BAKI, 4 avqust — Sputnik, İvan Danilov. Koronavirus pandemiyası dünya iqtisadiyyatını dizləri üstə qoyandan təxminən bir ay sonra siyasət və media dünyasında yeni beynəlxalq yarış “janrı” peyda oldu, onu kinayə ilə “vaksin yarışı” adlandıra bilərik. Koronavirusun kollektiv Qərbə iki dəfə psixoloji travma vurduğunu nəzərə alsaq, bu yarışda qalibiyyət təkcə siyasi deyil, həm də Qərb cəmiyyətinin özünə hörmətinin qorunması nöqteyi-nəzərindən siyasi və prinsipial məsələyə çevrildi.
Avropa humanizminin ən yaxşı ənənələri ilə böyümüş (müasir dünyada bu, əsasən avropalı və ya amerikalı yox, sovet və ya Rusiya təhsilli şəxs anlamına gəlir) insan üçün Qərbin vaksin yarışını anlamaq xeyli çətindir, amma bunu müasir ABŞ və Böyük Britaniyanın əsas sənayesi, yəni siyasi və kommersiya piarı nöqteyi-nəzərindən izah etmık olar.
Piar müstəvisində kollektiv Qərb, eləcə də konkret olaraq ABŞ və Böyük Britaniya bir neçə ciddi “koronavirus travması” aldı. Əvvəla, məlum oldu ki, uzaq (eləcə də, London və Vaşinqton siyasətçilərinin stereotiplərinə görə, “həddən ziyadə totalitar və müəyyən dərəcədə geridəqalmış”) Çin epidemiyanı daha yaxşı dəf edə bildi, problemi daha tez dərk etdi və iqtisadi ziyanı səmərəli şəkildə məhdudlaşdırdı. Bu fonda ABŞ və Böyük Britaniya, eləcə də bəzi Avropa İttifaqı ölkələri hətta öz patriotlarının gözündə elə də yaxşı görünmürlər.
Kollektiv Qərbin özünəinamına növbəti zərbəni istəmədən (belə də olur) Rusiya vurdu – koronavirusdan “alçaldıcı dərəcədə” aşağı ölüm faizinə və kütləvi test aparılmasının təmin olunmasına Qərb KİV-ləri dişlərini qıcadı, statistika ilə oynamaq barədə sübutsuz ittihamlar irəli sürüldü. Amma statistika (ÜST-ün qiymətləndirilməsindən savayı) açıq-aşkar idi: Nyu-Yorkda epidemiya qurbanlarını küçələrdəki refrijeratorlara yığırdılar və elə təkcə bu fakt tibbi və dövlət idarəetməsinin keyfiyyət fərqini anlamaq üçün kifayət edir.
Və bu fonda, tələb olunan xərclərdən və istənilən mümkün risklərdən asılı olmayaraq, kollektiv Qərb üçün (eləcə də bir neçə konkret iddialı qərb siyasətçisi üçün) vaksinin istehsalında birincilik imic nöqteyi-nəzərindən həyati vacib məsələyə dönür, çünki, məsələn, ABŞ-ın hələ də “dünyada nömrə bir olduğunu” sübut etmək gərəkdir.
Eyni zamanda Amerika KİV-lərini oxuyanda qəribə təəssürat yaranır: partiyaya mənsubluqdan və nəşrin sahiblərinin Donald Trampa rəğbət və ya nifrət bəsləməsindən asılı olaraq konkret redaksiyalar vaksinin hazırlanması ilə məşğul olan ya Amerika, ya Britaniya, ya Almaniya, ya da hətta Hindistan şirkət və universitetlərinə azarkeşlik edirlər, hədəf də budur ki, vaksin yarışında qalibiyyət “düzgün olan ölkənin” hansısa qurumuna qismət olsun, “Trampın lənətə gəlmiş rejimi isə” bundan siyasi bonus qazana bilməsin.
Makrosəviyyədə də analoji münaqişə mövcuddur: NATO və ya G7 üzrə müttəfiqlərilə səylərini koordinasiya etmək əvəzinə, bəzi alman KİV-lərinin yazdığına görə, rəsmi Vaşinqton Almaniyadakı perspektiv, vacib antikoronavirus layihəsi olan biotexnologiya laboratoriyasını ələ keçirərək ABŞ-a köçürməyə cəhd eləmişdi.
Bu kontekstdə Rusiya və ya Çinin koronavirus əleyhinə vaksinin kütləvi istifadəsinə yaxın olduqları barədə istənilən məlumatın Qərb informasiya məkanında əsl anafilaktik şok effekti yaratması məntiqidir.
