İran prezidentinin ölümü kimə sərf edir?

BAKI, 21 may — Sputnik. İran Prezidenti İbrahim Rəisinin və bu ölkənin xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahiyanın avia qəza nəticəsində faciəli şəkildə həlak olması, ABŞ istehsalı olan "Bell-212" helikopterinin dumanlı hava şəraitində təsadüfi "sərt eniş" kimi qiymətləndirilməyəcək qədər çox suallar doğurur.

İran prezidentinin helikopteri mayın 19-da İran-Azərbaycan sərhədi yaxınlığında havaya qalxıb. Burada İbrahim Rəisi azərbaycanlı həmkarı İlham Əliyevlə birlikdə İranın Şərqi Azərbaycan əyalətində, Təbrizdən 220 km şimal-şərqdə birgə layihə olan "Qız-Qalası" hidroqovşağının açılış mərasimində iştirak edib.

İran Prezidentinin "Bell-212" helikopterinin qalıqları mayın 20-də səhər saatlarında Tehrandan 600 km şimal-qərbdə İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun pilotsuz təyyarələri (PUA, dron) və xilasediciləri tərəfindən aşkar edilib. "Sərt eniş" yerində sağ qalan yoxdur. Helikopter demək olar ki, tamamilə yanıb.

İran prezidenti və xarici işlər naziri ilə yanaşı, Şərqi Azərbaycan vilayətinin valisi Malik Rəhməti və Təbrizin imamı Məhəmməd Əli əl-Haşim də daxil olmaqla, daha 7 sərnişin həlak olub. Faciənin səbəbləri kimi dağlıq ərazi və qatı duman göstərilir (buna sonra qayıdacayıq).

İran prezidenti bu yaxınlarda Tehran və Bakı arasında əməkdaşlığın simvolu sayılan "Qız-Qalası" hidroqovşağında keçirilən təntənəli mərasimdə İran prezidenti Araz çayı sərhədində birgə layihənin çox vacib olduğunu, iki ölkə xalqlarına ümid verdiyini və düşmənlərin ümidsizliyinə səbəb olduğunu bildirib. Rəisi əlavə edib: "Azərbaycanda istənilən inkişaf bizim xeyrimizədir, iki ölkənin sərhədlərindəki qeyri-sabitlik ümumi ziyanımızadır".

Azərbaycan Prezidenti iki ölkə arasında birgə nəqliyyat layihələrinin əhəmiyyətini qeyd edib: "Şimal-Cənub dəhlizi region üçün çox vacibdir. Bu, İran və Azərbaycanda dəmir yolu infrastrukturunun modernləşdirilməsi ilə dünyada ən vacib dəhliz olacaq".

Burada da heç bir şişirtmə əlaməti yoxdur. 12 sentyabr 2000-ci ildə Sankt-Peterburqda Rusiya, Hindistan və İran arasında imzalanmış hökumətlərarası saziş əsasən Hindistan, İran və Fars körfəzinin digər ölkələrindən Rusiya ərazisinə, daha sonra isə Şimali və Qərbi Avropaya tranzit yük axınlarının cəlb edilməsi üçün Sankt-Peterburqdan Mumbay limanına (Bombey) qədər uzunluğu 7200 km olan "Şimal-Cənub" Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (BND) yaradılır.

"Şimal-Cənub" BND-nin üstünlükləri böyük marağa səbəb olub - Belarus, Qazaxıstan, Oman, Tacikistan, Azərbaycan, Ermənistan, Suriya, Bolqarıstan, Qırğızıstan və Türkiyə artıq sazişə qoşulub. Qərbdə çoxları iştirakçı ölkələrin suverenliyini və iqtisadiyyatını gücləndirmək üçün belə layihələri bəyənmirlər.

İbrahim Rəisi İranın Ali Rəhbəri Əli Xameneidən sonra ikinci mühüm siyasi fiqur olub. Ali Rəhbərin varisi hesab olunub. O, İranın Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) və BRİKS-ə üzv olması, Rusiya ilə əməkdaşlığı gücləndirmək üçün çox işlər görüb. Həmçinin dünya ölkələrini ABŞ dollarının alçaldıcı hegemonluğundan imtina etməyə çağırıb.

Qəzza zolağında və Ukraynadakı hərbi münaqişələrlə bağlı Tehranın mövqeyinə belə toxunmadan, tənəzzülə uğramış Qərb "hegemonları" Avrasiyadakı nüfuzlu siyasi lider İbrahim Rəisini aradan götürmək üçün kifayət qədər iqtisadi arqumentlərə malik olublar. Onun Şərqdə də çoxlu düşməni olub.

Son beş il ərzində İranın bir neçə nüfuzlu siyasətçisi və hərbi lideri amerikalıların və israillilərin terror hücumları nəticəsində həlak olublar (generallar Qasım Süleymani, Seyid Razi Musəvini və nüvə üzrə alim Möhsün Fəxrizadə-Mahabadini xatırlayaq).

