Şahpəri Abbasova, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 2 aprel — Sputnik. "Uşaqlar bizim gələcəyimizdir" deyirlər. Gələcəyimiz olan uşaqların formalaşmasında uşaq ədəbiyyatının rolu danılmazdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2009-cu il Uşaq İli elan edilmişdi. Ölkəmizdə istər hökumət, istərsə də qeyri-hökumət təşkilatları bu sahədə müxtəlif tədbirlər həyata keçirdilər. Bəs bu tədbirlərin nəticəsi nə oldu? Dünya uşaq ədəbiyyatı ilə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatını müqayisə etsək, hansı mənzərənin şahidi olarıq? Sputnik Azərbaycan bu suallara cavab axtarıb.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin uşaq ədəbiyyatı şöbəsinin rəhbəri Qəşəm Nəcəfzadə deyir ki, bu gün Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatı inkişaf edir, amma onun çapında, yayımında böyük problemlər var: "Sovet dövrünün çap poliqrafiya yayım qaydaları var idi. İndi onların hamısı ləğv edilib, aradan çıxarılıb. Yeniləri də müstəqil dövr Azərbaycan ədəbiyyatında indi-indi yaranmaqdadır. Uşaq ədəbiyyatının çapı, rayonlara çatdırılması, kitabxana şəbəkəsinin yaradılmasında müəyyən çatışmazlıqlar var. Bizim çox gözəl uşaq yazıçılarımız var. Qəşəm İsabəyli, Zahid Xəlil, İnqilab İsaq, Əfsanə Laçın, Sevinc Nuruqızı və sair kimi uşaq ədəbiyyatı ilə məşğul olan yazarlarımız var".
Nəcəfzadə qeyd edib ki, bizdə kitab şəbəkəsi yoxdur: "Onların kitabları çap olunur, yazıçılar evinə - mənə gətirib verirlər, amma o kitablar oxuculara çatdırılmır. Ən böyük problem odur ki, orta məktəblərə uşaq yazarları çağırılmır, universitetlərdə uşaq ədəbiyyatı keçirilir. Lakin heç bir yazarı dəvət etmirlər. Məsələn, ola bilər ki, Zahid Xəlili çağırarlar, deyə bilərlər ki, 3-cü sinifə dərsi sən özün keç. Təəssüf ki, bu əlaqələr kəsilib".
Dərsliklərdə dərc olunan şeirlərdən danışan Qəşəm müəllim bildirib ki, dərslikləri tərtib edənlər təsadüfi imzaların şeirlərini daxil edirlər, nəticədə gülünc mənzərə ortaya çıxır: "Bu gün bizim dərsliklərimizin vəziyyəti çox pisdir. Təsadüfi imzalar var ki, onları heç mən tanımıram. Amma onun şeiri dərsliyə salınıb. Niyə? Axı o şair deyil. Kitabı tərtib edən adam zəng edir dost-tanışına deyir ki, mənə bir ana haqqında şeir yaz, başqa birinə də deyir vətənpərvərlik mövzusunda bir şeir yaz. Heç bir imzaya müraciət etmir, araşdırmır. Nəticədə ortaya xoşəgəlməz bir mənzərə çıxır".
Uşaq ədəbiyyatı şöbəsinin rəhbəri bildirib ki, Təhsil Nazirliyi ilə Yazıçılar Birliyi dərsliklərin hazırlanmasında birgə iştirak etməlidir: "Elə bilirlər ki, uşaq şeiri yazmaq asandır. Amma bilməlidirlər ki, uşaq şeiri yazmaq olduqca çətindir. Mən böyüklər üçün də əsərlər yazıram. Müqayisə edəndə görürəm ki, uşaq ədəbiyyatı daha çətindir. Bura təsadüfi adamlar gəlməməlidir. 80-ci ildən uşaq şeiri yazıram. Xaricdə uşaq şeirlərim dərc olunub. Amma bu vaxta qədər mənim bir şeirimi də olsun dərsliyə salmırlar. Dəfələrlə müraciət etmişəm. Dərsliklərə saldıqları şeirləri mənə təqdim ediblər, mən heç onları bəyənməmişəm. Heç Xalq yazıçısı Anar da bəyənməyib, Yazıçılar Birliyinin ədəbi orqanları da o şeirləri bəyənməyiblər. Amma o kitablar dərsliklərə salınıb. Tanışlıqla Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının gələcəyini müəyyən etmək olarmı?"
Şair Eminquey Akif uşaqların şeir əzbərləməsini vacib hesab etmir: "Qohum-əqrəbada uşaqlar da bizim kimi "Keçi", "Xoruz", "Pişik" şeirləri ilə böyüyürlər. Son vaxtlar fikir verirəm ki, ümumiyyətlə uşaqlar şeir əzbərləməyə maraq göstərmirlər. Heç valideynlər də buna cəhd eləmirlər. Mənim fikrimə qaldıqda isə, uşağın şeir əzbərləməsi məntiqli deyil. Bu uşaq gələcəkdə Məleykə Əsədova olmayacaq ki?! "Bu beyin məşqidir, keçinin dilində həqiqətlərin çatdırılmasıdır" kimi arqument gətirirlər. Məgər biz uşaq vaxtı düşünmüşük ki, niyə keçinin 2 buynuzu qalıb?"
