Futbol azarkeşləri, özüm də daxil olmaqla, final hissəsi iyulun 5-dən 10-dək İtaliyada keçiriləcək üçüncü Avropa Futbol Çempionatını səbirsizliklə gözləyirdik.
"AVRO-1964"-ün finalında İspaniya millisini təhqir edən məğlubiyyət, SSRİ yığma komandasını 1960-cı ildə Fransada qazandığı Köhnə Dünyanın ən yaxşı komandası adından məhrum etdi. Sovet futbolunun İspaniya meydançalarındakı çıxışı qənaətbəxş olmadığından, komandanın baş məşqçisi Konstantin Beskov vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı.
Fikrimcə, Konstantin İvanoviç işini davam etdirsəydi, komandamızın 1966-cı ildə İngiltərədə keçirilən dünya çempionatındakı nəticəsi daha təsiredici olardı. Beskovu əvəzləyən Nikolay Morozov heç bir xüsusi məşqçilik istedadına malik deyildi və SSRİ yığmasının İngiltərə mundialında dördüncü yeri tutması məşqçinin yox, o dövrün görkəmli sovet futbolçularının xidməti idi.
Məlum olduğu kimi, bu gözləntilər reallaşmadı, hər şey barədə növbə ilə. İtaliyada turnir əvvəlki iki çempionatda olduğu kimi, Avropa Millətlər Kuboku deyil, Avropa çempionatı adlandırılmağa başladı. Təsnifat oyunlarında komandalar səkkiz qrupa bölündü və qaliblər ¼ finala yüksəldilər. Dörddəbir finalı evdə və səfərdə, yarımfinal və final görüşləri isə İtaliyada keçirildi.
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, sovet futbolçuları, bütün ilkin mərhələləri keçərək, qitənin ən yaxşı dörd komandasından biri adını qazandılar. Yarımfinal mərhələsində SSRİ milli komandasının turnirin ev sahibi - o vaxtlar təsirli tərkibə malik İtaliya ilə görüşü planlaşdırıldı. O dövrün "Squadra Adzurra"sında Dino Zoff, Caçinto Fakketti, Tarçizio Burniç, Sandro Mazzola, Canni Rivera, Luici Riva, Piero Prati parlayırdı, amma sovet komandası da yüksək nüfuza sahib idi, buna görə də görkəmli italyanlar haqlı olaraq tifozinin (italyan azarkeş) gözündə fiaskoya uğramaqdan qorxurdular.
İtaliya - SSRİ yarımfinalı Neapolda oynanıldı. Evdə bu matçı televizordan necə maraqla izlədiyimizi xatırlayıram. Yığma komandamızın öz meydanında oynayan çox güclü bir rəqibə qarşı dayandığını başa düşsək də, heç kim qələbəyə şübhə etmirdi. Bir-birlərinə layiq olan komandalar görüşü son dəqiqəyə qədər gərginlikdə saxladılar. Həm sovet futbolçuları, həm də italyanlar kifayət qədər qol şanslarına malik idilər, lakin Dino Zoff və Yuri Pşeniçnikov qapıçı texnikasının möcüzələrini nümayiş etdirirdilər və bəzən top sadəcə qapıdan keçirmirdi.
Gennadi Evryujixin Zoff ilə üz-üzə gəlsə də, səhvə yol verdiyi epizod hələ də yaddaşlarda qalır. Fakkettinin başçılıq etdiyi italiyalıların müdafiəsi komandamızın hücum mərkəzində oynayan Azərbaycan futbolunun yetirməsi Anatoli Banişevski və Kiyev "Dinamo"nun təmsilçisi Anatoli Bışovetsə qarşı çox uğurlu çıxış etdi. Sovet futbolçuları da müdafiədə etibarlı hərəkət etdilər və komandalara final fitindən əvvəl qalibi müəyyənləşdirmək nəsib olmadı.
Turnirin reqlamentində yarımfinal matçlarında təkrar oyun nəzərdə tutulmamışdı və o vaxtlar penaltilər seriyası olmurdu, ona görə də finala vəsiqənin sahibi püşkatma ilə müəyyənləşirdi. Məhz bu anda Bakıdakı küçəmizdə elektrik enerjisi kəsildi! Telefona tərəf qaçdıq və dostlarımız fələyin meydan sahiblərinin üzünə güldüyünü bildirdilər. Daha sonra idman mətbuatının materiallarına və qeyri-rəsmi məlumata görə, Neapolda baş verən hadisələrin ümumi mənzərəsi yaranmağa başladı.
