BAKI, 24 sentyabr — Sputnik, Qaliyə İbrahimova, Sofiya Melniçuk. Rusiya Strateji Hücum Silahları Haqqında Müqavilənin (SHS-3) qorunub saxlanmasının tərəfdarıdır və ABŞ-ı onu uzatmağa çağırır. Danışıqlar yaydan bəri uzanır. Vaşinqton sənədin yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir, Moskva isə nəyisə dəyişməkdən imtina edir. Problemin mahiyyəti nədədir? Ətraflı RİA Novosti-nin materialında.
"Reaksiya eşitmirik"
"Operativ şəkildə həll oluna bilən və həll edilməli olan prioritet məsələ, əlbəttə ki, 2021-ci ilin fevralında başa çatacaq Rusiya ilə ABŞ arasında Strateji Hücum Silahları Haqqında Müqavilənin uzadılmasıdır. Biz amerikalı tərəfdaşlarımızla belə danışıqlar aparırıq", – Vladimir Putin BMT Baş Assambleyasının 75-ci sessiyasının açılışında bildirib.
Rusiya prezidenti ölkələri yeni raket sistemlərinin yerləşdirilməsində də təmkinli olmağa çağırıb. Ötən il Birləşmiş Ştatlar Kiçikmənzilli və Ortamənzilli Raketlərin Ləğvi Barədə Müqavilədən çıxıb. Bundan sonra Moskva raketlərin Avropada yerləşdirilməsinə moratorium elan edib.
Putin vurğulayıb: "Təəssüf ki, biz hələ ki nə amerikalı tərəfdaşlarımızdan, nə də onların müttəfiqlərindən təklifimizə reaksiya eşitmirik".
SHS-3-ü uzatmağı BMT Baş katibi Antoniu Quterreş dəfələrlə tövsiyə edib. Amma o, ABŞ-ın Çini də müqaviləyə qatmaq tələbinə mənfi reaksiya verib. Amerikalıları "böyük səhv" etməkdən Rusiyanın daimi nümayəndəsi Vasili Nebenzya da çəkindirib.
Strateji təhlükəsizliyin sütunları
SHS-3 nüvə texnologiyalarına nəzarət sahəsində əsas sənəddir. 2010-cu ildə onu imzalamaqla Moskva və Vaşinqton strateji arsenalları ixtisar etməyi öhdələrinə götürüblər. Bu proses hələ 70-ci illərin əvvəllərində soyuq müharibə tərəflərinin Strateji Silahların Məhdudlaşdırılması (SSM-1) haqqında ilk müqaviləni bağlaması ilə başlayıb. O vaxtdan bəri bu sahədə yeddi ikitərəfli saziş qəbul olunub.
ABŞ onları heç vaxt şübhə altına almayıb. Lakin Donald Trampın prezidentliyi hər şeyi dəyişib. Ağ Ev rəhbəri razılaşmaları müasir reallıqlara uyğunlaşdırmağa çalışır və yeni silahlanma yarışının başlaması perspektivi onu qorxutmur.
ABŞ 2019-cu ilin avqustunda Kiçikmənzilli və Ortamənzilli Raketlərin Ləğvi Barədə Müqavilədən çıxmaq barədə qərarını Rusiyaya olan iddiaları ilə izah edib. İddia olunurdu ki, Moskva sənədlə qadağan olunmuş SSC-8 (Rusiya təsnifatında 9M729) raketlərini sınaqdan keçirib. Amerikalılar aydın sübutlar təqdim etməyiblər.
Amma qeyri-formal söhbətlərdə onlar etiraf ediblər ki, problem Moskvanın hərəkətlərində deyil. Pentaqon Çini kiçikmənzilli və ortamənzilli raketləri yaratmaqda şübhəli bilib və Çin hökumətinin strateji silahlarla bağlı danışıqlara qoşulmasını tələb edib. Pekin isə bu arzulara məhəl qoymayıb.
2020-ci ilin mayında ABŞ Açıq Səma Müqaviləsindən (ASM) çıxıb və yenə Moskvanı günahlandırıb – guya ruslar təftiş uçuşlarına mane olur. Rusiya Müdafiə Nazirliyi bunu təkzib edib. Qurumda hesab edirlər ki, amerikalılar kosmosa daha fəal şəkildə yiyələnmək niyyətindədirlər. ASM isə onların əl-qolunu bağlayırdı.
