BAKI, 17 aprel — Sputnik. Bu günlərdə dünyanın ən prestijli ədəbiyyat mükafatlarından biri hesab ediləm Beynəlxalq Buker mükafatının 2021-ci il üçün uzun siyahısı açıqlanıb. Beynəlxalq Buker mükafatı hər il İngiltərədə və ya İrlandiyada çap olunan roman və hekayələr kitabının müəllifinə və tərcüməçisinə verilir.
Mükafatın məqsədi dünyanın müxtəlif xalqlarının önəmli ədəbiyyat nümunələrinin təqdim edilməsi və tanıdılmasıdır. Bukerin əsas məziyyətlərindən biri də tərcüməçilərə xüsusi önəm verməsidir. Birinci yer üçün nəzərdə tutulan 50 min avroluq mükafat yazıçı və tərcüməçi arasında bərabər bölünür. Eyni zamanda qısa siyahıya düşən yazıçıya və əsərin tərcüməçisinə 1000 avroluq mükafat nəzərdə tutulub. Bukerin qısa siyahısının aprelin 22-də açıqlanacaq, qalibin mükafatlandırılması isə 2 iyunda təşkil ediləcək onlayn tədbirdə baş tutacaq.
***
“Buker-2021” uzun siyahısında 13 müəllif yer alıb. Siyahıda qonşu Rusiyadan Mariya Stepanova "Yaddaşın xatirəsinə", Gürcüstandan Nana Ekvtimişvili "Armudlu düzəngahı" əsərləri ilə təmsil olunur.
Məni qısqandıran siyahıdakı gürcü qonşumuz oldu. Nə yalan deyim, bir balaca paxıllıq da etdim. Bu barədə dostlarla söhbətimdə də nisgilimi dilə gətirib, kədərimi paylaşdım.
2019-cu ildə Azərbaycan dilində nəşr olunmuş Nana Ekvtimişvilinin "Armudlu düzəngahı" romanın uzun siyahıda olması, susqunluqda olan ədəbi mühitimizdə də yüngülvari “titrəyiş” yaratdı. Ədəbi mühitimizin canından bir gizilti keçdi. Düzünü desəm Ekvtimişvilinin Buker kimi nüfuzlu mükafatın qısa siyahısa düşməsi, ərazisi və əhalisi Azərbaycandan kiçik, mədəniyyət və ədəbiyyata böyük büdcələr ayıra bilməyən Gürcüstanın ədəbiyyat və kino kimi mədəniyyət sahələrində bizdən xeyli irəlidə olması məni də yaxşı mənada narahat edir. Bizim ədəbiyyatın və mədniyyətin inkişafından məsul olan qurumlarımız, məsələn, elə Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gürcüstanın bu sahədəki fəaliyyətindən örnək götürməlidir. Ekvtimişvilinin romanı 2015-ci ildə “Bakur Sulakauri Publishing in Georgia” nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunub. Həmin ilin “Ən yaxşı gürcü romanı” seçilib. Əsər Writer’s House of Georgia”-nın maliyyə dəstəyi ilə TEAS press Nəşriyyat Evndə tərcümə edilərək nəşr edilib. Qısacası, kitabın Azərbaycanda nəşr olunmasında və yayılmasında Gürcüstan tərəfi maraqlı olub və bu işə dəstək verib.
