BAKI, 17 sentyabr — Sputnik. Bu ilin yanvarın ayında qanuni yolla seçilən ABŞ prezidenti amerikanın nüvə silahını idarə etməyib. Bu sensasiyalı xəbəri bizə məşhur müstəntiq, hələ yarım əsr əvvəl Prezident Nikson üçün "Uoterqeyt" təşkil edən Bob Vudvord gətirib. Jurnalistikanın 78 yaşlı patriarxı yenicə nəşr olunan "Risk" ("Peril") kitabında ABŞ-ın Qərargah Rəisləri Birləşmiş Komitəsinin sədri Mark Millidən sitat gətirib.
O, jurnalistə bildirib ki, 6 yanvar hadisələrindən sonra Prezident Donald Trampın öz vəzifədən getməmişdən qabaq hər hansı bir qarşılıq törədəcəyindən o qədər qorxub ki, nüvə zərbəsi endirmək barədə qərar qəbul etmək alqoritmini dəyişib.
Təbii ki, mövzu o qədər həssasdır ki, Milli vəziyyəti dolayısı yolla, ezop dilində təsvir edir. Lakin onun nə etdiyini anlamaq o qədər də çətin deyil. Qanuna görə, Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti, ilk növbədə ABŞ-ın Qərargah Rəisləri Birləşmiş Komitəsinin sədri olmaqla, hərbi rəhbərlərlə məsləhətləşdikdən sonra nüvə raketlərinin buraxılması haqqında əmr verə bilər. Hərbçilərin fikirləri yalnız məsləhət xarakterlidir. Ancaq Milli zabitlərə xəbərdarlıq edib ki, Trampın bu sahədə verdiyi hər hansı əmr əvvəlcə ona məruzə edilməli və yalnız bundan sonra o nə edilməli barədə qərar verəcək.
Hələ bu harasıdır. Trampa heç nə demədən general Milli öz çinli həmkarına - Mərkəzi Hərbi Komissiyanın Birgə Qərargah rəisi Li Çzoçen-ə zəng edərək bir şey olarsa narahat olmayın deyib. Sözbəsöz: "Əgər biz hücum etməyə hazırlaşsaq mən sizə zəng edəcəyəm general Li. Bu, sürpriz olmayacaq".
Hazırda respublikaçılar və demokratlar qızğın şəkildə bu zəngin dövlətə xəyanət olub-olmaması barədə qızğın mübahisələr edirlər.
Spoyler: Xəyanət olub. Lakin ABŞ hökumət idarəetmə sistemində ən yüksək səviyyədə vəziyyət o qədər qarışıb ki, indi demokratlar qışqıraraq bəyan edirlər: "Siz anlamırsınız, bu başqa haldır!". Hətta çoxları onlara inanır da.
Vəziyyət Baydenin hakimiyyətə gəlişi ilə yaxşılaşdımı? Qətiyyən. Bu günlərdə ABŞ-ın Ali Baş Komandanını Əfqanıstanla bağlı suallara cavab verməsi üçün Konqresə dəvət etdilər. Lakin Baydenin başqa işləri çıxdı. Onun əvəzindən konqresmenlərin qarşısına Əfqanıstanda vəziyyətə dair heç bir anlayışı olmayan ABŞ dövlət katibi Blinken çıxdı.
Əgər, bu ordusu bir neçə yüz şəxsdən ibarət banan respublikasında olsaydı yenə nəsə demək olardı. Qərargah rəisinin düşmən ölkənin qərargah rəisinə zəng edib bunlar deməsi axı gülməlidir: "Bax qardaş narahat olma, biz sənə zərbə endirməmişdən qabaq sənə zəng edəcəyəm"
Axı, Birləşmiş Ştatlar adi, nüvə, bioloji və kimyəvi silah ehtiyatlarına görə dünya lideridir. Eyni zamanda ABŞ hərbi maşını hazırda maraqlı transformasiya mərhələsindədir. Bəzi analitiklər hesab edirlər ki, Əfqanıstandan qaçış və ABŞ-ın gözlənilmədən Səudiyyə Ərəbistanını dəstəkləməkdən imtina etməsi heç də təsadüf deyil. Bu mənasız və hamını bezdirən "beynəlxalq terrorizmlə müharibə"nin sona çatması və daha böyük beynəlxalq təcavüz proqramını həyata keçirmək cəhdidir.
