Nigar İsgəndərova, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 20 mart — Sputnik. “Könlüm keçir Qarabağdan, gah o dağdan, gah bu dağdan”...
Uzun illər Qarabağa aid müxtəlif mahnılar bəstələdik, şeirlər yazdıq. Uzun illər geri qayıtmağı arzuladıq və nəhayət bu gün o gün oldu. Artıq müzəffər Azərbaycan Ordusu əzmlə qabağa gedərək torpaqlarımızı işğaldan azad edib.
Qarabağ incəsənətinin tanınması, təbliği üçün bu gün fəaliyyət göstərən mərkəzlərdən biri də “Xarı Bülbül”dür. Özündə Qarabağı, Qarabağ xatirələrini, incəsənət qoruyub mühafizə edən “Xarı Bülbül”də qarabağlı uşaqlar pulsuz təhsil alır, incəsənətin müxtəlif növlərini öyrənir. Burada həmçinin Qarabağdan olan xanımlar işlə təmin olunaraq Qarabağın ən məşhur xalçalarını toxuyaraq bu sənətə yeni nəfəs verirlər.
Yolumuz Qobuya, orada bizə artıq işğaldan azad olunan Qarabağımızı xatırladan “Qobu-Park 3” Yaşayış Kompleksində fəaliyyət göstərən “Xarı Bülbül” mərkəzinədir. Qarabağ irsinin ötürülməsi, təbliği üçün bu gün müstəsna rola malikdir. Burada Qarabağı dünyaya tanıdan xalçalar toxunur, bədii irsi öyrədilir.
Bu haqda isə şəhid övladı olan xalçaçı-texnoloq Hüseynova Cahan Gülverdiqızı bizə məlumat verir:
“Hazırda məkəzimizdə 16 xalçaçı qarabağlı xanım var. Onların arasında uşaq ikən Qarabağdan çıxanlar da var. Bu səbəbdən bəziləri bu sənəti bilsə, elə göz açandan evində xalça toxunduğu görsə də, bəziləri Qarabağdan didərgin düşdükdə körpə olduğundan elə burada ilk dəfə olaraq xalça toxumağa başlayıblar. Öncə burada onlara xalça ilə bağlı A-dan Z-yə, ilmədən tutmuş onun texnologiyasınadək hər şeyi öyrədirik, daha sonra isə bu qarabağlı xanımları burada işlə təmin edirik. Qarabağlı xanımlar toxuduqları işin müqabilində qazanc əldə edirlər. Toxuduqları bir kvadratın qiyməti 250 manatdır”.
Ötən ilin mayında ölkə başçısı İlham Əliyev tərəfindən açılışı edilən, rəhbəri Azər Rəsulov olan “Xarı Bülbül” mərkəzini kiçik Qarabağ da adlandırmaq olar. Əslində ən çətin sənət növlərindən biri olan xalçaçılıqdır. Digər xalça növləri ilə müqayisədə Qarabağ xalçaları daha böyük zəhmət tələb edir. Hər ilməsində bir sənət, bir sehr gizlənən Qarabağ xalçaçılığının inkişafı, tərənnümü üçün “Xarı Bülbül”də qarabağlı xanımlar gözlərini nurlarını qurban verməyə də hazırdılar.
“Burada sırf Qarabağ xalçaları toxunur, Qarabağ naxışları öyrədilir. Toxunan, hazır xalçalarımız sırasında “Xudafərin”, “Açma-yumma”nı da görmək mümkündür. Burada xanımlarımız həmçinin Qarabağ abidələrinin üzərində həkk olunduğu suverenlik xalçalar da toxuyurlar”, - deyə həmsöhbətimiz əlavə edir.
Belə xalçalar arasında “Xudafərin”, “Şuşa Qalası”, Qarabağın “Məscid Qalası”, Kəlbəcər diqqət çəkir.
Həmsöhbətimiz bizə bir qədər Qarabağ xalçaları və onların ən məşhuru olan “Açma-yumma” haqda məlumat verir:
“Qədim zamanlardan “Açma-yumma” xalçalarının istehsal mərkəzləri Ağdamın Xıdırlı, Cəbrayılın Papı və Sofulu kəndləri, XVIII əsrdən etibarən isə həmçinin Şuşa və ona yaxın yerləşən Şırlan və Xəlfəli qəsəbələri olub. Qədim zamanlarda Bərdə rayonunun Kəbirli kəndində istehsal olunan kiçik ölçülü “Açma-yumma” xalçaları çox məşhur idi. Onlar zərif iplərdən toxunurdu, həzin və sakitləşdirici çalarlara malik olurdu”.
