Üç mərtəbədən ibarət bir ev düşünün. Lakin çox böyük, olduqca geniş və hündür bir ev. Ağla gələ biləcək ən nəhəng göydələn kimi, amma cəmi üçmərtəbəli. Düşündünüzmü? Bu üçmərtəbəli göydələn yaşadığımız dünyanı və dünyada baş verən hadisələri ən qısa və sadə formada izah etmək üçün işimizə yarayacaq.
Birinci mərtəbə: Bazar.
Əslində, hər şey buradan başlayır. Bu mərtəbədən keçməyənlər yuxarı mərtəbələrə qalxa bilmirlər. Hər kəs buradadır, burada olub ya da burada olacaq. Bura bazardır. Burada heç nəyi olmayanların hər şeyi var. Fikriniz qarışmasın, bir azdan nə demək istədiyimi biləcəksiniz.
Yediklərimiz, içdiklərimiz, geyindiklərimiz, gəzdiklərimiz, baxdıqlarımız, bütün görə bildiklərimiz və toxuna bildiklərimiz burada istehsal olunur. Marşrutlar, metrolar, təyyarələr də buradadır. Bura olmazsa, digər mərtəbələr də olmaz. Bura olmazsa, Yer kürəsi quru bir çöl olar.
Məsələn, kəndli, sadə vətəndaş burada alma yetişdirir və satır. Onun yetişdirdiyi alma onun öz qarnını doyurmur, amma o almanın bu bazarda yetişdirilib satılması bütün göydələnin ayaqda qalmasına, mexanizmin planlaşdırıldığı kimi işləməsinə xidmət edir.
İkinci mərtəbə: Siyasət.
Göydələnin ikinci mərtəbəsi siyasətdir. Buradakılar olduqca qəribədirlər. Birinci mərtəbədəkilər, yəni bazardakılar olmazsa? ikinci mərtəbədəkilər heç bir işə yaramayacaqlar, amma buradakı eqoist canlılar özlərini həmişə daha üstün bilməyə çalışırlar. Onlar niyə ikinci mərtəbədə olduqlarını anlamırlar, sadəcə ikinci mərtəbədə olmağı bir üst qat hesab edib üstün olduqlarını düşünürlər. Daha aydın ifadə etməli olsam, onlar öz yerlərini dəyərli etməkdənsə, yerlərindən yararlanıb özlərini dəyərli etməyə çalışırlar.
Birinci mərtəbədə baş verən bütün proseslər ikinci mərtəbənin maksimum nəzarəti altındadır. Alt mərtəbədə alma istehsal edib satışa çıxaran kəndlinin almasını ikinci mərtəbədə oturanlar çox ucuz qiymətə alırlar və onu daha baha qiymətə yenidən birinci mərtəbədəkilərə satırlar. Həmin kəndli də almadan əldə etdiyi o cüzi gəliri ilə yenidən ikinci mərtəbənin birinci mərtəbəyə satdığı unu, qəndi, çayı və digər məhsulları alır. Beləcə, qazanc həmişə ikinci mərtəbənin olur.
Üçüncü mərtəbə: Sənət
Bura göydələnin sonuncu mərtəbəsidir. Buradan yuxarıda təkcə Tanrı var. Məhz bu səbəblə buradakılar aşağıda baş verənlərdən ən az Tanrı qədər agahdırlar. Bəs niyə hər şeyi bildikləri halda müdaxilə etmirlər sualını ünvanlasanız, yenə sizə Tanrını nümunə göstərməli olacağam ki, Tanrı da hər şeydən agahdır, amma müdaxilə etmir.
Üçüncü mərtəbədəkilər iki yerə ayrılıblar. Onların bir qismi ikinci mərtəbəyə enən pilləkənin başında dayanıb oradan gələn sifariş və bəxşişləri gözləyir, bir qismi isə bu göydələnin Tanrıya açılan pəncərələrində dayanıb Tanrı ilə dərdləşirlər.
Qəribəsi odur ki, pilləkəndə dayananlar ikinci mərtəbədəkilərin birinci mərətəbədəki kəndlidən alıb yenidən həmin mərtəbədəkilərə satdığı almanın pulundan bəxşiş gözləyə-gözləyə kəndliyə də, almaya da, vicdan, ləyaqət, əxlaq, ədalət kimi müqəddəs anlayışlara da şeirlər yazır, mahnılar bəstələyir, rəsmlər çəkirlər. Sonra da bunun müqabilində ikinci mərtəbədən gələn bəxşişlərini alıb bu göydələnin pəncərələrindən Tanrıya əl açanlara rişxənd edirlər. Və bunun ən dəhşətli yanı odur ki, bütün bu baş verənlərin birinci mərtəbədəkilər üçün heç bir əhəmiyyəti, önəmi yoxdur. Oradakılar həmişə öz almalarını satıb ondan qazandıqları cüzi gəlirlə günlük qidalarını təmin etməyə çalışırlar.