***
Bukerin qısa siyahısına düşmüş roman Azərbaycan dilində iki il öncə nəşr olunsa da, diqqətimi çəkməyib. Burada bir məqamı qeyd edim ki, müxtəlif qrant layihələri çərçivəsində maliyyələşdirilən nəşrlər kifayət qədər təbliğ olunmur. Yüzlərlə dünya səviyyəli əsər müxtəlif Azərbaycan nəşriyyatlarında tərcümə və çap olunub. Xüsusilə Türkiyənin TEDA qurumunun maliyyə dəstəyi ilə tərcümə və nəşr olunan əsərlərin əksəriyyətindən xəbərdaram və nəşriyyatların bu kitabları ciddi şəkildə təbliğ etməsi ilə demək olar ki, rastlaşmamışam. TEDA qurumunun xətti ilə maliyyə ayrılan 4 kitabın tərcüməçisi kimi deyə bilərəm ki, nəşriyyatlar bu layihələrin icrasında sadəcə maddi maraq güdür. Tərcüməçi üçün nəzərdə tutulan qonarara göz dikməkləri bir yana, bu kitabların müqavilə əsasında nəzərdə tutulan tirajında, təbliğatında da saxtakarlıq edirlər. Bütün bunlar tamamilə başqa mövzudur, bir gün bu mövzuya da əhatəli şəkildə qayıtmağı düşünürəm.
Ekvtimişvilinin TEAS Press Nəşriyyat Evində çap olunan “Armudlu düzəngahı” romanı barədə Bukerin uzun siyahısı açıqlanandan sonra xəbər tutmuşam və romanı bu günlərdə əldə edib oxumuşam. Hər halda rejissor kimi nüfuzlu festivallarda özünü təsdiq etmiş, debüt romanı öz ölkəsində “ilin romanı” seçilmiş, Almaniya, Hollandiya ciddi müzakirələrə yol açan Ekvtimişvilinin dilimizə tərcümə edilən “Armudlu düzəngahı” romanı bir qədər təbliğ olunsa oxucularımız üçün də faydalı olardı.
***
Ekvtimişvilinin “Armudlu düzəngahı” romanı mənə müasir ingilis nəsrini xatırladan romanını təhlil etmək istəməzdim. Roman haqqında yazacağım fikirlər təbliğat, təqdimat olacağı üçün, bu əziyyəti çəkməyəcəm. Bunun üçün qrant alan məsul qurumlar var və təbliğat da onların işidir. Zəhmət çəkib bu iş üçün də qonarar ayırsınlar, biz də ürəklə təbliğ edək.
Məni narahat edən yazıçılarımızın dünyaya çıxması üçün heç bir ciddi fəaliyyəti ilə diqqət çəkməyən Mədəniyyət Nazirliyi və AYB kimi qurumların fəaliyyətidir. Ən yaxşı halda Türkiyədə, hansısa tanınmamış nəşriyyatlarla ortaq layihələr çərçivəsində və ya müəllifin şəxsi tanışlığı hesabına beş-on kitab çıxıb. Tam məsuliyyətlə deyirəm ki, məsul qurumlar bu məsələlərdə qətiyyən maraqlı deyil. Əgər cəhd etsələr indiyə qədər hansısa nüfuzlu mükafatların uzun və ya qısa siyahılarında bizim müəlliflərin də imzalarına rast gələrdik.
Bizim Mədəniyyət Nazirliyi və AYB ədəbiyyata ayrılan dövlət vəsaitini lazımsız işlərə xərcləməklə məşğuldur. Nüfuzlu, titullu, arxalı, məmur yazıçılarımız isə çoxcildliklərini çap etdirib Nazirliyə satmaqla ədəbi fəaliyyətlərini bitmiş hesab edirlər. Yəni, heç dünyada adı çəkilən müəlliflərimizin də ciddi hədəfi yoxdur.
Düşünürəm ki, Xanım Nanadan daha istedadlı, daha uğurlu, daha bəşəri məsələlərə toxunmağı bacaran yazıçılarımız var. Məhz Mədəniyyət Nazirliyi, dövlət səviyyəsində layihələr həyata keçirməklə onları dünya səviyyəsində təqdim etməkdə maraqlı olmalıdır. Yoxsa “Nəsimi ili”, “Nizami ili” çərçivəsində büdcədən gələn pulu “sağa-sola səpələməklə” ədəbiyyatımızı təbliğ etmək qeyri-mümkündür.
Ümid edirəm ki, bir gün bizim də səsimiz eşidiləcək...