BAKI, 15 may - Sputnik, Aleksandr Xrolenko, hərbi şərhçi. MDB məkanında tez-tez baş verən sərhəd münaqişələri böyük müharibəyə başlamaq üçün səbəb deyil. Bir qayda olaraq, bu münaqişələr BMT, ATƏT, KTMT və ya NATO-nun potensialı istifadə olunmadan ikitərəfli danışıqlar, diplomatik tənzimləmə, adi sərhəd demarkasiyası və ya delimitasiyası tələb edir. Ermənistan Respublikasının Sünik vilayətində aşağı intensivlikli sərhəd münaqişəsi (atışmasız) sırf texnoloji xarakter daşıyır və siyasi bəyanatlarla süni şəkildə qızışdırılmamalıdır.
Ermənistan Müdafiə nazirliyinin məlumatına görə, mayın 12-də səhər saatlarında “Azərbaycan SQ “sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi” bəhanəsi ilə sərhədyanı məntəqələrin birində müəyyən işlər görməyə cəhd ediblər. Erməni birləşmələri tərəfindən görülmüş tədbirlərdən sonra Azərbaycan hərbçiləri bu işlərə son veriblər”. Bundan dərhal sonra vəziyyətin tənzimlənməsi üzrə danışıqlar başlayıb.
Ermənistan baş naziri vəzifəsini icra edən Nikol Paşinyan dünən Sünik vilayətindəki vəziyyətlə bağlı KTMT-yə rəsmi müraciət etmək qərarını elan edib. Daha əvvəl o Azərbaycan hərbçilərinin mayın 12-də sərhədi keçərək Ermənistanın içərisinə doğru 3,5 km irəliləyərək Qaragölü mühasirəyə almaq istədiklərini bəyan edib.
Vəziyyəti Azərbaycan tərəfi də şərh edib
“10 noyabr 2020-ci il tarixində imzalanmış üçtərəfli bəyanata əsasən, işğaldan azad edilmiş Laçın və Kəlbəcər rayonlarının Ermənistan ilə həmsərhəd bölgələrində çətin dağ relyefi quruluşuna və iqlim şəraitinə malik olan məntəqələrdə hava şəraitinin yaxşılaşması ilə Azərbaycan sərhəd qüvvələri ölkəmizə aid mövqelərdə yerləşdirilir. Bu proses adi rejimdə və sistematik qaydada icra edilir”, – Azərbaycan XİN-in bəyanatında deyilir.
Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan isə srağagünkü telemüsahibəsində belə deyib:
“Biz hələlik Azərbaycan hərbçilərini Ermənistan ərazisindən çıxara bilməmişik. Bu gün Təhlükəsizlik Şurasının iclasında biz ATƏT-ə müraciət etmək qərarına gəlmişik və bu prosesə başlamışıq”.
KTMT-də Ermənstanın Sünik vilayətinin sərhəd rayonlarında vəziyyətin inkişafını diqqətlə izləyirlər və qeyd edirlər: “Hadisənin injişafından asılı olaraq, zəruri olan halda Kollektiv təhlükəsizlik haqqında müqavilənin və KTMT-nin Nizamnaməsinin müddəalarında nəzərdə tutulmuş hərəkətlər yerinə yetiriləcək”.
Tərəflərin mövqeləri müqavilə premeti kimi
Azərbaycan XİN mayın 13-də ümumi mənzərəni təsvir edib: “Müstəqilliyini bərpa etdiyi vaxtdan etibarən iki dövlət arasında məlum səbəblərdən dövlət sərhədi olmayıb və bu səbəbdən hazırda tərəflərin fikir ayrılığı ilə müşayiət olunan qəliz texniki prosesdən söz gedir”.
Bu bəyanatlardan görünür ki, müharibədən sonra sərhədlərin qurulması atışma və yaxud Azərbaycan Ermənistana hansısa ərazi iddialarını özündə ehtiva etmir. Əgər absurd dərəcəsinə çatdırılmasa, texnoloji fikir ayrılıqları normal prosedir. 1991-ci ildən sonra MDB ölkələrində sərhəd mübahisələri müxtəlif uğurla həll olunub və olunur və buna baxmayaraq, “mübahisəli” göllər problemləri sərt geosiyasi hərəkətlərə və qan tökülməsinə dəymir.
Güman edirəm ki, bu gün problemin mənbəyini Bakıda və ya Yerevanda axtarmaq lazım deyil. Qafqazda sərhəd “gec partlayan minası” hələ Rusiya imperiyasının SSRİ-yə çevrilməsi zamanı qoyulub. Proses siyasidir. Sovet respublikalarının çəkilmiş sərhədləri əsasən şərti və mübahisəlidir. Rusiya imperiyasının “monolit” xəritəsində milli respublikalar yox idi, ölkə inzibati olaraq quberniyalara və vilayətlərə bölünürdü.