"Rand" Korporasiyasına görə, hələ 2014 -cü ildə Pentaqon "Üçüncü bərpa" (The Third Offset) adlı sirli bir planı müzakirə etməyə başladı. Bu plana görə, ABŞ-ın əsas hərbi rəqibləri – gücləri təxminən eyni olan Çin və Rusiya olacaq. Onlar üzərində qələbə ABŞ-ın yeni, çoxqütblü dünyada hegemoniyasını təmin etməlidir.
Plana əsasən Əfqanıstan və ya İraq kimi xırda şeylər unudulmalı, səylər isə böyük dövlətlərə qarşı birləşdirilməlidir. Bunun üçünsə ordu yüksək texnologiyalı ordu olmalıdır. Robotlar, süni intellekt, kosmik texnologiyalar, kiber qüvvələr və s.
Niyə "Üçüncü bərpa"? Hesab olunur ki, ilk dəfə ABŞ qoşunları Koreya müharibəsindən sonra texnoloji dəyişiklik yaşayıb. İkinci texnoloji sıçrayış Vyetnamdakı məğlubiyyətdən sonra gəldi. Üçüncü dəyişiklik isə terrorla mübarizədə qaçılmaz məğlubiyyətdən sonra planlaşdırılıb.
İdeya heç də dərhal dəstəklənmədi. Lakin 2018-ci ildə, artıq Trampın dövründə ABŞ-ın milli müdafiə strategiyası qəbul olundu. Strategiyada ABŞ-ın əsas rəqibləri məhz Çin və Rusiya, gələcək hərbi əməliyyatların əsas teatrı isə Hind və Sakit Okean hövzəsi elan olunur.
"Üçüncü bərpa" – bu sizin üçün təbii ki səhrada taliblərin dalınca düşmək deyil. Fərqli strategiya, fərqli silahlanma və fərqli pullar. Trampın dövründə Pentaqonun büdcəsi 700 milyard dolları ötdü. Bayden 2022-ci ildə hərbçilərə 753 milyard dollar verməyi planlaşdırır. Üstəlik, yüz milyard dollardan çox vəsait yeni hərbi texnologiyaların flaqmanına - ABŞ Müdafiə Nazirliyinin Perspektivli araşdırmalar idarəsinə ayrılacaq. 10,4 milyard dollardan çox vəsait kiberqoşunlara ayrılacaq.
Maraqlıdır ki, bu planda ən böyük rol süni intellektə düşür. "Google"-in rəhbəri Erik Şmidt, "Palantir"-in rəhbəri Piter Til və digər rəqəmsal oliqarxlar xeyli müddətdir ki uğurla öz məhsullarını Pentaqona satırlar.
Digər məsələ isə onların necə işləməsidir. Süni intellekt bağışlanmaz səhvlər edib. Məsələn, 2003-cü ildə İraq müharibəsinin başlanğıcında insan müdaxiləsi olmadan atılan ABŞ-a məxsus "Patriot" raketləri əvvəlcə ingilis, sonra ABŞ qırıcılarını vurdu. Pilotlar öldü.
Bu yaxınlarda Almaniyada yerləşən ABŞ-ın Ramştayn bazasında erkən xəbərdarlıq etmə sistemi səhvən həyəcan siqnalı verdi. Bu vaxt Baltik dənizində Rusiya Hərbi Dəniz Qüvvələrinin təlimləri keçirilirdi. Kompüter isə təlim raketlərini real raketlər kimi qəbul etdi.
