Qərb şirkətləri Azərbaycanın neft və qaz layihələrini nə üçün kütləvi şəkildə tərk edirlər

BAKI, 25 avqust — Sputnik. Azərbaycanda neft-qaz layihələrinin əsas investorları və iştirakçılarından olan Qərb şirkətlərinin ölkənin karbohidrogen layihələrində paylarını azaltdıqları və ya onlardan qurtulduğu bildirilir.

Belə ki, ötən çərşənbə axşamı məlum olub ki, Norveçin "Equinor ASA" şirkəti Azərbaycandakı aktivlərini, o cümlədən "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) neft layihəsindəki payını satmağı planlaşdırır.

Bundan əvvəl daha bir Qərb şirkəti olan "TotalEnergies" və Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti Abşeron qaz yatağındakı paylarını BƏƏ-nin "ADNOC" şirkətinə satıblar. Gözlənildiyi kimi, əməliyyatdan sonra Əmirlik şirkətinin bu layihədə payı 30% olacaq.

Xatırladaq ki, "Equinor" Azərbaycanda bir sıra neft-qaz layihələrinin iştirakçısıdır. Belə ki, şirkət "AÇG" ilə yanaşı, həm də Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəmərinin səhmdarıdır və onun payı 8,71% təşkil edir.

2018-ci ildə SOCAR və "Equinor" arasında "Əşrəfi-Dan Ulduzu-Aipara" perspektivli strukturların işlənməsi layihəsi çərçivəsində hasilatın pay bölgüsü müqaviləsi imzalanıb. Həmin il tərəflər "Qarabağ" neft-qaz yatağının işlənməsi üzrə müqavilə imzaladılar və bunun üçün birgə əməliyyat şirkəti yaradıldı.

Amma Azərbaycanda fəaliyyətinin genişlənməsi ilə "Equinor" ən böyük qaz yatağı olan "Şahdəniz"in işlənməsi layihəsindən çıxmaq qərarına gəlib. Belə ki, 2015-ci ildə sonradan adı dəyişdirilərək "Equinor" olacaq "Statoil" şirkəti "Şahdəniz"in işlənməsi layihəsindəki 15,5% payını Malayziyanın "Petronas" şirkətinə satıb. Həmin il Norveç şirkəti Azərbaycan qazının Türkiyə və Avropa İttifaqına tədarükü üçün nəzərdə tutulmuş Cənub Qaz Dəhlizində (CQC) oxşar payını da "Petronas"a satıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, "Equinor" şirkəti bir sıra digər Avropa şirkətləri kimi neft-qaz layihələrindən imtina etməyə və bərpa olunan enerji mənbələrinə investisiya qoymağa çağıran Avropa Birliyinin "yaşıl gündəliyinə" uyğun gəlməyə çalışır.

Qərb neft-qaz nəhəngləri həm "yaşıl fəallar", həm də hökumətlər tərəfindən təzyiqlə üzləşirlər - onları karbon tullantılarına görə böyük vergi ödəməyə məcbur edir, həmçinin neft-qaz sahəsindəki fəaliyyətləri vaxtaşırı tənqid edilir.

"Equinor" şirkəti də təzyiqlə üzləşir. Şirkət ən son Kanadanın ekoloji qrupu olan "Sierra Club Canada" tərəfindən tənqid edilib - Kanadanın ən böyük dəniz neft yatağı "Bay du Nord"un ətraf mühitə təsiri ilə bağlı narahatlıq ifadə edilib.

Nəticədə, şirkət yayın əvvəlində layihəni üç il təxirə salacağını açıqlayıb. Üstəlik, bu, 2020-ci ildən - layihənin başlanmasından bəri növbəti gecikməsidir. Ekspertlər hesab edirlər ki, "Equinor" operator kimi sonda layihədən imtina edəcək.

Norveçin "Equinor"u neft-qaz layihələrindən çıxmaqla yanaşı, "yaşıl layihələri" də fəal şəkildə inkişaf etdirir. Şirkət iki il ərzində özünün layihələrində karbon emissiyalarını 30%-dən aşağı azaltmağı və 2050-ci ilə qədər emissiyaları sıfıra endirməyi planlaşdırır. Artıq neft və qaz şirkəti deyil, enerji şirkəti olan "Equinor" günəş, külək və alternativ enerjinin digər növlərinin inkişafı layihələrinə milyardlarla dollar sərmayə qoyur, həmçinin bütün dünyada dəbdə olan "yaşıl hidrogen" layihəsini inkişaf etdirir.

Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, şirkətin hesabatlarına əsasən, "Equinor"un maliyyə işləri o qədər də yaxşı getmir. Belə ki, cari ilin birinci yarısında fəaliyyətə dair hesabata əsasən, karbohidrogenlərin qiymətlərinin aşağı düşməsi və onların hasilatının orta gündəlik həcminin cüzi artımı fonunda "Equinor"un ümumi gəliri 28,5% azalaraq 52,1 milyard dollar təşkil edib.

Ekspertlər hesab edirlər ki, şirkət kifayət qədər gəlir gətirməyən layihələrdən imtina etməkdə davam edəcək və daha çox böyük "yaşıl layihələr"ə diqqət yetirəcək.

Gəlirdən söz düşmüşkən: yanvar-iyul aylarında Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlar blokundan hasil edilən neftin satışından əldə etdiyi gəlirlər, təxminən 27% azalaraq 4,1 milyard dollar təşkil edib. İstisna edilmir ki, "AÇG"-nin mənfəətinin azalması Norveç şirkətinin ondan çıxması məsələsində də həlledici olub.

"Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlar blokunun işlənməsi Azərbaycan üçün əlamətdar hadisədir. 1994-cü ildə səkkiz ölkədən (Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya, Səudiyyə Ərəbistanı) olan 13 şirkət tərəfindən Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişi formatında imzalanmış "Əsrin müqaviləsi" yeni neft strategiyasının həyata keçirilməsinin başlanğıcının əsasını qoyub. Bu barədə "Sputnik Azərbaycan"a MDBMİ-nin Beynəlxalq Enerji Siyasəti və Diplomatiya İnstitutunun direktor müavini, "IG Energy" teleqram kanalının müəllifi İqbal Quliyev məlumat verib.

"Əslində müstəqil Azərbaycan üçün bu layihə milli iqtisadiyyatın formalaşmasında və inkişafında, onun dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiyasında əsas mərhələlərdən biri olub", - deyə Quliyev bildirib.

Ekspert əlavə edib ki, yatağın bütün işlənməsi və istismarı dövründə layihəyə 36 milyard dollardan çox sərmayə qoyulub.

"Zaman keçir, şirkətlərin investisiya prioritetləri dəyişir və dünya yanacaq-energetika kompleksinin özündə də son onilliklərdə ciddi struktur dəyişiklikləri baş verib", - deyə Quliyev sözünə davam edib.

Onun sözlərinə görə, 2022-2023-cü illərdə AÇG-də hasilatın cüzi, orta hesabla 10% azalması müşahidə olunub ki, bu da Azərbaycanın OPEC+ sazişində iştirakı ilə bağlıdır. Beləliklə, 2023-cü ilin birinci rübündə orta gündəlik neft hasilatı 386 min barel təşkil edib.

Bundan əlavə, ekspert bildirib ki, 2019-cu ildə "BP"nin rəhbərlik etdiyi konsorsium Azəri-Çıraq-Günəşli - Azeri Central East (ACE) işlənməsinin növbəti mərhələsinin başlandığını elan edib ki, bu da mövcud infrastrukturla inteqrasiya olunmuş yeni dəniz istehsal platformasının, həmçinin hasil olunan neftin Sançaqal neft terminalına daşınması üçün sualtı neft kəmərinin inşasını nəzərdə tutur.

"ACE çərçivəsində planlaşdırılan neft hasilatının həcmi, təqribən, sutkada 100 min barel təşkil edəcək", - deyə Quliyev qeyd edib.

"Mən bu layihəni yaxın gələcəkdə aktuallığını və genişmiqyaslı inkişaf perspektivlərini göstərmək üçün o qədər ətraflı nəzərdən keçirirəm ki, oxucularda gözləntilərin yerinə yetirilməməsi səbəbindən səhmdarlardan hər hansı birinin Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişindən (HPBS) çıxması fikri yaranmasın", - deyə ekspert vurğulayıb.

O xatırladıb ki, 2020-ci ildə "Chevron"un törəmə şirkətləri layihədəki paylarını Macarıstanın "MOL" şirkətinə satıblar. Eyni zamanda, bir sıra KİV-də "ExxonMobil"in layihədəki payını satmaq niyyətini müzakirə edilib, lakin şirkət özü heç bir şərh verməyib və bu günə qədər səhmdardır. Bu, qismən "ExxonMobil"in öz istehsal aktivlərini mütəmadi olaraq qiymətləndirməsi və onlara bazar marağı ilə bağlıdır", - deyə Quliyev izah edib.

