Aleksandr Vedrussov, "Strateq-PRO" analitik mərkəzinin direktoru
BAKI, 7 sentyabr — Sputnik. Dünyada imperialistlərarası ziddiyyətlər və kapitalist bazarlarının yenidən bölgüsü prosesi kəskinləşir. ABŞ və Çin arasındakı ticarət müharibəsindən tutmuş Yaxın Şərqdə vəziyyətin kəskinləşməsinə qədər bu gün baş verənləri ən optimal şəkildə bununla izah etmək olar.
Mövcud iqtisadi inkişaf modeli öz sərhədinə çatıb, bundan sonra qeyri-müəyyənlik dövrü başlayır. İndi satış bazarları, əmtəə axınları, enerji qaynaqları ilə əlaqədar olaraq, hər şey qlobal miqyasda yeni bir bölüşdürmə ilə əlaqələndirilir ki, bu da olduqca sərt şəkildə gedəcək.
Və bu yeni prosesdə Yaxın Şərq əsas bölgələrdən biridir. Üstəlik, amerikalıların özləri orada bir güc vakuumu yaradıblar - ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi ilə İranın ekspansiyası üçün yer boşaldıblar. İndi də cəsarətlə İranı birtəhər əldə saxlamaq üçün bəhanələr tapmağa çalışırlar və iranlılara deyirlər: "Biz sizə iqtisadi cəhətdən təzyiq göstərməyəcəyik, amma siz, nəzakətlə oradan və oradan çıxın, Tehranda oturun və susun".
Bu prosesin istər-istəməz kəskinləşəcəyi bəllidir: iqtisadi təzyiq artacaq. Birləşmiş Ştatlar İranı geri çəkilməsinə və Yaxın Şərqdə bir güc olmağı dayandırana qədər sıxışdıracaq.
Öz növbəsində İranın mövqeyi tamamilə başa düşüləndir. Onlar bilirlər ki, geri çəkilmək və güzəştə getmək olmaz, bu, zəiflik kimi qəbul ediləcək. Tehran, İran isteblişmenti tərəfindən birmənalı dəstək tapmayan mübahisəli nüvə razılaşmasına imza atdıqdan sonra, ABŞ-la razılaşmaların faydasız olduğunu başa düşdü.
İndi İrana bu sazişlə bağlı razılaşmaya yenidən baxması təklif olunur. Lakin İran başa düşür ki, əgər güzəştli mövqe nümayiş etdirməyə başlasa, bütün digər məsələlərdə də güzəştlərə getmək məcburiyyətində qalacaq. Və bu proses bölgədəki bütün nüfuzunu itirənə qədər davam edəcək.
İranın Hörmüz Boğazında, eləcə də dəniz ticarəti və rabitə sahəsindəki digər strateji bölgələrdəki fəaliyyətlərinə gəlincə, o, "gözə göz, dişə diş" prinsipi ilə hərəkət edir. İrana qarşı təcavüzkar hərəkətlər ediləcək, o isə susaraq heç bir tədbir görməyəcək?! Bu, mümkün deyil. İran sərt cavab verəcək və onun heç bir güzəştə getmək ehtimalı yoxdur.
Beləliklə, kəskinləşmə qaçılmazdır. Lakin amerikalılar hərbi qarşıdurmalara hazır deyillər. Buna görə də, yaxın illərdə ən çox ehtimal olunan ssenarilər bunlar ola bilər: İranın mövcud olduğu bütün bazarlardan mümkün qədər kənarlaşdırılması, bölgədə mümkün qədər təcrid olunması və burada geosiyasi ekspansiyasını davam etdirməmək üçün ona hər cür problemin yaradılması.
İran buna qarşı çıxa bilməz və sanksiyalar onun üçün çox həssas məsələdir. Ancaq İran nə Suriyadan, nə İraqdan, nə də Yaxın Şərqdə yerləşdiyi digər nöqtələrdən çıxmağa hazırlaşmır və belə bir niyyəti də yoxdur.
İran, əksinə, Yaxın Şərqdəki mövqelərini möhkəmləndirməyə davam edə bilər. Onu da məhz bu yerdə zəiflətmək istəyirlər, sadəcə ona görə ki, onun digər seçimi qalmayıb.
Rusiyanın bu məsələdə mövqeyi aydındır: o, sabitlik istəyir, İranin dinc atoma malik olmaq, sanksiyalar olmadan ticarət etmək hüququnu və Suriyadakı varlığını dəstəkləyir.
Eyni zamanda, Rusiya İranın tamamilə dominant bir regional gücə çevrilməsində maraqlı deyil, çünki güclənərsə, onun necə davranacağı bilinmir.
Eyni zamanda, Rusiya tərəfi nə yolla olursa olsun, bölgədəki əsas oyunçuların qarşılıqlı əlaqəsi və maraqlarının əlaqələndirilməsi üçün daimi işləyən formata çevrilməsini istəyir: məsələn, çox perspektivli format olan Rusiya, Türkiyə və İran kimi. Rusiyanın iştirakı ilə olan bu formatların gələcəyi var, çünki bunlar bölgədəki ən konstruktiv, münaqişələrin söndürülməsinə və maraqların əlaqələndirilməsinə yönəldilmiş formatlardır.
Vəziyyətin kəskinləşməsinə getməməsi üçün Amerikaya nəzarət etmək mümkün deyil, ancaq haradasa münaqişəni söndürmək, haradasa vasitəçi kimi fəaliyyət göstərmək tamamilə mümkündür.