Rəisinin helikopteri İran, kollektiv Qərb və İsrail arasında yüksək hərbi-siyasi gərginlik dövründə - SAXAL və "SEPAH" (İran İnqilab keşikçiləri Ordusu) arasında qarşılıqlı raket zərbələrindən bir ay sonra qəzaya uğrayıb. İranda daxili siyasi sabitliyin pozulması ABŞ, İsrail və Avropa İttifa (Aİ) üçün faydalıdır. Təsadüfi deyil ki, ABŞ-ın "Military Watch" jurnalı xarici müdaxiləni ehtimal edir: "İran prezidentinə qarşı sui-qəsd cəhdi ilə bağlı şayiələr ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus C-130 təyyarəsinin bölgəyə qeyri-adi gəlişi ətrafında cəmləşib ki, bu da Rəisinin gedişi ilə eyni vaxta təsadüf edir. Mənbələr deyirlər ki, helikopterin qəzaya uğraması üçün radioelektron mübarizədən istifadə edilə bilər."

Prezident Rəisi ABŞ-ın "Bell-212" helikopteri ilə uçub, Pentaqon isə bu helikopterdən- onun avionikasına və elektronikasına yaxşı bələddir. ABŞ istehsalı olan uçuş aparatlarının xaricdən idxalının dayandırılması ehtimalını istisna etmək olmaz. F-35-in "gözəgörünməz" proqram təminatına gəldikdə, ABŞ xarici müdaxilələrin (peyk vasitəsilə) mümkünlüyünü belə gizlətmir. Nə olursa olsun, bu fəlakət "ən qüsursuz təhlükəsizlik qeydlərindən birinə sahib olan "Bell-212" helikopter üçün tarixindəki ən əhəmiyyətli hadisədir.

Tehranda olan məşhur beynəlxalq jurnalist Abbas Cümə qeyd edib ki, İran dövlətində və cəmiyyətində terror aktı versiyası ən çox müzakirə olunur. Gec-tez İranda baş verən avia qəzasının əsl səbəbi müəyyənləşəcək. Bəs dağlar və duman versiyası?

ABŞ-ın "Bell Helicopter" şirkəti ekstremal şəraitdə helikopterin etibarlılığını bəyan edir. On il əvvələ qədər "Bell" helikopterləri digər təhlükəsizlik sistemləri istisna olmaqla, yerə təhlükəli yaxınlaşma barədə xəbərdarlıq sistemi (HTAWS) ilə təchiz edilib. "EVS" sistemi görmə qabiliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün real vaxt rejimində infraqırmızı sensorlardan, siqnal emalından və kabin içi displeylərdən istifadə edir, uçuş heyətini ərazinin, uçuş-enmə zolaqlarının və digər obyektlərin orijinal təsvirlərini təqdim edir.

Hətta istismar müddətinə düzəliş olsa da, prezident helikopteri mütəmadi olaraq texniki xidmətdən və modernləşdirmədən keçib, kifayət qədər yaxşı vəziyyətdə olub. Hava şəraiti və maşının texniki vəziyyəti təbii ki, fəlakətə səbəb ola bilməz.

"Bell 212" əvvəlcə Kanada üçün hazırlanıb. O, məsələn, Britaniya Ordusunun Hərbi Hava Korpusu ilə xidmətdə olan HP AH Mk (hərbi çoxməqsədli helikopter) də daxil olmaqla müxtəlif modifikasiyalarda istehsal edilib. Helikopter etibarlıdır, 14-ə qədər sərnişin daşımaq üçün nəzərdə tutulub. Onun maksimal uçuş çəkisi 5080 kq, faydalı yükü 2200 kq-dan çoxdur, uzunluğu 15,5 m, eni 14,6 m, hündürlüyü isə 3,9 m təşkil edir. "Bell 212" dünyanın 13 ölkəsində istismar olunur və tez-tez qəzaya uğramır - bundan əvvəlki iki fəlakət 2023-cü (BƏƏ) və 2018-ci ildə (İran) qeydə alınıb.

İbrahim Rəisinin helikopter qəzasında həlak olması Yaxın Şərqdə yeni eskalasiya dövrünün mümkünlüyü, Cənubi Qafqazda sabitliyin pozulması, dünyanın istənilən ölkəsində arzuolunmaz milli liderlərin aradan götürülməsi üzrə ABŞ praktikasının davam etməsi ehtimalını ortaya çıxarır. Yəni, bu, ABŞ-ın Üçüncü Dünya Müharibəsinə, özünü məhv etməyə doğru manyakcasına istəyi və yolunu azmasıdır.

Rusiya Prezidenti Vladimir Putin mayın 20-də İran prezidentinin vəfatı ilə bağlı başsağlığı verib və vurğulayıb ki, Seyid İbrahim Rəisi bütün ömrünü Vətənə xidmətə həsr etmiş görkəmli siyasətçi olub. O, haqlı olaraq həmvətənlərinin yüksək ehtiramına və xaricdə mühüm nüfuza malik olub. Rəisi Rusiyanın əsl dostu kimi ölkələrimiz arasında mehriban qonşuluq münasibətlərinin inkişafına əvəzsiz töhfə verib və onların strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə çatdırılması üçün böyük səylər göstərib.