Əlbəttə, güman etmək olar ki, Amerikanın tibb məmurları doğrudan da yalnız peşə mülahizələrini rəhbər tuturlar, ancaq yuxarıda deyilənləri nəzərə alsaq, müəyyən siyasi anqajementin mövcudluğuna dair ciddi şübhələr var. Rusiya həkimlərinin bu payızda kütləvi peyvəndə başlaması planları, eləcə də Çinin mümkün uğurlu vaksin sınaqları keçirdiyi barədə xəbərlərə rəsmi reaksiyaya misal qismində Amerikanın əsas infeksionistinin The Wall Street Journal-da dərc olunmuş mövqeyini göstərmək olar:
“ABŞ-da infeksion xəstəliklər üzrə əsas ekspert, doktor Entoni Fauçi cümə günü konqresin COVID-19 üzrə alt komitəsində dinləmələr zamanı bəyan etdi ki, ABŞ, çox güman ki, Çin və ya Rusiyada hazırlanmış vaksinlərdən istifadə etməyəcək. “Mən, doğrudan da ümid edirəm ki, çinlilər və ruslar vaksini kiməsə vurmazdan əvvəl onu həqiqətən sınaqdan keçirirlər, - o deyib. – Vaksinin test olunmamışdan əvvəl yayılması üçün hazır olması barədə xəbərlər, hesab edirəm ki, ən yaxşı halda, problematikdir”. Doktor Fauçi eləcə də bildirib ki, ABŞ-ın vaksini ilin sonunadək əldə edəcəyinə ümud edir”.
Bloomberg informasiya agentliyinin müxtəlif ölkələrdə hazırlanan mümkün vaksinlərin müqayisəli təhlilinə diqqət yetirsək, o zaman Fauçinin, güman ki, Amerikanın Moderna şirkətinin vaksininə ümid etdiyini deyə bilərik.
Maraqlıdır ki, Bloomberg-in trekerində Rusiyanın vaksin layihələri yer almayıb (ən azından məqalə yazılanadək belə idi), bu isə qərb oxucusunda Rusiyanın imkanları barədə yanlış təsəvvür doğurur, çünki o zaman belə çıxacaq ki, Rusiyanın vaksini “yox yerdən çıxdı”.
“Vaksin yarışı”nın necə davam etdiriləcəyini artıq indidən təxmin eləmək mümkündür: Rusiya və Çin peyvəndlərini dərhal təhlükəli elan edəcək, bunu feyk-nyuz janrında olan informasiya yığını ilə müşayiət edəcəklər. Bununla paralel olaraq Qərb auditoriyasının skeptik qisminin inandırılması üçün vaksinlərin işlədiyi təqdirdə onların guya Çin, İran və Rusiya hakerləri tərəfindən əldə olunan məlumatlar əsasında hazırlandığı barədə tezis yürüdəcəklər, özü də ictimai rəyin müvafiq hazırlanması prosesi artıq aparılıb. Müdafiənin final xətti isə Rusiya və Çinin ədəbsizcəsinə “vaksin millətçiliyi”nə və epidemiya ilə mübarizənin hansısa beynəlxalq yarışa döndərilməsi arzusuna görə ittiham edilməsi olacaq. Paralel rejimdə isə belə vacib məsələdə Pekin və ya Moskvadan asılı olmamaq üçün Qərbin öz vaksinini hazırlamasının vacibliyi tezisi yürüdüləcək.
Bu cür yanaşmada problem bundadır ki, bu “nəzarət olunan geri çəkilmədə” – bunun amansız reallıq qarşısında geri çəkilmə olmasına artıq heç bir şübhə qalmayıb – Qərbin media maşını öz auditoriyasının seqmentlərinin inamını getdikcə daha çox itirməyə başlayacaq.
Bütün bunlar isə Rusiya və Çin dezinformasiyasi ilə mübarizənin vacibliyi barədə növbəti konfranslar və Amerikanın və Avropanın profil strukturlarının öncəki möhtəşəm imiclərini qaytarmaq üçün pul ayrılması tələbləri ilə yekunlaşacaq. Ancaq auditoriyanın inamını itirmək asan, bərpa etmək çox çətindir, özü də koronavirus onsuz da Qərb dünyasında mövcud olan ictimai inamın deqradasiyası proseslərini daha da sürətləndirdi. Qərbin media aləminin eyham vurduğu Rusiya, Çin və digər “növbətçi günahkarlar”ın isə əslində bu problemə heç biri aidiyyatı yoxdur və bizim qərbli partnyorlarımız “vaksin millətçiliyindən” öz günahları üzündən əziyyət çəkirlər, özü də yalnızlıqda.