ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki müttəfiqini dəyişməsi Vaşinqtonun regiondakı təsirinin bərpa edəcək?

BAKI, 6 may — Sputnik. Yaxın Şərqdə artan eskalasiya ABŞ-a İsrail və ərəb ölkələri arasında danışıqların təşkilatçısı və Vaşinqtonun sevimli üsulu olan "qamçı və şirin kökə" rolunu alaraq bölgədəki əvvəlki təsirini bərpa etmək şansı verir.

Bununla yanaşı, "qamçı və şirin kökələr" bu dəfə köhnə narazılıqlara görə və ərəb monarxiyalarının ABŞ-ın "təhlükəsizlik çətiri" altına qayıtmağa hazır olduqlarına uyğun olaraq paylanır.

Belə ki, "The Wall Street Journal"ın yazdığına görə, ABŞ BƏƏ-dən Qətərə döyüş təyyarələri, pilotsuz uçuş aparatları və hərbi nəqliyyat təyyarələri köçürür. Buna BƏƏ səlahiyyətlilərinin Əbu-Dabinin ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin təyyarələri və Əd-Dafra Hava Bazasında yerləşən pilotsuz təyyarələrinin Yəmən və İraqda zərbələr endirməsinə artıq icazə verməyəcəyinə dair fevral qərarı səbəb olub.

Beləliklə, Vaşinqton məhdudiyyətlərdən qaçmaq üçün Qətərdəki heç bir məhdudiyyət olmayan Əl-Udeyd aviabazasına təyyarə və qırıcılar göndərib.

Yaxın Şərqdə ABŞ-ın 64-ə yaxın hərbi bazası var ki, onların da əksəriyyəti ərəb körfəzi ölkələrində yerləşirlər. Eyni zamanda ABŞ hərbçilərinin sayına görə Qətər və Küveyt regionda liderdir. Belə ki, Qətərdə 13 min ABŞ əsgərinin olduğu yalnız bir ABŞ hərbi bazası - Əl-Udeyd var. Həmçinin, Küveytdə də ABŞ-ın səkkiz hərbi bazasında 13 min hərbi qulluqçu yerləşdirilib.

Eyni zamanda, Səudiyyə Ərəbistanının beş ABŞ bazasında 3 minə yaxın, BƏƏ-nin isə üç bazasında 5 min hərbi qulluqçusu var. Bəhreynin kiçik ərazisində (766 km²) isə ABŞ Silahlı Qüvvələrinin üç bazası və 7 min şəxsi heyəti var.

ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki bazaları illər ərzində yaradılıb, lakin onlar ən çox 1988-ci ildə - İraq-Küveyt müharibəsindən sonra fəallaşıblar. Sonradan Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, BƏƏ və Vaşinqton və ərəb monarxiyaları arasında təhlükəsizlik müqaviləsinə əsaslanan digər ölkələrdə bazalar illər ərzində genişlənməyə başladılar. ABŞ hərbi qulluqçularının mövcudluğunu genişləndirmək üçün bəhanələr fərqli idi - İran və Yəmən husilərinin silahlı hücumundan müdafiədən tutmuş, ərəb baharı illərində əhalinin monarxlara qarşı mümkün etirazlarından bu ölkələrin hakimiyyət orqanlarının müdafiəsinə qədər.

Bununla yanaşı, məsələn, Əmman və Vaşinqton arasında bağlanmış razılaşmaya əsasən, İordaniyadakı iki hərbi baza ölkə sərhədlərini qorumalıdır, lakin reallıqda, İranın apreldə İsrailə son hücumlarının göstərdiyi kimi, ABŞ bazaları ilk növbədə İsrailin təhlükəsizliyini qorumağa çalışırlar. Belə ki, İranın hücumları zamanı ələ keçirilən raket və pilotsuz təyyarələrin əksəriyyəti ABŞ-ın İordaniyadakı hərbi bazalarından uçan təyyarələr tərəfindən zərərsizləşdiriliblər.

Qeyd edək ki, bu fakt əksəriyyəti etnik fələstinli olan İordaniya əhalisinin diqqətindən yan keçməyib. İordaniya sosial şəbəkələrində vurulan raketlərin hissələrinin İordaniyanın məskunlaşdığı ərazilərə düşməsindən və hətta mülki əhalinin xəsarət almasına səbəb olmasından narazı olan fəalların dərc etdiyi yazılar yayılıb. İnsanlar düşünməyə başlayıblar: Amerikanın İordaniya və Yaxın Şərqdəki bazaları əslində kimi müdafiə edir?

Amerika təyyarələrinin Əmirliyin Əd-Dafrasından Qətərin Əl-Udeydinə təhvil verilməsi Vaşinqton və Doha arasında münasibətlərin yaxşılaşmasının və Əbu-Dabi ilə müttəfiqlik səviyyəsinin azalmasının nəticəsi idi.