Məhz buna görə də birinci mərtəbədə hər şeyi olanların heç nəyi yoxdur. Onlar çoxdurlar, yəni gücləri var. Onlar torpaqla iç-içədirlər, yəni bərəkətli nemətləri var. Onlar təmizdirlər, çünki yuxarı mərtəbələrdə nələrin baş verdiyini görmürlər və bilmirlər. Amma onların heç nəyi yoxdur, ona görə ki, ikinci mərtəbədəkilərin qurduğu tələdə bütün mülklərini itirir və günlük qidalarına möhtac qalırlar. Çox ağrılıdır, deyilmi?
Əgər üçüncü mərtəbədən bütün bunları görənlər dilə gəlsələr, həqiqəti deyib birinci mərtəbədəkiləri ayıltmağa çalışsalar, ikinci mərtəbədəkilər üçüncü mərtəbədəkilərə hücum çəkər, onları susdurmaq üçün ya təhdid edər, ya həbs edər, ya da öldürərlər. Bu, normaldır, çünki ikinci mərtəbədəkilər həmişə öz mənfəətlərini güdürlər. Müəmma odur ki, üçüncü mərtəbədəkilər birinci mərtəbədəkilərin rifahı və haqqı uğruna dilə gəlib həqiqəti deyəndə birinci mərtəbədəkilər də üçüncü mərtəbədəkilərə hücum çəkirlər. Onlara öz adət-ənənələri, mənəvi dəyərləri, məişət qaydaları ilə kafir, əxlaqsız, mütrüb, dəli və başqa damğalar vurur, onları hər vəchlə öz aralarından çıxdaş etməyə çalışırlar.
Əslində, bu elə də böyük müəmma deyil. Yəni çox sadə təhlillə səbəbini tapmaq olur. Birinci mərtəbədəkilər uzun müddət boyunca qurulmuş bir mexanizmdən az da olsa nağd gəlir əldə edirlər və başqa bir sistemə keçməyə risk kimi baxırlar. Bu səbəblə etiraz etmir və özlərindən əvvəlkiləri təqlid edərək ömürlərini birtəhər başa vurmağa çalışırlar. Digər tərəfdən, onlar çox yaxşı bilirlər ki, əgər etiraz edib başqa, daha ədalətli bir sistemə keçmək istəsələr? indiyə qədər aldadıldıqlarını və onlardan əvvəlki əcdadlarınının bu tələnin güdazına getdiyini, yəni birinci mərtəbədəki bütün irsin əsrlər boyunca bir hiylə ilə talandığını qəbul etmiş olacaqlar. Bunu qəbul etmək oradakı hər bir fərdin mənəvi sınması, psixoloji travması deməkdir. Bu, həqiqətən, dəhşətdir və bu məqamda indiyə qədərki itaət anlaşılandır.
Amma və lakin..! Bundan sonrası tamamilə başqa cür olacaq və nə qədər ki, gec deyil, birinci mərtəbədəkilərin bu tələdən qurtulması vacib şərtdir. Fərdiləşməyə doğru sürətlə gedən Yer kürəsində mərtəbələr yox olmaq üzrədir. Düzdür, üçüncü mərtəbənin pəncərələrində dayanıb Tanrı ilə dərdləşənlər heç vaxt başqalarının sırasına qoşulmayacaqlar və mərtəbələr aradan qalxsa da onlar pəncərələrdən sallanıb Tanrı ilə dərdləşməyə davam edəcəklər. Lakin bu mərtəbələr aradan qalxan kimi üçüncü mərtəbənin pilləkənində dayananlar və ikinci mərtəbədəkilər dəhşətli bir acgözlüklə birinci mərtəbəyə axın edəcəklər və əgər gedişat belə davam edərsə, indi almasını istehsal edib cüzi məbləğə satan və günlük qidasını təmin edən o kəndli daha alma da istehsal edə bilməyəcək. Mərtəbələr aradan qalxan kimi onun alma bağı onun əlindən alınacaq və tez bir zamanda acından öləcək.
Bu məqamda çox sevdiyim və cavab tələb etməyən suallardan birini verəcəyəm: daha nə deyə bilərəm ki?