İradə Cəlilova, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 15 avqust — Sputnik. Son illər havaların tez isinib, tez soyuması, günlərin yay fəslində belə qısa olması, havanın tez qaralması halları müşahidə edilir. Hətda bəzən ara fəsillər yaz-payız fəsillərinin yox olacağı da deyilir.
"Bu il isti keçdi", "hava vaxtından tez qaralır", "sanki günlər qısalıb" və s. bu kimi fikirlər demək olar ki, hamını düşünüdürür.
Bəs əslində nə baş verir?
Coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru Məhərrəm Həsənov Sputnik Azərbaycan-a açqıalamsında bildirib ki, fəsillər astronomik və iqlim fəsilləri olaraq, iki formada müəyyən edilir.
Astronomik fəsillər Yerin Günəş ətrafında hərəkətinə əsaslanır və təqribən hər bir fəsil 90 gün civarında olur.
Astronomik fəsillər Yerin Günəş ətrafında fırlanması nəticəsində meydana gəlir. Bunun dəqiq tarixləri var, 23 sentyabr, 23 dekabr, 22 mart və 22 iyun tarixlərində fəsillər dəyişir. Bu tarixlər fəsillərin başlanması və başa çatması tarixləridir: "İqlim fəsilləri isə, müəyyən temperatur həddinin keçilməsi ilə izah edilir. İqlim fəsillərində hər il 3-5 gün fərqlilik ola bilər. Məsələn, iqlim fəsillərində temperatur dayanıqlı olaraq, 10 C-dən yuxarı müşahidə edilirsə, bu yaz fəslidir. Bu mart ayının əvvəlində də, martın 10-da da müşahidə edilə bilər".
Mütəxəssis bildirib ki, iqlim dəyişiklikləri qlobal problemdir.
Onun sözlərinə görə, belə bir nəzəri fikir var ki, gələcəkdə ara fəsillər - yaz və payız olmayacaq. Bu nəzəri bir fikirdir.
Yəni, ehtimal edilir ki, dünya miqyasında havalar o qədər soyuq və o qədər isti keçsin ki, iki fəsil yaransın. Bu uzun illər sonra üçün ehtimal edilir.
"Bu, Yerdə iqlimin formalaşmasında rol oynayan təbii amillərin dəyişməsi baş verərsə, mümkün ola bilər. Yəni, Yerin xəyali oxunun orbit müstəvisində meylinin dəyişməsi, gələn Günəş radiasiyasının düşmə bucağının dəyişməsi ilə əlaqədar ola bilər. Belə hallar ola bilər".
Mütəxəssis hesab edir ki, ilin müqayisəli formada isti keçməsini, günün qısalmasını, havanın daha soyuq keçməsini dilə gətirmək isə, sadəcə sözdür, müşahidə deyil.
"Ümumi götürəndə Azərbaycanda 1961-1990-cı illərə nisbətən 1991-ci ildən 2015-2017-ci ilə qədər tempratur 0,6-1,5 C yüksəlib. Bu faktdır. Bu ilqim dəyişmələrinin birinci əlamətidir. İqlim dəyişməsinin ilk əlaməti yağıntı və temperaturdur. Azərbaycanda, Abşeron yarımadasından başqa bütün ərazilər də yağıntıların miqdarı azalıb" – deyən M. Həsənov əlavə edib ki, bu qlobal miqyasda iqlim dəyişmələrinin nəticəsidir. Yəni, qlobal iqlim dəyişmələri lokal olaraq Azərbaycanda da müşahidə edilir. Bu belə davam edərsə, təbiətdə də, kənd təsərrüfatında da, landşaftda da, həyatın bütün sahələrində iqlim dəyişiklikləri baş verəcək. Biz də buna uyğunlşamalıyıq.
Professor qeyd edib ki, iqlim dəyişmələrinə əsas səbəb atmosferin çirkləndirilməsidir. İndiki dövrdə iqlim dəyişməsinin əsas səbəbi antropogen amillərdir. "Atmosferə atılan zərərli qazların miqdarı artır, Günəşdən gələn radiasiya Yer səthinə çatır və Yer səthi o istiliyi geri qaytarmalıdır. Lakin geri qaytaranda həmin şüalar istixana effekti adlanan həmin zəhərli qazlara dəyib, yenidən yerə qayıdır. Zəhərli qazlar radiasiyanı geri buraxmır. Qayıdanda isə Yeri idarə edən atmosferdə tempraturu yüksəldir" - deyən Həsənov qeyd eidb ki, antorpogen amillər dedikdə, bura avtomobillər, zavod-fabriklər, kənd təsərrüfatı və s. amillər daxildir.
Professor əlavə edib ki, iqlim dəyişmələrinin nəticələrindən bir də, bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda su ehtiyatlarından azalması ilə özünü büruzə edir.