Gərginləşmə nümunələrini axtarmaq üçün çox əziyyət çəkmək lazım deyil. Bu yaxınlarda Tacikistanla baş vermiş sərhər münaqişəsinin fonunda Qırğızıstan parlamentinin beynəlxalq işlər, müdafiə və təhlükəsizlik komitəsinin deputatları mayın 11-də ölkələrinin KTMT-də iştirakına yenidən baxmağı təklif ediblər. Sanki bu emosional qərar (və yaxud siyasi şantaj) bütün problemləri aradan qaldırmağa kömək edəcək. Müqayisə üçün, NATO-da tez-tez Yunanıstanla Türkiyə arasında sərhəd münaqişələri baş verir, lakin alyans nə bu, nə də digər tərəfi bombalamır. Heç kim də NATO-dan çıxmağa hazırlaşmır.
Təhlükələrin reallığı
Qafqazda vəziyyəti mürəkkəbdir. Ermənistan KTMT-nin üzvüdür, Azərbaycan təşkilata daxil deyil. Lakin Bakı və Yerevanın bu (bir gülləsiz) sərhəd münaqişəsində, münaqişə tərəflərinin danışıqları (Rusiyanın iştirakı ilə) fonunda təcavüz, ilhaq barədə möhkəmdən qışqırmaq və KTMT üzrə müttəfiqlərini praktiki olaraq şantaj eləmək (məsləhətləşmələrlə) lazım deyil. Hazırkı reallıqda heç kim bu gün Ermənistanı müdaxilə ilə hədələmir. Rusiyalı sərhədçilər razılaşmalara uyğun olaraq, Sünik vilayətinin avtomobil yollarının problemli hissələrində (Gorus – David Bəy və Gorus - Qafan) təhlükəsizliyi və fasiləsiz hərəkəti təmin edirlər. Azərbaycan Ordusunun bu istiqamətdə hansısa irəliləyişi mümkün deyil.
Daha əvvəl Ermənistan XİN məlumat verib ki, Yerevan və Bakı rusiyalı sərhədçilər yerləşməmişdən öncə əvvəllər erməni hərbi birləşmələri tərəfindən işğal edilmiş bir sıra ərazilərin Azərbaycanın əzrətinə keçməsindən sonra sərhədin bir hissəsinin demarkasiyası məqsədi ilə müvəqqəti döyüş mövqelərinin dislokasiyasını dəqiqləşdiriblər. Demarkasiya gedir, mürəkkəb sərhəd problemləri ağrılı həll olunur, təlaşlı bəyanatlar və Qaragöl ətrafında KTMT-nin qüvvə və vasitələrinin cəlb olunması ilə döyüş əməliyyatları deyil, danışıqlar masasında incə nizamlanma, böyük intellektual səylər tələb olunur.
Kollektiv təhlükəsizliyə dair müqavilənin 2-ci bəndində deyilir: “İştirakçı dövlətlər beynəlxalq təhlükəsizliyin onların maraqlarına toxunan bütün vacib məsələləri üzrə bir-biriləri ilə məsləhətləşmələr aparacaq və bu məsələlərə dair mövqelərini razılaşdıracaqlar. İştirakçı dövlətlərdən birinin və ya bir neçəsinin təhülkəsizliyinə, ərazi bütövlüyünə və ya suverenliyinə və yaxud beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə təhlükə yarandıqda, iştirakçı dövlətlər dərhal yaranmış təhlükənin aradan qaldırılması üçün tədbirlər görülməsi və öz mövqelərinin əlaqələndirilməsi məqsədilə birgə məsləhətləşmələr mexanizmini hərəkətə gətirəcəklər”.
Adi sərəd demarkasiyası vəziyyətində beynəlxalq sülhə və ya Ermənistana qarşı real təhlükə obyektiv olaraq yoxdur və əksini sübut etmək (KTMT-dəki məsləhətləşmələrdə və digər danışıqlar meydanşalarınd) çox çətin olacaq. BMT-nin terminləri ilə desək, təcavüz “dövlət tərəfindən digər dövlətin suverenliyinə, ərazi toxunulmazlığına və yaxud siyasi müstəqiliyinə qarşı hərbi qüvvənin tətbiqidir” və BMT TŞ hələlik Azərbaycanın Sünik vilayətində təcavüz etdiyini sanmır.