Buna baxmayaraq, amerikalı tərəfdaşlar nüvə silahı sahəsində süni intellekti tətbiq etməyə planlaşdırır. Özü də raketi buraxmaq kimi həssas sahədə.
ABŞ müdafiə nəşri, o cümlədən "Rand" kompüterin təhdidləri müəyyənləşdirmək və qərarları qəbul edərkən kompüterin necə səhv edəcəyinə dair xeyli ssenari dərc edib. Məsələn, qeyri-adi bir atmosfer hadisəsi kompüteri çaşdıra bilər. Kompüter onu rəqiblərin raketləri kimi qəbul edəcək və qarşılıqlı olaraq öz raketlərini buraxacaq. Rəqib isə real raketlərlə cavab verəcək. Bundan sonra isə... Apokalipsis...
Bütün bunlara baxmayaraq süni intellekt ideyası ABŞ-da daha da populyarlaşır. İstər-istəməz adamın ağlına gəlir ki, süni intellekt sadəcə bəhanə üçün amerikalı tərəfdaşlara lazımdır. Kim raketləri buraxmaq barədə əmr verdi? Bilirsiniz, kompüter. O, sadəcə çaşdı. ABŞ filmlərində kompüterlərin ağlını itirdiyi kimi – "Kosmik odiseyadan" tutmuş, "İnterstellar"-a qədər. Biz heç bir məsuliyyət daşımırıq. Kompüteri ki Nyunberqə aparmayacaqsan ki.
Baxın görün ABŞ elitasında necə qarışıqlıq yaşanır. Ətrafa adaptasiya olmayan prezident. Həmişə ən lazımlı vaxta yoxa çıxan vitse-prezident. Köməksiz dövlət katibi.
Hərbçilər? General Mark Milli ABŞ ordusuna müxtəliflik və multikulturalizm aşılamaq fikrini təbliğ edir. O, LGTB nümayəndələrinə himayədarlıq edir. Bunun üçün ABŞ Ordusunda xidməti təbliğ edən və Millinin çəkildiyi reklama baxmaq kifayət edir.
Nümayişkaranə şəkildə zəif elita. Qəribə hərbiçi - friklər. Qeyri-iradi olaraq komandanlığı süni intellektə ötürmək istəyirsən. Sonra isə "dərin dövlətdən" naməlum oliqarxların verdiyi hər hansı bir qərara görə kompüter səhvinin üstünə atmaq olar.
Keçmiş respublikalar SSRİ -dən ayrılarkən 1990 -cı illərdə amerikalı tərəfdaşlar nə qədər hay küy qaldırdılar. Nüvə silahlarının oğurlanması, yayılması və qaçaqmalçılığı ilə bağlı nə qədər proqnozlar var idi. Onların heç biri gerçəkləşmədi. Sovet sivilizasiyası öz son sınağından da uğurla keçdi: Nüvə silahını saxladı və hər kəs üçün təhlükəsizliyi təmin etdi.
ABŞ-ın öz raketlərinə münasibətini ən yaxşı halda etinasız adlandırmaq olar. Bu xəbərlər fonunda ümumiyyətlə raketlərin işə salınması üçün kodları itirməyə belə bacaran Bil Klintonu xatırlamamaq olmaz. Kodları daha sonra uzun müddət axtarırdılar.
Əgər ABŞ elitası belə intellekt nümayiş etdirirsə, onların süni intellektinin daha yaxşı işləyəcəyinin zəmanəti haradadır? Bəlkə də beynəlxalq ictimaiyyətin ABŞ -dakı nüvə düyməsi ilə baş verən kabusa diqqət yetirməsinin vaxtıdır. Onların nüvə arsenalları beynəlxalq nəzarətə götürməlidirmi? Yeri gəlmişkən, Rusiya kömək edə bilər.
Həmçinin oxuyun: