https://sputnik.az/20230907/a-nin-vahid-enerji-bazari-niye-onun-yaradilmasi-azerbaycan-ucun-de-faydalidir-458402306.html
Aİİ-nin vahid enerji bazarı: niyə onun yaradılması Azərbaycan üçün də faydalıdır?
Aİİ-nin vahid enerji bazarı: niyə onun yaradılması Azərbaycan üçün də faydalıdır?
Sputnik Azərbaycan
Vahid enerji bazarının yaradılması Aİİ ölkələrinə təkcə elektrik enerjisi çatışmazlığı risklərini azaltmağa və qiymətləri sabitləşdirməyə imkan verməyəcək, həm... 07.09.2023, Sputnik Azərbaycan
2023-09-07T18:27+0400
2023-09-07T18:27+0400
2023-09-07T18:27+0400
azərbaycan
azərbaycan və rusiya arasında müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında bəyannamə
aii
enerji
rusiya
avrasiya iqtisadi ittifaqı
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/41621/64/416216497_0:161:3067:1886_1920x0_80_0_0_7286f61c6295620c7a2022868e5ef5f2.jpg
BAKI, 7 sentyabr — Sputnik. Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) üzv olan ölkələr arasında gedən inteqrasiya prosesləri təkcə bir məhsul bazarı ilə məhdudlaşmır, həm də əməkdaşlığın enerji kimi mühüm sektorunu əhatə edir. Belə ki, ittifaqdan kənar tədarüklərdən asılılığı azaltmaq, eləcə də iştirakçı ölkələrin enerji təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Aİİ çərçivəsində vahid enerji bazarının yaradılması nəzərdən keçirilir. Onun 2025-ci ilə qədər istifadəyə veriləcəyi və ittifaq üzvləri arasında elektrik ötürücü xətlərin işini birləşdirməyə və sinxronlaşdırmağa imkan verəcəyi planlaşdırılır. Aİİ ölkələri artıq vahid enerji bazarının yaradılması üçün əsas qaydaları formalaşdırıb və elektrik xətlərinin sinxronlaşdırılması, bəzi bölmələrdə təmir və bazarın tənzimlənməsi ilə bağlı detalları müzakirə edirlər. Vahid enerji bazarında ticarət prosesini tənzimləmək üçün Aİİ üzv ölkələri ticarət platformalarını müəyyən ediblər. Belə ki, fyuçers müqavilələri üzrə ticarəti elektrik enerjisi və güc bazarının Qazaxıstan operatoru, Sankt-Peterburq Beynəlxalq Xammal və Xammal Birjası, Belarus isə Universal Əmtəə Birjası həyata keçirəcək. Bazarda mərkəzləşdirilmiş ticarətin operatoru kimi Rusiyanın Topdansatış Elektrik Bazarı Ticarət Sisteminin Administratoru seçilib. Niyə Aİİ-nin vahid enerji bazarı var? Qeyd edək ki, vahid enerji bazarının yaradılmasında məqsəd mövcud generasiya güclərindən istifadənin səmərəliliyini artırmaq, istehlakçı tələbatını maksimum ödəmək, əlavə alternativ enerji mənbələrinə malik olmaq, həmçinin qiymətləri sabitləşdirməkdir. Aİİ daxilində vahid enerji bazarının yaradılmasına 2022-ci ildə Avropa İttifaqında enerji böhranı səbəb oldu. O zaman bütün növ enerji resurslarının qiymətləri əhəmiyyətli dərəcədə artdı və bu səbəbdən istehlakçılar üçün də elektrik enerjisinin dəyəri bir neçə dəfə artmış oldu. Vurğulamaq lazımdır ki, ümumiyyətlə, vahid enerji bazarının formalaşdırılması və elektrik enerjisinin mübadiləsi məsələsi Aİİ ölkələri üçün aktualdır, çünki onların bəzilərində istehlakın pik dövründə elektrik enerjisi çatışmazlığı yaranır. Məsələn, Qırğızıstan və Qazaxıstanda keçən müvəqqəti defisit səbəbindən qışda elektrik enerjisinin kəsilməsi kəsilməsi halları ilə rastlaşıblar. Eyni zamanda, Rusiyada elektrik enerjisi istehsalı keçən qışdan etibarən istehlakı üstələyərək rekord səviyyədədir. Bundan əlavə, Rusiya Federasiyasına sanksiya təzyiqi ilə əlaqədar olaraq, Rusiya elektrik enerjisinin Avropa istiqamətinə ixracı əhəmiyyətli dərəcədə azaldı, bunun sayəsində ölkədə əhəmiyyətli həcmdə elektrik enerji “boş qaldı”. Onlara Qazaxıstan və Qırğızıstanda tələbat var. Belə ki, Qazaxıstanda istehlak ildən-ilə artır. Mövcud imkanlar isə daxili bazarın tələbatını ödəməyə vaxt tapmır. Elektrik enerjisinin neto-idxalçısı olan Qırğızıstanda isə enerji təchizatı ilə bağlı vəziyyət 2022-ci ilin yanvarında bir sıra blekautlardan sonra, müəyyən edilməmiş səbəbdən elektrik enerjisi istehsalında nasazlıq baş verdikdən sonra pisləşdi. Belarusa gəlincə, o, Aİİ vahid bazarında ixracatçı rolunu oynaya bilər, xüsusən Belarus AES-in ikinci blokunun ölkənin enerji sisteminə daxil edilməsi ilə onun ixrac imkanları xeyli artıb. Enerji dəhlizləri və Aİİ tərəfdaşları ilə əməkdaşlıq Aİİ-nin vahid enerji bazarının yaradılması çərçivəsində daha səmərəli elektrik enerjisi ticarəti üçün yeni enerji dəhlizlərinin yaradılması imkanları müzakirə edilir. Belə ki, nəzərdə tutulan layihələr arasında Rusiyadan Qazaxıstan və Qırğızıstana elektrik enerjisinin tədarükü üçün infrastrukturun genişləndirilməsi də var. Moskva, Bişkek və Astana Sibirdən Qazaxıstan üzərindən Qırğızıstana ötürücü xəttin tikintisini nəzərdən keçirir ki, bu da Qırğızıstan bazarına elektrik enerjisi axınını artıracaq. Vahid enerji bazarının yaradılması həm də Aİİ ölkələrinə birliyin tərəfdaş ölkələri ilə enerji ticarətini genişləndirməyə imkan verəcək. Beləliklə, ən perspektivli layihələrdən biri Mərkəzi Asiya ölkələrindən Pakistan və Əfqanıstana bərpa olunan enerji mənbələrindən əldə edilən 1300 MVt həcmində elektrik enerjisinin tədarükünü genişləndirəcək CASA-1000 layihəsidir. Bildiyiniz kimi, Qırğızıstanda istehsal olunan elektrik enerjisinin böyük hissəsi su elektrik stansiyalarında istehsal olunur, yəni “yaşıl” enerjidir. Vahid enerji bazarı yaradıldıqdan sonra Qırğızıstan Rusiyadan, o cümlədən Sibir-Qırğızıstan magistral yolu ilə daha çox elektrik enerjisi ala bilərdi. Ölkənin su elektrik stansiyalarında hasil edilən həcmləri isə 2026-cı ildə işə salınması gözlənilən CASA-1000 layihəsinə göndərə bilərdi. Azərbaycan və Aİİ-nin vahid enerji bazarı Elektrik enerjisinin ticarəti və qonşu ölkələrlə elektrik xətlərinin sinxronlaşdırılması məsələsi Azərbaycan üçün də aktualdır. Belə ki, yaxın gələcəkdə ölkələr arasında elektrik enerjisi mübadiləsinə imkan verəcək RF-Azərbaycan-İran enerji körpüsünün işə salınması gözlənilir. Bu ilin iyulunda İranın energetika naziri Əli Əkbər Mehrabian bildirib ki, Tehran elektrik enerjisi mübadiləsi layihəsinə başlamaq üçün Moskva və Bakı ilə danışıqların son mərhələsindədir. Qeyd edək ki, layihə çərçivəsində Azərbaycan və Rusiya arasında elektrik verilişi xəttinin müasirləşdirilməsi və elektrik ötürücülüyünü artıracaq 330 kilovoltluq Yaşma-Dərbənd-2 yeni elektrik verilişi xəttinin tikintisi üzrə işlər aparılır ki, bu da iki ölkə arasında elektrik enerjisinin ötürülmə gücünü 600 MVta çatdıracaq. Layihənin işə salınmasından sonra Moskva, Bakı və Tehranın konkret ölkədə elektrik enerjisi istehlakının ən yüksək olduğu dövrdə mübadilə edə biləcəyi gözlənilir. Eyni zamanda, İran və Azərbaycanın elektrik enerjisi istehsalını artırmaq planlarını nəzərə alaraq, Tehran və Bakı vahid enerji bazarında satış üçün də daxil olmaqla, Rusiya Federasiyasına elektrik enerjisi verə bilər. Bundan əlavə, qeyd etmək lazımdır ki, vahid enerji bazarı çərçivəsində Aİİ-nin beş ölkəsindən biri olan Ermənistan faktiki olaraq ittifaqın coğrafi periferiyasında qalır və elektrik xətlərini birləşmə tərəfdaşları ilə birbaşa sinxronizasiya etmək imkanına malik deyil. Yəni Ermənistanın Aİİ enerji sistemi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur və əgər ölkə Aİİ-nin vahid bazarından elektrik enerjisi idxal etmək istəsə, onu tranzit ölkədən, çox güman ki, İrandan almalı olacaq. Belə olan halda RF-Azərbaycan-İran enerji körpüsü layihəsinin işə salınması Aİİ vahid bazarından Ermənistana elektrik enerjisinin birbaşa tədarükünə töhfə verə bilər.
