BAKI, 23 noyabr — Sputnik, İvan Danilov. G20 virtual sammiti iştirakçılarının vicdanlı səylərinə baxmayaraq, qloballaşmanın məhvini və COVID-19 sonrası dünyada mövcud olmayacağını bir daha təsdiqlədi. Özü də burada söhbət "Amerika təkqütblü dünyasına" (Pax Americana şəklində) qarşı hər hansı bir sui-qəsd və ya 20-ci əsrin ikinci yarısının "blok qarşıdurması" modelini yaratmaq cəhdindən getmir.
Vaşinqtonun və ya Brüsselin "beyin mərkəz"lərinin bu barədə nə düşündüyündən asılı olmayaraq – deqloballaşma və çoxqütblülük artıq reallığa çevrilib. Problem ondadır ki, dünyada vahid siyasi gündəm və onun müzakirəsi üçün vahid siyasi dil yoxdur. Dünya ictimaiyyətinin istinad edə biləcəyi hər hansı bir "geosiyasi kamerton" (və ya kamertonlar) da mövcud deyil. Koronavirusdan tutmuş qlobal iqtisadi böhrana kimi ümumi problemlər kifayət qədər olsa da, onların ümumi həlli yoxdur və olmayacaq da. Sadəcə ona görə ki, qlobal səviyyədə ölkələr arasındakı qarşılıqlı əlaqə sxemi "sıfırın cəminə bərabər oyun rejimi"nə keçib. Başqa sözlə, hər hansı bir ölkənin uğuru onun rəqiblərinin məğlubiyyəti kimi qəbul olunur, eyni zamanda, geosiyasi rəqiblərdən birinin nüfuz, siyasi və ya iqtisadi qələbə qazanmaması naminə bəzi ortaq maraqların (humanitar mülahizələrdən söhbət belə gedə bilməz) qurban verilməsinə tam hazır olunduğu nümayiş etdirilir.
Buna bir neçə bariz nümunə göstərmək olar. Çin Xalq Respublikasının lideri G20 zirvəsində dünya iqtisadiyyatına, beynəlxalq ticarətə və turizmin bərpasına böyük dəstək verə biləcək (bu, yoxsul ölkələr də daxil olmaqla bir çox dövlətlər üçün çox vacibdir) ölkələrarası hərəkəti ləğv edən rəqəmsal mexanizmin yaradılmasını təklif etdi. Çin bu fikirdədir ki, test nəticələrinə əsaslanan "QR sağlamlıq kodu"nun qarşılıqlı tanınması üçün beynəlxalq mexanizm yaradılmalıdır. "Ümid edirəm ki, dünyanın mümkün qədər çox ölkəsi və bölgəsi buna qoşulacaq", – deyə Si Cinpin bildirdi.
Bu ümumilikdə yaxşı ideya olsa da, sözügedən mexanizmin yaxın vaxtlarda qlobal səviyyədə reallaşma şansı çox azdır. Ən azından ona görə ki, həmin təkliflə Çin Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin sədri Si Cinpin çıxış edib. Axı rəsmi Pekinin təklifi ilə razılaşmaq Qərb liderlərinin imicinə zərbə vura bilər.
Daha bir misal koronavirus peyvəndinə əli çatmayan yoxsul ölkələrlə bağlıdır. Həmin ölkələrdə əhalinin peyvənd olunmaması planetin ayrı-ayrı bölgələrində "koronavirus ocaqları"ının qalması deməkdir ki, bu da ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər.