Eminquey bunun əvəzinə cizgi filmlərinin çəkilməsinin daha məqsədəuyğun olduğunu düşünür: "Çünki dövr vizuallığı tələb edir. Məsələn, bir şeir yazılı versiyada bir cür effekt verir, səsləndiriləndə ayrı cür. Şeiri kliplə, səsləndirilmə ilə təqdim edəndə daha çox insana gedib çatır. Bizim uşaqlar gedib hansısa yapon, türk, rus cizgi filmlərinə baxmaqdansa öz cizgi filmlərimizə baxmalıdırlar". "Ramiz Rövşənin uşaqlar haqqında şeirlər kitabı çıxdı, təqdimatı oldu, mən də iştirak etdim. Elə də effektli olmadı. Yəqin ki, Ramiz Rövşən də düşündü ki, uşaqlar üçün şeirlər yazmaq lazımdır, amma nəticə gözlənilən olmadı. Köhnə nəslin nümayəndələrində adət-ənənə var idi, uşaq doğuldu, müəyyən yaşa çatanda ona şeir öyrətmək lazımdır. Amma indi elə bir adət-ənənə qalmayıb. Gənc ailələrdə uşaqlara şeir öyrətməyə hövsələ də yoxdur. "Böyük" ədəbiyyatımız bərbaddır, o ki qala uşaq ədəbiyyatı. Biz "Ələkbər əmi"ni, "Savalan baba"nı, "Sehirli güzgü"nü izləyən, "Şirinbalanın sərgüzəştləri", "Qorxulu nağıllar"ı oxuyan uşaqlarıq. İndi heç onlar da yoxdur", - deyə E.Akif əlavə etdi.
Uşaq yazarı Sevinc Nuruqızı bildirir ki, yaxşı uşaq yazarlarımız var. Sayları azdır, amma dünya səviyyəsinə çıxarılacaq yazarlarımız da var. Sadəcə uşaq ədəbiyyatının problemləri çoxdur: "Bu problemlər inkişafa mane olur. Elə uşaq kitablarımız var ki, başqa ölkələrdə çıxıb, bizdə yox. Məsələn, mənim "Melisa" romanım Türkiyədə çap olunub, amma Azərbaycan uşağı onunla tanış deyil. "Qaz balası qaqa" əsərim də Türkiyədə çapa hazırlanır, amma bizim uşaqlarımız ondan xəbərsizdir".
"Kitabların burada işıq üzü görməməsinin səbəbi nədir?" sualına xanım yazar "Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatının nəşrində problem var", deyə bildirib: "Müəyyən bir sistem üzrə bir nöqtədən idarə olunmur. Xaotik nəşr olunur. Kim harada istəyir nəşr edir. Digər bir problem, çox az nəşr olunur. Uşaq ədəbiyyatı üçün 500-1000 tiraj çox azdır. Çünki, uşaq auditoriyası böyükdür. Əvvələr isə ən azı 50 min tiraj olurdu. 1000 tiraj heç gedib bölgələrə, ucqar kəndlərimizə çatmır. Demək olar ki, bölgələrimizdə yaşayan uşaqlar uşaq ədəbiyyatından tam ayrı düşüblər. Kitab əldə edəcəkləri ünvan belə, yoxdur. Yazar da azdır, amma heç olmasa, az yazarın kitabı gedib çatsın. Nəşr olunan kitablara yaxşı rəssam, illüstrator, yaxşı dizayn və yaxşı material lazımdır. Bu gün Azərbaycan uşaq ədəbiyyatını yazan yazarın üstünə çox iş düşür. Kitabı yazmaq, onu nəşr etdirmək, onu təbliğ etmək və s. Kitaba bəlli bir vəsait xərclənir. Onu da öz büdcəmizdən edirik. Yazar olaraq işimiz təkcə yazmaq olsa, o daha uğurlu səmtə aparar. Bu problemlər olmasa, bizdə də uşaq ədəbiyyatı inkişaf edər".
S.Nuruqızı dərsliklərdə yayımlanan şeirlərin vəziyyətindən də danışıb: "Mən özüm də dərsliklərlə işləyirəm. "Təhsil" nəşriyyatında işləyirəm. Onu deyim ki, dərsliklərin hazırlanması çox çətin işdir. Dərsliklə işləyən insanlar yüksək zövqə, dünya görüşünə malik olmalıdırlar. Əllərində material bol olmalıdır. Müasir dövr uşaq dərsliklərini hazırlayanlar uşaq psixologiyasına yaxından bələd olmalıdırlar. Bu gün hekayə yazanlara nisbətən uşaq şeirləri yazanlar çox azdır, barmaqla sayılacaq qədərdir. Dərsliyə uşaq şeiri salım deyəndə ortaya problemlər çıxır. Bir vaxtlar mən uşaq verilişləri hazırlayırdım, verilişi hazırlamaq üçün kitabxanalara gedirdim. Bir mövzu üçün uşaq ədəbiyyatı tapmaq o qədər çətin olurdu ki. Ümumən az da olsa, kitablar var. Konkret mövzu üzrə axtaranda isə baxırsan ki, vəziyyət heç də qənaətbəxş deyil".