkəzinin test sistemi "EpiVacCorona" peptid peyvəndi ilə vaksinasiya olunanların əksəriyyətində müsbət nəticə göstərir. İstehsalçının verdiyi məlumata görə, bu test sistemi xəstədə qoruyucu anticisimlərin olub-olmadığını təyin etməyə imkan verir", - deyə "Vektor"dan bildirilib.
Bundan başqa, peyvəndi işləyib-hazırlayanların sözlərinə görə, "Sanyou Biopharmaceuticals" tərəfindən istehsal olunan rekombinant S1 zülalı "EpiVacCorona" peyvəndinə qarşı antikorları açıq-aydın görə bilir.
Başqa hansı ölkələrdə koronavirus əleyhinə peptid peyvəndi işlənib-hazırlanır?
Peptid peyvəndlər dünyada hələ təcrübə mərhələsindədir. Bu preparatların işlənib-hazırlanması və təsdiqlənməsi çox zəhmətli olduğundan, vaksinlər üzərində iş digərlərinə nisbətən daha ləng gedir. Rusiyada isə bu problemin öhdəsindən təkbaşına gəlmək üçün kifayət qədər resurs və ixtisaslı kadr var.
ÜST-ün 19 yanvar tarixli siyahısında "EpiVacCorona"dan başqa daha iki peptid peyvəndi öz əksini tapıb. Hazırda həmin preparatlar insanlar üzərində sınaqdan keçirilir.
Tübingen Universitetində (Almaniya) yaradılan multipeptid "kokteyli" P-pVAC-SARS-CoV-2 müxtəlif koronavirus zülalının altı peptidindən və xüsusi XS15 lipopeptidindən ibarətdir. Hazırda preparatın I mərhələ üzrə sınaqları davam edir.
Tayvanın UB-612 preparatı üzrə isə II-III mərhələlərdə sınaqlar aparılır.