Vladimir Putin öz çıxışında vaksinasiyaya qlobal əlçatanlığın vacibliyini vurğuladı: "Rusiya effektiv və təhlükəsiz peyvəndin hamı üçün əlçatan olmasını hədəfləyən sammitin əsas qərar layihəsini dəstəkləyir. Heç şübhəsiz, immunlaşdırma preparatları hamı üçün əlçatan olmalıdır. Və bizim dövlətimiz alimlərimiz tərəfindən işlənib-hazırlanmış peyvəndləri ehtiyacı olan ölkələrə verməyə hazırdır. Rusiyanın bütün dünyada koronavirus əleyhinə qeydə alınmış ilk peyvənd olan "Sputnik V" və Novosibirsk Elmi Mərkəzinin hazırladığı "EpivakKorona" peyvəndləri artıq istifadəyə hazır vəziyyətdədir. Üçüncü peyvəndimiz üzərində də iş gedir. Pandemiyanın miqyası bizi bütün mövcud mənbələrdən və imkanlardan istifadəyə məcbur edir. Ortaq məqsədimiz peyvənd preparatları yaratmaq və planetin bütün əhalisini etibarlı qoruyucu vasitələrlə təmin etməkdir. Əziz həmkarlar, bu o deməkdir ki, hər kəs üçün görülməli kifayət qədər iş var. Bəlkə də bu məqamda rəqabət qaçılmazdır, ancaq biz ilk növbədə humanitar mülahizələrdən çıxış etməli və məhz bunu ön plana çıxarmalıyıq".
Yəqin ki, deklarativ səviyyədə hər şey qaydasında olacaq, amma çox güman, "İyirmilik" ən sərfəli və təsirli peyvəndlərdən istifadə edərək yoxsul ölkələrin əhalisinin vaksinlə təmin olunması üçün ümumi fondun yaradılmasını nəzərdə tutan konkret addımlar atmağa razılıq verməyəcək. Çünki bu addımlar əlçatan və effektli rus peyvəndi "Sputnik V"nin istifadəsindən ibarət olmalıdır. Amerikada və Avropada hazırlanmış analoqlarından fərqli olaraq, bu peyvənd daha ucuzdur, üstəlik Pfizer vaksini kimi mənfi 70 dərəcə temperaturda saxlanılmasına da ehtiyac yoxdur. "Sputnik V"nin yeganə problemi isə (Vaşinqton və Brüsselə görə) onun Rusiyada istehsal olunmasıdır.
Vladimir Putin G20 ölkələrini "qaçılmaz rəqabəti" bir tərəfə buraxaraq humanizm nümayiş etdirməyə çağırsa da, Qərb mediasının Rusiya və Çin peyvəndinə qarşı əks-təşviqat apardıqları bir vaxtda onun bu çağırışına səs veriləcəyinə inam azdır.
G20 sammitində heç bir əsaslı dialoqa nail olunmayan (əvəzində dünya liderlərinin monoloqlarının bol olduğu) mövzuların siyahısını davam etdirmək mümkündür. Dünya Səhiyyə Təşkilatının islahatları, inkişaf etməkdə olan ölkələrin valyuta borcu problemləri və proteksionizmə yönəlmiş qlobal tendensiyalar da bura aiddir. Qərb liderlərinin tutduğu mövqe isə aydındır – çox danışırlar, heç kimə qulaq asmırlar və bütün təklifləri sadə bir düstura əsaslanır: "Hamı bizim dediyimiz kimi hərəkət etməlidir, onda hər şey yaxşı olacaq". Bu mənada prezidenti dəyişsə belə, ABŞ-ın mövqeyinin dəyişmə ehtimalı çox azdır.
G20 sammitində substantivliyin olmaması onu göstərdi ki, biz heç də "geopolitik blokların rəqabət apardığı" dünyaya doğru deyil, daha çox hər hansı bir məsələ ilə bağlı yalnız konkret ölkələr arasında ikitərəfli danışıqlar səviyyəsində razılığın əldə olunduğu dünyaya doğru gedirik. Nəzəri cəhətdən G20 hələ formal şəkildə mövcud olsa da, praktikada tanınmış amerikalı siyasətçi Yan Bremerin adlandırdığı "G-sıfır" dünyasına, yəni, hərənin özü üçün yaşadığı dövrə yaxınlaşırıq. Və bu da yəqin ki, koronovirusdan dünyaya qalan ən böyük tarixi miras olacaq.