Bu proses BƏƏ-nin xarici siyasətində Vaşinqtondan kifayət qədər asılı olmadan davranmağa başlamasından və Rusiya Federasiyası ilə iqtisadi əməkdaşlığı genişləndirdikdən sonra başlayıb.

Amerika mətbuatının yazdığına görə, Vaşinqton BƏƏ liderlərini 2022-ci ildə Rusiyanın "təcrid edilməsi" ilə bağlı Amerikanın xarici siyasətini dəstəkləməyə inandıra bilməyib. Bundan əlavə, Əbu-Dabi son bir neçə ildə Pekinlə iqtisadi və siyasi əlaqələri artırıb, həmçinin 2023-cü ildə Çin ordusu ilə ilk birgə hərbi təlimlərini keçirib.

Bütün bunlar ABŞ-da BƏƏ-nin Vaşinqtonla tərəfdaşlıq səviyyəsini azaltmaq və regionda təsirini zəiflətmək cəhdi kimi qəbul edilib.

Qeyd edək ki, BƏƏ real təhlükə qarşısında ölkəni qorumaqda ABŞ bazalarının səmərəsizliyini dərk edərək, zərrə qədər təəssüflənmədən ABŞ-la əməkdaşlığın səviyyəsini, o cümlədən müdafiə sahəsində də azaldıb.

Belə ki, Yəmənin üsyançı qüvvələri - Ənsar Allah (husilər) Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-nin neft və nəqliyyat infrastrukturlarına dəfələrlə hücum ediblər. Hədəflər arasında Əbu-Dabidəki beynəlxalq hava limanı və Səudiyyənin cənubundakı Abha şəhəri var.

İstər Səudiyyə Ərəbistanı, istərsə də BƏƏ-dəki ABŞ bazaları isə vaxtaşırı zərbələrin qarşısını ala bilməyərək bu ölkələrdə mövcudluqlarının tam səmərəsizliyini nümayiş etdiriblər. Təbii ki, krallıq və əmirliklərin rəhbərliyi bunu qeyd ediblər, bundan sonra Vaşinqtonla etimad və qarşılıqlı anlaşma səviyyəsi aşağı düşüb.

Effektivliyin olmaması səbəbindən BƏƏ faktiki olaraq ABŞ ordusuna qapını göstərib. Əbu-Dabi başa düşür ki, husilərlə atəşkəsin davam etməsi üçün öz ərazisindən onlara hücumları qadağan etmək lazımdır, çünki Yəmən üsyançıları BƏƏ-yə cavab verərsə, ABŞ-ın hava hücumundan müdafiə sistemləri müdafiəyə zəmanət vermir.

BƏƏ ilə münasibətlərdən fərqli olaraq, ABŞ rəhbərliyi son illərdə Qətərlə qarşılıqlı əlaqəni fəal şəkildə inkişaf etdirib və Doha hər fürsətdə ABŞ-a sadiqliyini nümayiş etdirib.

Məsələn, ötən ilin oktyabrında Doha və Vaşinqton birgə qərara aldılar ki, İranın Qətərdəki İran banklarında saxlanılan, əvvəllər blokdan çıxarılmış 6 milyard dollar məbləğində vəsaitlərinə çıxış imkanı verilməsin.

Daha sonra, bu ilin yanvarında ABŞ və Qətər bu ştatdakı bazaları tənzimləyən hərbi müqaviləni yenilədi. Beləliklə, o vaxtkı Prezident Donald Trampın 2017-ci ildə "terrorun əsas sponsoru" adlandırdığı Qətər hakimiyyəti bu gün ABŞ-ın regionda əsas hərbi müttəfiqinə çevrilib.

Bununla yanaşı, Qətər rəhbərliyi Körfəz qonşuları tərəfindən blokada və boykot zamanı Vaşinqtonun o vaxtkı bir nömrəli müttəfiqi Səudiyyə Ərəbistanını necə dəstəklədiyini xatırlayır.

Bundan əlavə, Fələstinin yaraqlı HƏMAS hərəkatı hələ də baş ofisini Dohada saxlayır. Ofisin Suriya və ya Yəmənə köçürülməsi ilə bağlı söhbətlər vaxtaşırı davam etsə də, Qətər ABŞ və İsraillə danışıqlarda əsas təzyiq vasitəsindən əl çəkməyəcək.

Dohanın Vaşinqtona yaxınlaşmasına və Əl-Udeyddə çoxlu sayda ABŞ qırıcılarını və döyüş təyyarələrini qəbul etməsinə baxmayaraq, ölkə ABŞ-ın qonşu monarxiyalarla hərbi əməkdaşlığının mənfi təcrübəsini xatırlayır. Məhz bu səbəbdən Qətər Vaşinqtonla hərbi əməkdaşlığı genişləndirməkdən çəkinəcək və həmişə HƏMAS adlı təsir vasitəsini əlində saxlayacaq.