Ölkəmizdə 2021-ci il “Nizami Gəncəvi İli” elan edilib. Bu il dahi şairimizin 880 yaşı tamam olacaq. Bəşəriyyət üçün əvəzsiz xəzinə bəxş etmiş söz ustadımızın yaradıcılığı daha dərindən və hərtərəfli araşdırılmalıdır.
Nizami Gəncəvinin dünya ədəbiyyatındakı yeri və mövqeyi barədə uzun-uzadı yazmağa ehtiyac görmürəm. Bu barədə ədəbiyyatşünaslar, xüsusilə nizamişünaslar kifayət qədər yazıb, cild-cild kitablar nəşr edilib. Əminəm ki, bundan sonra da onun haqqında cildlərlə kitablar, məqalələr yazılacaq, filmlər çəkiləcək.
Məni maraqlandıran tamamilə başqa məsələdir.
Məsələn, biz “Nizami Gəncəvi İli”ni necə qeyd edəcəyik ki, böyük ustadın şəninə layiq olsun?
Düşünürəm ki, öncə Nizamini birmənalı olaraq şair kimi Azərbaycana və Azərbaycan ədəbiyyatına qazandırmaq lazımdır.
Nizami yaradıcılığının ciddi şəkildə tərcüməyə cəlb edilməyindən, yenidən nəşr olunmağından başlamaq həm oxucular, həm tədqiqatçılar üçün faydalı olacaq.
Nizaminin sovet dövründə nəşr olunmuş tərcümələrinin keyfiyyəti ciddi mübahisə mövzusu olduğu üçün dahi şairin əsərlərinin sətri tərcüməsinə ciddi ehtiyac var.
Nizami yaradıcılığının mahiyyətini dərk etmək, ona həqiqi qiymət vermək üçün onun yaradıcılığındakı əsas qayəni və ideyaları öyrənməyimizə ehtiyac var.
Nizamini mənasız yubiley tədbirlərindən, heç bir faydası olmayan ithaf məqalələrindən, gəvəzə müzakirələrdən qorumaqla onun ruhuna daha çox sayğı göstərmiş olarıq. Şübhəsiz ki, müxtəlif tədbirlər, müzakirələr, yazılar, kitablar olmalıdır və olacaq. Ancaq mümkün qədər bunu sadəcə “quş qoymaq” üçün etməsək, gözəl olar.
Təbii ki, 880 yaşlı Nizami yaradıcılığı ötən əsrdə, xüsusilə sovet dövründə həm araşdırılıb, həm də tərcümə olunub. Ciddi qələm adamları və ədəbiyyatşünaslar bu araşdırmaların və tərcümələrin yetərli olmadığını düşünür. Məhz bu səbəbdən Nizaminin yenidən tərcüməsi vacibdir – həm öz dilimizə, həm də xarici dillərə əsl Nizami Gəncəvini təqdim etməliyik.
Bu yaxınlarda Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyinə yazdığım təkliflərdən biri də Nizami Gəncəvinin adına Beynəlxalq ədəbiyyat mükafatının təsis olunmasıdır. Bu Nizaminin dünyada təbliğ olunması, eyni zamanda onun milli mənsubiyyəti ilə bağlı mübahisələrə son qoymaq üçün lazımlı addımlardan biri ola bilər. Bilirəm ki, bu düşüncədə olan xeyli sayda həmkarlarım var, hətta şair Qismət Rüstəmovun Nizami Gəncəviyə həsr olunmuş poeziya festivalı ilə bağlı təklifindən xəbərdaram və dəstəkləyirəm.
Nizaminin “Xəmsə”sinin sətri tərcüməsi ilə yanaşı, bu əsərlərin nəsrlə tərtibatı da arzuolunandır. Məncə, Nizamiyə həm də ciddi romançı kimi baxmağın və onun əsərlərini bu kriteriyalarla araşdırmağın vaxtı çatıb.
Eyni zamanda, Nizami yaradıcılığının dünya ədəbiyyatına təsiri geniş araşdırılmalı, dünya ədəbiyyatşünaslarının tədqiqatları, araşdırmaları da dilimizə tərcümə olunmalıdır.
Hər şeydən öncə “Nizami İli” çərçivəsində diletantların meydan sulamasının qarşısı alınmalıdır. İnanıram ki, böyük şairimizin xatirəsinə həsr olunan tədbirlər ciddi və məqsədyönlü olacaq.
Heç bir halda Nizamini urvatdan salmağa haqqımız yoxdur.
İnanıram ki, məsul şəxslər səsimizi eşidəcək, təkliflərimizə reaksiya verməkdə gecikməyəcəkdir.