Öz dilini doğru-dürüst bilməyən toplumda ədəbiyyatdan, mədəniyyətdən, təhsildən danışmaq, hətta ədəbiyyat və mədəniyyət yaratmaq cəhdi, təhsilin inkişafından danışmaq çox çətindir. Sənin dilini bilməyən və sevməyən adamlar üçün yazmaq, yaratmaq Sizif əməyidir.
Nə efirdəki aparıcı, nə yeraltı keçidlərdəki meyvəsatan, nə də trendləri alt-üst edən müğənni mənim dilimdə danışır. Hazırda cəmiyyətimizin danşdığı dili belə ümumiləşdirmək olar: sınıq-salxaq ingiliscə, yarımçıq rusca, bir çimdik serial türkcəsi, azacıq meyxana farscası, dua ərəbcəsi sayəsində yaranan azərbaycanca.
Dilimizdəki sözlərin mənasını başa düşməyən, başa düşmədiyi üçün də səhv istifadə edib dəqiqəbaşı “türkün məsəli” deyən, kitab oxumadığı üçün düzgün danışa və yaza bilməyən insanlardan bizi anlamağını gözləməyimiz, karantin dövründə həftəsonları dayanacaqda oturub “BakuBus” avtobuslarının gəlişini gözləməyə bənzəyir. Dildən doğru istifadə etmək sadəcə əlaqə üçün deyil, həm də mədəniyyətin formalaşması və oturuşması üçün önəmlidir. İstifadə etdiyiniz dil əslində bizim kimliyimizin, mədəni səviyyəmizin göstəricisidir.
Danışarkən seçdiyimiz sözlər və ifadələr bizim düşüncə tərzimizi, həyata münasibətimizi aydınlaşdırır. Ana dilində düzgün danışa bilməyən insanların içində özümü daim narahat hiss edirəm. Öz dilində danışa bilməyən, nitqinə ərəb-fars tərkibləri, ingiliscə ifadələr, rusca replikalar əlavə edən insanlar mənə uzaq, yad gəlir. Bu tip insanlar bizim dərdimizə, əzabımıza, sevincimizə, xoş günümüzə də yeddi köynək yaddır, özgədir. Ana dilində düzgün danışmaq, yaşadığımız toplum, mənsub olduğumuz xalq və ölkə qarşısında bizim borcumuzdur.
Kitab oxumaq məhz buna görə önəmlidir. Kitab oxuyan, xüsusilə öz ana dilində kitab oxuyan insanın nitqi də, düşüncəsi də aydın olur. Dili düzgün bilmək və doğru istifadə edə bilmək üçün kitab oxumaq vacibdir. Ana dilində danışa bilməyənlərin necə gülməli vəziyyətə düşdüyünü dəfələrlə görmüşük. Nitqinə anlaşılmaz terminlər, ingilis sözləri qatıb ağıllı görünməyə çalışan “yad adamlar” hər addımbaşı qarşımıza çıxır. Televiziya proqramlarında, sosial şəbəkələrdə bu cür yarımçıq adamlara daha çox rast gəlirik. Xaricdə təhsil aldığını mümkün olduğu qədər gözə soxmağa çalışan, çoxbilmişlik edən bu yarımçıqlar anlamırlar ki, bu xalqla dil tapmaq, ona nəyisə izah etmək üçün toplumun ana dilində danışmaq vacib şərtdir.
Öz ana dilini bilməyənlərin cəmiyyətə, xalqa və ölkəyə faydası olacağına əsla inanmıram. Çünki, danışdığın dil həm də yaşadığın topluma olan münasibətin göstəricisidir. İnsan övladı sevdiyi ilə eyni dildə danışmadıqca, onu anlaya, duya bilməz.
Xaricdə təhsil almaq, bir neçə xarici dildə oxumaq, yazmaq, danışmaq, müəyyən maddi imkanlara sahib olmaq bu xalqdan, toplumdan uzaq düşməyə rəvac verməməlidir. Nədənsə, ölkədən kənarda təhsil alan, biznesi və ya ticarəti olan böyük əksəriyyət xalqı xor görməyə, ölkəsinə yuxarıdan aşağı baxmağa başlayır. Çox təəssüf ki, toplum müəyyən məqamlarda öz qürurunu bu cür yad ünsürlərin ayağı altına atmağı seçir. Xarici dildə danışanlara heyranlıq, işə götürüləndə, vəzifədə irəli çəkiləndə xarici dil biliklərinə hədsiz önəm verilməsi dediklərimin sübutudur. Bir xalqın ziyalısı, biznesmeni, məmuru toplumun ana dilində danışmağı bacarmır, xalqını və dilini xor görərək özünü elit təbəqə sayırsa, deməli xəyalını qurduğumuz o gözəl günlər hələ çox uzaqdadır.
Düşünürəm ki, bu ölkəyə, xalqa xidmət etməyi seçənlərin, efirlərə çıxanların, teviziyada və radioda aparıcılıq edənlərin, eyni zamanda müəyyən vəzifələrə, önəmli postlara təyin olunan xaricdə təhsil almışlarımızın qarşısına ana dilimizi öyrənmək və bu dildə doğru-düzgün danışmaq şərti qoyulmalıdır. Ya da heç olmasa ana dilində ayda bir kitab oxumaq tövsiyəsi verilə bilər.
Başqa yol yoxdur. Toplumun dərdinə dərman olmaq istəyən hər kəs, bu toplumun ana dilini sevməli və hörmət etməli və bu dildə düşünüb, bu dildə danışmalıdır.