BAKI, 11 may - Sputnik, İrina Alksnis. Facebook şirkəti Reyxstaq üzərinə Qızıl bayrağın sancılması barədə şəkillərin kütləvi şəkildə pozulmasına görə üzr istəyib və bunu “avtomatik səhv aşkaretmə alətləri”nin işindəki səhvlə izah edib.
Baş verəni qəsdən atılmış addım kimi izah etmək həvəsi böyükdür. Bu versiya Qərbdə davam edən tarixi yenidən yazmaq cəhdləri fonunda çox inandırıcı görünür.
Lakin görünür ki, bu halda pərdəarxası siyasi oyunlar axtarışı üçün geniş meydan var. Sadəcə Yevgeni Xaldeyin məşhur şəklinin bloklanmasının “təhlükəli insanlar və təşkilatlara münasibətdə ictimai normaların pozulması” ilə izah edilməsi vəziyyətin absurdluğunu göstərir. Sonradan gələn özqnə haqq qazandırmalar isə təsdiq etdi ki, sosial şəbəkənin qalmaqala düşmək niyyəti olmayıb.
Düzdür, hər şeyi sırf təsadüfün ayağına yazmaq da düzgün oilmaz: sadəcə bu dəfə iş Facebook-un antiRusiya siyasətində deyil, sosial şəbəkələrin özlərini saldılqları tələdədir.
Sosial şəbəkələrin sərbəst özünüifadə məkanı kimi qızıl dövrü tez başa çatdı. Məhdudiyyətlər və kontentə nəzarət orada xərçən şişi kimi artaraq artıq bütün istiqamət və sahələri əhatə edən sərt senzuraya çevrilib.
Belə ki, Facebook-un ən çox müzakirə olunan (qınanılan) qaydalarından biri çılpaq naturaya olan qadağandır. İki il əvvəl böyük hay-küy nəticəsində “Villendorflu Venera” rəsmlərinin dərcinə olan qadağanı götürmək mümkün oldu. Lakin bir il əvvəl Cenevrə Bədii muzeyi heç bir cəhdlə antik heykəlləri sərginin reklamı üçün dərc etdirə bilmədi.
Siyasət sahəsində vəziyyət ümumiyyətlə çətindir. Həm formal (qadağan olunmuş sözlərə görə), həm də ümumideoloji göstəricilərə görə məhdudiyyət tətbiuq edilə bilər. Haradasa bir həftə əvvəl Facebook-da “Kremlyönümlü” News Front informasiya agentliyinin bir neçə dildəki akkauntları pozuldu.
Lakin bu senzuranı sırf şirkətin şüurlu iradəsi kimi görmək səhv olardı, çünki artıq çoxları bu alətdən istifadə etməyi öyrəniblər.
Təcrübə yolu ilə çoxdan aydın olub ki, sosial şəbəkələrdə kontentə avtomatik nəzarətin vacib hissəsi kütləvi şikayətlərdir. Ona görə də əgər sizi bütün mənalarda tamamilə məsum paylaşıma görə cəzlandırıblarsa, onda yəqin ki, siz sizdən xoşu gəlməyənlərin hücumunun obyektinə çevrilmisiniz. Facebook belə hallarda əvvəlcə avtomatik olaraq tədbir görür və yalnız sonra əgər həvəsi olsa, həmçinin mütəxəssis işə qərəzsiz baxsa, mahiyyət üzrə araşdırır. Həvəs isə olmaya bilər, çünki sosial şəbəkələri gündən-günə artan kontentin dəqiq yoxlanması istəkləri bürüyür. Təbii ki, istifadəçilərin əsassız cəzalandırması halları artıq minlərlədir.
Ola bilsin ki, məşhur Reyxstaq üzərində Qələbə Bayrağı fotosu ilə də nəsə belə bir şey baş verib: hansısa anti-Rusiya qüvvələri bu şəkil yerləşdirilmiş bir neçə postdan şikayət formasında kollektiv hücum təşkil ediblər, nəticədə o, maşın nəzarəti alqoritminə düşüb və analoji dərclərin hamısı avtomatik olaraq silinməyə başlayıb. Amma bu dəfə mövzu o qədər kəskin və ictimai olub ki, “Facobook” təhqir edilmiş bəşəriyyət qarşısında dərhal hesabat verməli olub. Amma bu, yeganə belə hal deyil.
Bir ay əvvəl “Google” “Kommunarka” xəstəxanasının baş həkimi Denis Protsenko ilə müsahibəni və Vladimir Putinin rusiyalılara müraciətini YouTube kanalından silmişdi. Bundan sonra videonun bərpa edilməsi və səhv baş verdiyi barədə deyilənlər formasında reaksiya onu göstərdi ki, bu da düşünülmüş qərar deyilmiş, nəsə “başqa cür gedib”. Beləliklə, məlum olur ki, bütün bu hallarda hansısa vətəndaşlar (mümkündür ki, rusofob baxışları olanlar) bizim ölkəmizi yüngülcə silkələmək qərarına gəliblər, bunun çün gizlicə şəkildə nəhəng çoxmilyardlıq korporasiyaları istifadə ediblər və nəticədə reputasiyaya zərbə vurublar.
Hələ “Facebook” və “Google”-un dünyanı fəth etməyə başladığı zaman belə bir nəzəriyyə populyar idi ki, sosial şəbəkələr bəşəriyyəti sərt nəzarət altına alacaq. Amma sonra məlum oldu ki, dövlətlərin IT şirkətlərin onların tələbini yerinə yetirməyə məcbur etmək üçün kifayət qədər imkanları var. Sonra məlum oldu ki, şirkətlər təşkil olunmuş və ya sadəcə güclü “kollektiv rəy” qarşısında əyilməyə məcburdurlar. Mark Zukerberq ən müxtəlif, bir çox hallarda bir-birinə zidd olan ittihamlardan, o cümlədən Kremlə, MKİ və Çinə işləmək, Trampı və onun rəqiblərini dəstəkləmək, qadınlara qarşı çıxmaq və ağ dərili kişiləri barəsində diskriminasiya siyasəti aparmaq, riyakarlıq və əxlaqsızlıq, indi də koronavirus panikasını yaymaq və eyni zamanda COVID əleyhinə çıxmaq kimi ittihamları dəf etməyə vaxt tapmır.
Amma səhvən silinmiş dərclərlə bağlı olan bütün bu qalmaqallar problemin digər tərəfini də ortaya çıxardı. Məlum oldu ki, hətta sadə istifadəçilər belə, öz maraqları naminə nəhəng şirkətlərlə manipulyasiya edə və bu zaman onlara çox ciddi problemlər yarada birələr. Bu isə onların həmin məsələdə son dərəcə səriştəsizliyini və qeyri-effektivliyini göstərir.
Hansısa 15 il ərzində sosial şəbəkələr tam azadlıqdan sərt avtoritar sistemə qədər yol keçib. İndi isə o mərhələyə çatıblar ki, hər yerdə olan nəzarət konstruksiyası onların öz yaradıcılarının başına aşmağa lazımdır.