Həmin görüşün hakimi Kurt Çenşer cibindən 10 franklıq bir sikkə çıxarıb SSRİ yığmasının kapitanı Albert Şesternyova tərəfini seçməyi təklif edəndə, hər şey həllini tapmalı idi. Ya dili bilməməsi, ya da böyük məsuliyyət üzündən Şesternyov bir anlıq tərəddüd etdi, elə həmin vaxt Çenşer Fakkettiyə müraciət etdi. İtalyanların kapitanı sikkənin qabarıq tərəfini seçdi və yanılmadı. Finala turnirin ev sahibləri yüksəldi. Maraqlıdır ki, bu o səviyyədəki matçın qalibinin bu üsulla müəyyənləşdirildiyi yeganə hal idi.
Belə bir qeyri-rəsmi versiya mövcuddur ki, sovet komandasının baş məşqçisi Mixail Yakuşin Şesternyova qabarıq tərəfi seçməyi məsləhət görüb, sonuncu isə guya bu sözləri eşitməyib. Mən bu versiyaya şübhə ilə yanaşıram, çünki püşkatma keçirilən otaqda yalnız referi, UEFA təmsilçisi və komandanın kapitanları olmalı idilər. Çətin ki, İtaliyada "Skuadra Adzurra"nın həlledici oyununda rəqibin məşqçisinə qaydanı pozmağa imkan verərdilər. Ona görə də mənə elə gəlir ki, bu uydurmadır.
Digər yarımfinalda möhtəşəm hücumçu Draqan Caiçin başçılıq etdiyi güclü Yuqoslaviya yığması dünya çempionları olan ingilisləri 1:0 hesabı ilə məğlub etdi.
İtaliya və Yuqoslaviya yığmaları arasındakı birinci final görüşü qalibi müəyyən etmədi. Fasilədən beş dəqiqə əvvəl Caiç yuqoslavları irəli çıxardı, lakin 80-ci dəqiqədə meydan sahibləri Ancelo Domengininin dəqiq zəbəsi sayəsində hesabı bərabərləşdirdilər. Təyin olunmuş ikinci oyunda italyanlar daha güclü oldular - 2:0. Luici Riva və Pyetro Anastazinin qolları "Skuadra Adzurra"nı 1968-ci ilin Avropa çempionlarına çevirdi.
Üçüncü yer uğrunda oyunda 1966-cı ildə "Qızıl top"un sahibi olmuş Bobbi Çarlton və elə həmin ildəki dünya çempionatının finalının qəhrəmanı Ceff Hörst Pşeniçnikovun qapısına hər hissədə bir top vuraraq SSRİ yığmasını medalsız qoydular. Ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, sovet komandasının heyətində müxtəlif səbəblərdən Valeri Voronin, Murtaz Xurtsilava, İqor Çislenko və digər aparıcı oyunçular çıxış etmirdilər. Buna və yarımfinalda püşkatmadakı bəxtsizlik səbəbindən məğlubiyyətə baxmayaraq, yığmanın çıxışı uğursuz kimi dəyərləndirildi, Mixail Yakuşin isə vəzifəsindən azad edildi.
Çoxmilyonluq sovet azarkeşləri ordusu bundan heç nə udmadı. Düzdür, yadımdadır ki, biz əldən verilmiş qol məqamları barədə təəssüf edirdik, lakin yığmanı günahlandırmadıq. Çünki bütün günahlar püşkdə idi. Sovet futbol azarkeşlərinin qəzəbi bu məntiqsiz qaydanı tətbiq edən yetkililərə yönəlmişdi. Biz ümid edirdik ki, artıq növbəti Avropa birinciliyində komandamız elə bir oyun göstərəcək ki, heç bir qəpik atmağa ehtiyac olmayacaq. Məyus olmuş azarkeşlər yenidən səbirsizliklə və böyük ümidlərlə 1970-ci ildə Meksikada keçiriləcək dünya və 1972-ci ildə Belçikada baş tutacaq Avropa çempionatlarını gözləməyə başladılar.
Fuad Məmmədov-Paşabəyli