“Hazırda toxunmuş olan “Açma-Yumma” xalçasının eni 2 metr, uzunluğu isə 3 metrdir”, - deyə Cahan xanım əlavə edir. Burada həmçinin Azərbaycan xalça sənətinin əsas ornamenti olan “Buta”lı xalçaları da görmək mümkündür. Gəzərək toxunma prosesində olan digər xalçalar - “Malıbəyli”, “Qasımuşağı” ilə tanış oluruq. Söhbət əsnasında öyrənirik ki, buradakı xalçalar təmiz yun saplardan hazırlanır. Cahan xanım deyir ki, xalçanın ərişi yun olanda o çox gözəl alınır və daha baha satılır.
Xalçaçı qarabağlı xanımlarla da tanış oluruq. Onlar arasında nisbətən daha yaşlısı olan 50 yaşlı Məhluqə Məmmədalıyeva Cəbrayılın Şahvəlli kəndində doğulub. Onun uşaqlığı, ömrünün yalnız 21 ili Cəbrayılda keçib. 1993-cü ildən torpağındna didərgin düşən həmsöhbətimiz artıq torpağına geri qayıtmağa hazırlaşdığını söyləyir: “Cəbrayıl çox gözəl idi, çox gözəl təbiəti var idi. Oradakı o gözəlliyi, saflığı heç yerdə görməmişəm. Elimiz-obamız toylu-düyünlü idi. O vaxtlar bu gözəl xalçalarımız toy məclislərində mağarlarda asılırdı. Sanki böyük sənət əsəri ilə mühafizə olunurduq”.
Məhluqə xanım deyir ki, bir müddət öncə dəzgahda toxumağa başladıqları “Xudafərin” onlar üçün düşərli oldu. Elə xalçanı toxumağa başlayanda ürəyində Xudafərinə qovuşmaq üçün böyük ümid yaranan Məhluqə xanım, artıq “Xudafərin”miz bizdədir, deyərək ürəyinə su səpir.
O param-parça olmuş xatirələrindən, bir qədər acılı günlərindən də danışır:
“Anasız böyüdüyüm üçün uşaqlığım nisgilli olub. Demək olar ki, doğulduğum o evdə 13 yaşımda ana oldum, yəni balaca bacıma analıq etdim. Çünki bacımın beş yaşı olanda anam dünyasını dəyişmişdi. Amma bununla belə xoş xatirələrim də olub. Kəndimiz bir oba idi, demək olar ki, yad adam yox idi. O vaxtlar məktəbli qızlar yığışaraq bulaq başında oturardıq. O gün bacıma deyirəm ki, bir gün ora qayıdıb heç nə olmamış kimi səhəng götürüb suya gedərik. Elim-obam, atam-qardaşım yanımda idi. Gözəl xatirələrim var idi. 1993-cü il hadisələri isə bizə itkilər yaşatdı. Qardaşım Qarabağ qazisi oldu, 1 ildən sonra isə səhhəti ağırlaşdı və dünyasını dəyişdi. Ermənilərin qəlpə olaraq qəlbimə vurduqları yaralar çoxdur”.
21 yaşında, ömrünün ən gözəl çağında qaçqın adı alaraq oradan didərgin düşən həmsöhbətimiz deyir ki, bunun üçün özünü təhqir olunmuş hesab edirdi: “O torpaq şəhid qanı ilə yuyulduğundan hərdən düşünürəm ki, kaş oranı ancaq Gülüstanlıq edələr, insan ayağı dəyməyə. Atam deyirdi ki, vətən o zaman cənnət qoxur ki, orada şəhid qanı var. Qarabağın, Cəbrayılın hər damlasında şəhid qanı var. Təsəvvür edin, 1993-cü ildə şəhidlərimiz o qədər çox oldu ki, onları kəfənləyə də bilmədik, hərbi formada dəfn etdik. Şəhid verə-verə torpaqlarımızdan didərgn düşdük, indi isə şəhid verə-verə geri qayıdırıq. Amma bu tarixdə bizim üçün bir ilkdir ki, işğal olunan torpaqlarımızı geri aldıq. Təbii ki, bu da Ali Baş Komandanımızın sayəsində baş tutdu”.
Xalçaya olan maraq, sevgi də elə məhz doğulub boya-başa çatdığı obadan gəlir. Gözünü açdığı, getdiyi hər qohum-əqrəbanın evində xalça toxunuşu texnikasını yaxından öyrənən Məhluqə Məmmədalıyeva özünün dərk edəndən özünü bu sənətə verib: “Xalça əl əməyi, göz nurudur. Çünki bir ilmədə səhv etsən, çeşidin itir. Bir qarış da toxumuş olsan, gərək onları açıb geriyə qayıdasan”.
Bir müddət Cəbrayılda fəaliyyət göstərən “Azərxalça”da çalışan Məhluqə xanım deyir ki, indi bir çox cəbrayıllıların evində, eləcə də öz evində də Cəbrayılın gözəl xalça nümunələrindən var.
Beləcə azad olunmuş, lakin hələlik torpağına ayaq basa bilmədiyimiz Qarabağı xatırladan bu gözəl, füsunkar məkandan ayrılırıq...