Nüvə pariteti
"ABŞ və NATO Çinin nüvə proqramının sürətlə inkişaf etməsindən narahatdırlar. Görünür, çinlilər bu məsələdə Vaşinqton və Moskva ilə paritet əldə etmək niyyətindədirlər", – ABŞ-ın silahlara nəzarət üzrə xüsusi nümayəndəsi Marşall Billinqsli yayda bildirirdi.
Vaşinqtonun narazılığına səbəb olan daha bir faktor odur ki, SHS-3 Rusiyanın taktiki nüvə potensialını artırmasını məhdudlaşdırmır. Billinqsli strateji silahların hazırkı yoxlanılması mexanizmini də tənqid edib.
Diskussiyalara hər halda start verilib, amma amerikalılar növbəti şərtləri irəli sürüblər.
"ABŞ Rusiyanın ən yeni silahlarını da müzakirəyə daxil etməyi tələb edir ki, bu da açıq qapını döymək (yəni aşkar olanı, heç kəsin qarşı çıxmadığını sübut etmək – red.) deməkdir", — Nebenzya bildirib.
"Yaxşı təklif"
Görüşlərin ikinci mərhələsi sentyabrda heç bir irəliləyiş olmadan başa çatıb. ABŞ-ın yeni tələbi var – əlavə çərçivə sazişlərini qəbul etmək.
Amerikalılar oraya yalnız strateji deyil, həm də taktiki nüvə arsenallarını da əlavə etməyi təklif edirlər. Yeganə güzəşt – Vaşinqton Çinin danışıqlar prosesinə qoşulmasını təxirə salmağa razılıq verib.
"Biz Rusiyaya yaxşı təklif verdik", — Billinqsli bildirib.
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyindən (XİN) bildiriblər ki, Moskva müqaviləni yalnız hazırkı formada uzadacaq. Onun qüvvədə olma müddəti bir neçə aydan sonra başa çatır və nəyisə dəyişməyə vaxt yoxdur. Qurumdan bildiriblər ki, razılaşmanı amerikalılar özləri uzadırlar.
"Əgər ABŞ maraq balansı əsasında yeni bir şey hazırlamağa hazırdırsa, saziş mümkün olacaq. Amma vaxt lazım olacaq", - Rusiya Xarici İşlər nazirinin müavini Sergey Ryabkov bildirib.
"ABŞ preferensiyalar istəyir"
"Alternativlər azdır: ya SHS-3 dəyişilmədən uzadılır, ya da ondan tamamilə imtina edilir", - silahlara nəzarət problemləri üzrə mütəxəssis Yevgeni Myasnikov bildirir.
O, müqavilənin əsas dəyərini strateji silahların yoxlanılması sistemində görür: "Əvvəlki dövrlərdə bir-birinin fəaliyyətinə nəzarət etmək çətin idi. Tərəflər ən pis ssenaridən çıxış edirdilər ki, bu da gərginliyi artırırdı. Sistem dağılsa, keçmişin təkrarlanması riski artacaq".
PİR Mərkəzinin yeni texnologiyalar və beynəlxalq təhlükəsizlik proqramının direktoru Vadim Kozulin şübhə etmir: müqavilə uzadılacaq. O, ABŞ-ın tələblərini üstünlükləri artırmağa yönəlmiş oyun kimi qiymətləndirir.
"Tramp öz ampluasındadır: sazişin imzalanmasından əvvəl daha çox üstünlük əldə etmək istəyir. Lakin demək olar ki, vaxt qalmayıb və amerikalılar (sazişi - red.) uzatmağa razılaşacaqlar. Yeni şərtlər gələcək müzakirələrin mövzusudur. Üstəlik, Rusiyanın da taktiki nüvə arsenalı və Amerikanın Avropadakı silahlarına dair təklifləri var", – ekspert vurğulayır.
O qeyd edir ki, SHS-3-ə pilotsuz sistemlər daxil deyil, baxmayaraq ki, onlar da nüvə silahı daşıyıcıları hesab edilə bilər.
"Pilotsuz uçan aparatlar Rusiyada çox sayda suallar yaradır. Əslində onlar da elə qanadlı raketlərdir — çoxdəfəlik istifadə nəticəsində onlar ciddi təhlükə törədir. Lakin SHS-3 üzrə görüşlər çərçivəsində Moskva bu mövzuya hələ ki toxunmur", - Kozulin qeyd edir.
Onun sözlərinə görə, nəzarət sisteminin saxlanması indi əsasən ABŞ-dan asılıdır. Əgər Vaşinqton dialoqa razılaşsa, perspektivdə Çin, Fransa, Böyük Britaniya, Hindistan və Pakistan — yəni nüvə silahına malik dövlətlər də müzakirəyə qoşula bilər.