BAKI, 12 yanvar — Sputnik. Dünyadakı geosiyasi vəziyyət və son illərdə beynəlxalq ticarət-iqtisadi münasibətlərdəki tendensiyalar Xəzər regionunu yeni qlobal nəqliyyat və logistika mərkəzinə çevirib. Rusiyadan ixrac axınının alternativ bazarlara yönləndirilməsi, Rusiya iqtisadiyyatına qarşı sanksiyalar, eləcə də yüklərin çatdırılması üçün quru yollarına önəm verilməsi Xəzər regionu ölkələrinin infrastrukturunu ölkələr arasında ixrac-idxal əməliyyatlarının əvəzsiz komponentinə çevirib.
Eyni zamanda, 2022-ci ildə regionda müşahidə olunan tranzit bumunun 2023-cü ildə də güclənəcəyi, yükdaşımaların rekord həcmdə olacağı gözlənilirdi. Lakin proqnozların əksinə olaraq, ötən ilin yanvar-oktyabr ayları üzrə məlumatlar artımı göstərmir, əksinə, Xəzər regionunun demək olar ki, bütün ticarət limanlarında yükdaşımaların azaldığını göstərir.
Böyük yük axınlarına nail olmaq niyə mümkün deyil?
Xəzər Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun elmi eksperti Aleksandr Karavayev qeyd edib ki, 2022-2023-cü illər dövrü ixrac-idxal olunan yük partiyalarının əsas çatdırılma kanallarının Rusiya istiqamətində yenidən yönəldilməsi ilə əlaqədar enli marşrutlar üzrə tranzit daşımalarının aktiv mərhələsinin başlanğıcında əsas dövr kimi gözlənirdi.
Onun sözlərinə görə, bu amil qismən "Şimal-Cənub" beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin istiqamətlərinin aktivləşdirilməsində həlledici rol oynayıb. Amma ümumilikdə, infrastrukturun və yaxşı işləyən logistika mexanizmlərinin olmaması hələlik "Şimal-Cənub" çərçivəsində böyük həcmdə - ildə 20 milyon tondan çox axınlara nail olmağa imkan vermir.
"Digər tərəfdən, "Şimal-Cənub" istiqamətlərində birdən-birə yük axınının qəbulu nəzərdə tutulmamışdı. Ona görə də deyə bilərik ki, yeni marşrutlar üzrə pilot daşımaların başlanğıc səviyyəsi və mövcud olanların genişləndirilməsi proqnozlaşdırılan qrafiklərin tələblərinə uyğun olaraq baş verir", - deyə Karavayev "Sputnik Azərbaycan"a bildirib.
Onun sözlərinə görə, keçən il "Şimal-Cənub" Beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin şərq seqmenti ilə Qazaxıstan, Türkmənistan vasitəsilə İrana müntəzəm yük daşınmasına başlanılıb. Modernləşdirilmiş "Yaraq-Qazmalar" keçid məntəqəsi vasitəsilə Rusiya Federasiyasından Azərbaycan istiqamətində nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti də artıb.
Cənubi Qafqazdan yük axınının ləngiməsi
Karavayevin sözlərinə görə, ötən il yayın əvvəlində Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu marşrutunun modernləşdirilməsi məqsədilə müvəqqəti bağlanması səbəbindən Cənubi Qafqazdan Şərq-Qərb istiqamətində yüklərin daşınmasında ciddi ləngimə yaranıb.
Ekspert hesab edir ki, böyük ehtimalla yol bu ilin birinci rübü ərzində bağlı olacaq.
"Artıq bu marşrutdan istifadə etməyə başlayan ənənəvi göndəricilərin yüklərinin bir hissəsi yenidən avtomobil yolu ilə çatdırılmalı olub. Əslində Azərbaycan daşıyıcıları bu vəziyyətin öhdəsindən gəlirlər, lakin 2023-cü ilin sonuna qədər tranzitdə, çətin ki, artım olsun", - deyə agentliyin həmsöhbəti izah edib.
Belə ki, Karavayevin sözlərinə görə, 2023-cü ilin yanvar-iyun ayları üçün Türkmənbaşı-Ələt xəttində daşınan konteynerlərin ümumi sayı 2362 TEU (iyirmi fut ekvivalent vahid/TEU) təşkil edib ki, bu da 2022-ci il dövrü üçün analoji göstəricidən, təxminən üç dəfə çoxdur. Lakin ekspert hesab edir ki, ötən ilin yekunlarına görə hansı məlumatların olacağı, artım həcminin qalıb-qalmayacağını söyləmək çətindir.
Bundan əlavə, Aktau limanından alınan məlumatlar da qeyri-neft yüklərinin tranzitinin azaldığını göstərir. Belə ki, 2023-cü ilin yanvar-oktyabr aylarında Transxəzər nəqliyyat marşrutu üzrə Aktaudan 162 min ton taxıl, 142 min ton metal, 52 min ton sement, 19 min TEU konteyner, o cümlədən 13,5 min TEU-dan çox konteyner göndərilib.
"Bu məlumatları 2022-ci illə müqayisə etsək, nəzərəçarpacaq azalma görə bilərik. 2022-ci ildə bu rəqəmlər 447 min ton taxıl, 119 min ton metal, 786 min ton digər yüklər, 30,7 min TEU konteyner təşkil edib. 2023-cü ilin noyabr və dekabr aylarını 2022-ci səviyyəyə qaldırmaq çətin olacaq", - deyə iqtisadçı qeyd edib.
Transkaspi daşınması üzrə ümumi artım rəqəmlərini göstərə biləcək yeganə şey neftin daşınmasıdır. Bu seqmentdə 1,5 dəfə olan inamlı artım Qazaxıstanın "KazMunayQaz" və Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) arasında Qazaxıstan neftinin Bakı-Ceyhan magistral neft kəməri vasitəsilə tranzitinə dair sazişlə bağlıdır.
2024-cü ildə yükdaşımalarlar bağlı gözləntilər
Karavayevin sözlərinə görə, ötən il təsadüf elə gətirib ki, Bakı-Tbilisi-Karsın Gürcüstan hissəsində və Gürcüstan dəmir yolu magistrallarının digər hissələrində eyni zamanda işlərə başlanılıb.
"2024-cü ildə başa çatdırılması planlaşdırılan Gürcüstan yollarının modernləşdirilməsi yük keçirmə qabiliyyətini ildə 48 milyon tona qədər artıracaq, Türkiyə istiqamətində Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun modernləşdirilməsi ildə 5 milyon tona qədər tranzit ehtiyatı yaradacaq. Bu layihənin Azərbaycan tərəfindən maliyyələşdirilməsi, təxminən 120 milyon dollar təşkil edir. Amma əslində bu işlər əvvəlcədən, hələ pandemiya dövründə aparıla bilərdi", - deyə Karavayev qeyd edib.
Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.