Quliyevin sözlərinə görə, hazırda "Equinor"un AÇG-dəki aktivlərini satmaq imkanını nəzərdən keçirməsinə baxmayaraq, 2018-ci ildə "SOCAR" və Norveç şirkəti hasilatın Pay Bölgüsü Sazişinin (Production Shearing Agreement) şərtlərinə əsasən "Əşrəfi-Dan Ulduzu-Aypara" perspektiv strukturlarının bloklarının işlənməsi və "Qarabağ" yatağının işlənməsi üçün risk xidməti müqaviləsi (Risk Service Contract) bağlayıblar. Layihənin həyata keçirilməsi üçün "SOCAR" və "Equinor "paritet paylar üzrə əməliyyat şirkəti yaradıblar. Odur ki, "Equinor" Azərbaycanın neft və qaz layihələrində iştirakını davam etdirir.

"Equinor" və "TotalEnergies" haqqında danışarkən, enerji keçidi və iqlim dəyişikliyinə qarşı tədbirlərlə bağlı dünya enerji sektorunun qlobal transformasiyasını nəzərə almalıyıq. İqlim gündəliyi çərçivəsində siyasi təşəbbüslər transmilli enerji şirkətlərinin aktivlərinin bərpa olunan enerji istiqamətində şaxələndirilməsinə və karbonsuz enerji texnologiyalarının inkişafına yönəldilib. Bu, xüsusilə Avropa şirkətlərinə aiddir", - deyə Quliyev bildirib.

O qeyd edib ki, dünyada elektrik enerjisinin 80%-dən çoxu qazıntı şəklində əldə edilən enerji daşıyıcılarından istehsal olunsa da, neft və qaz layihələri getdikcə populyarlaşır.

Ekspertin sözlərinə görə, eyni zamanda, bir sıra Asiya milli neft şirkətləri, o cümlədən "China National Offshore Oil Corp." (CNOOC), Hindistanın "ONGC" və İndoneziyanın "Pertamina" şirkətləri "AÇG"nin səhm paketinə fəal maraq göstərirlər. Buna baxmayaraq, layihə çərçivəsində aktivlərin alınmasında üstünlük hüququ Azərbaycanın dövlət şirkəti olan "SOCAR"a məxsusdur.

Yekun olaraq qeyd etmək istərdim ki, səhmdarların heyətindəki hazırkı dəyişikliklər ilk növbədə şirkətlərin öz aktivlərinin şaxələndirilməsi ilə bağlıdır", - deyə "Sputnik Azərbaycan"ın həmsöhbəti sözünü yekunlaşdırıb.

Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban qeyd edib ki, "Equinor" nəinki artıq fəaliyyətdə olan "AÇG" yatağı və "BTC" kəmərini tərk edir, həm də perspektivli "Qarabağ" yatağı və "Əşrəfi-Dan Ulduzu-Aypara" strukturlarını heç bir işə başlamadan tərk edir.

""Equinor" özəl deyil, Norveç dövlət şirkətidir. O, öz növbəsində öz şirkətlərinə və maliyyə institutlarına, yəni əvvəllər Neft Fondu olan Pensiya Fonduna ənənəvi energetikaya investisiya qoymağı qadağan edən Norveç hökumətinin baxışını ifadə edir", - deyə Şaban "Sputnik Azərbaycan"a bildirib.

Bu səbəbdən "Statoil" şirkəti neft-qazla əlaqəli olmamaq və diqqəti yaşıl texnologiyalar üzərində cəmləmək üçün rebrendinq istehsal edib və adını "Equinor" olaraq dəyişib.

"Buna görə də şirkət hasilat layihəmizi tərk edir. Amma şəxsən mənə bəlli deyil ki, 2018-ci ildə həm Azərbaycan hökuməti, həm də Dövlət Neft Şirkəti Norveç şirkətinin bu əhval-ruhiyyəsini görə-görə onunla yeni yataqların işlənməsi üçün müqavilələr bağlamağa niyə davam ediblər ", - deyə iqtisadçı əlavə edib.

Gedən "Equinor"un yerini kimin tutacağına gəlincə, Şabanın fikrincə, bu, ya Avropa, ya da Şərq şirkəti ola bilər.

"Equinor gedəcək, onun yerini başqa şirkət tutacaq – yer heç vaxt boş qalmır. Biz 2019-cu ildə Macarıstanın "MOL"nun "AÇG" layihəsində Amerikanın "Chevron" şirkətinin payını necə əldə etdiyinin şahidi olduq", - deyə ekspert vurğulayıb.

O, həmçinin qeyd edib ki, iri şirkətlər Azərbaycanı ona görə tərk edirlər ki, buradan əldə olunan gəlir onları maraqlandırmır. Şaban hesab edir ki, bu böyük oyunçuların yerləri orta və kiçik şirkətlər tərəfindən tutulmağa başlayacaq.