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2023
Aygül Tağıyeva
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e5/02/0f/426229726_632:-1:2679:2047_100x100_80_0_0_bf9f4a66d2062eb596bb6df525ab6306.jpg
Aygül Tağıyeva
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e5/02/0f/426229726_632:-1:2679:2047_100x100_80_0_0_bf9f4a66d2062eb596bb6df525ab6306.jpg
xəbərlər
ru_AZ
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Azərbaycan
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Aygül Tağıyeva
https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e5/02/0f/426229726_632:-1:2679:2047_100x100_80_0_0_bf9f4a66d2062eb596bb6df525ab6306.jpg
azərbaycan, aii, enerji, rusiya, avrasiya iqtisadi ittifaqı
azərbaycan, aii, enerji, rusiya, avrasiya iqtisadi ittifaqı
Aİİ-nin vahid enerji bazarı: niyə onun yaradılması Azərbaycan üçün də faydalıdır?
Vahid enerji bazarının yaradılması Aİİ ölkələrinə təkcə elektrik enerjisi çatışmazlığı risklərini azaltmağa və qiymətləri sabitləşdirməyə imkan verməyəcək, həm də tərəfdaşlarla elektrik enerjisi ticarətinə şərait yaradacaq.
BAKI, 7 sentyabr — Sputnik. Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) üzv olan ölkələr arasında gedən inteqrasiya prosesləri təkcə bir məhsul bazarı ilə məhdudlaşmır, həm də əməkdaşlığın enerji kimi mühüm sektorunu əhatə edir.
Belə ki, ittifaqdan kənar tədarüklərdən asılılığı azaltmaq, eləcə də iştirakçı ölkələrin enerji təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Aİİ çərçivəsində vahid enerji bazarının yaradılması nəzərdən keçirilir.
Onun 2025-ci ilə qədər istifadəyə veriləcəyi və ittifaq üzvləri arasında elektrik ötürücü xətlərin işini birləşdirməyə və sinxronlaşdırmağa imkan verəcəyi planlaşdırılır. Aİİ ölkələri artıq vahid enerji bazarının yaradılması üçün əsas qaydaları formalaşdırıb və elektrik xətlərinin sinxronlaşdırılması, bəzi bölmələrdə təmir və bazarın tənzimlənməsi ilə bağlı detalları müzakirə edirlər.
Vahid enerji bazarında ticarət prosesini tənzimləmək üçün Aİİ üzv ölkələri ticarət platformalarını müəyyən ediblər. Belə ki, fyuçers müqavilələri üzrə ticarəti elektrik enerjisi və güc bazarının Qazaxıstan operatoru, Sankt-Peterburq Beynəlxalq Xammal və Xammal Birjası, Belarus isə Universal Əmtəə Birjası həyata keçirəcək. Bazarda mərkəzləşdirilmiş ticarətin operatoru kimi Rusiyanın Topdansatış Elektrik Bazarı Ticarət Sisteminin Administratoru seçilib.
Niyə Aİİ-nin vahid enerji bazarı var?
Qeyd edək ki, vahid enerji bazarının yaradılmasında məqsəd mövcud generasiya güclərindən istifadənin səmərəliliyini artırmaq, istehlakçı tələbatını maksimum ödəmək, əlavə alternativ enerji mənbələrinə malik olmaq, həmçinin qiymətləri sabitləşdirməkdir.
Aİİ daxilində vahid enerji bazarının yaradılmasına 2022-ci ildə Avropa İttifaqında enerji böhranı səbəb oldu. O zaman bütün növ enerji resurslarının qiymətləri əhəmiyyətli dərəcədə artdı və bu səbəbdən istehlakçılar üçün də elektrik enerjisinin dəyəri bir neçə dəfə artmış oldu.
Vurğulamaq lazımdır ki, ümumiyyətlə, vahid enerji bazarının formalaşdırılması və elektrik enerjisinin mübadiləsi məsələsi Aİİ ölkələri üçün aktualdır, çünki onların bəzilərində istehlakın pik dövründə elektrik enerjisi çatışmazlığı yaranır. Məsələn, Qırğızıstan və Qazaxıstanda keçən müvəqqəti defisit səbəbindən qışda elektrik enerjisinin kəsilməsi kəsilməsi halları ilə rastlaşıblar.
Eyni zamanda, Rusiyada elektrik enerjisi istehsalı keçən qışdan etibarən istehlakı üstələyərək rekord səviyyədədir. Bundan əlavə, Rusiya Federasiyasına sanksiya təzyiqi ilə əlaqədar olaraq, Rusiya elektrik enerjisinin Avropa istiqamətinə ixracı əhəmiyyətli dərəcədə azaldı, bunun sayəsində ölkədə əhəmiyyətli həcmdə elektrik enerji “boş qaldı”. Onlara Qazaxıstan və Qırğızıstanda tələbat var. Belə ki, Qazaxıstanda istehlak ildən-ilə artır. Mövcud imkanlar isə daxili bazarın tələbatını ödəməyə vaxt tapmır.
Elektrik enerjisinin neto-idxalçısı olan Qırğızıstanda isə enerji təchizatı ilə bağlı vəziyyət 2022-ci ilin yanvarında bir sıra blekautlardan sonra, müəyyən edilməmiş səbəbdən elektrik enerjisi istehsalında nasazlıq baş verdikdən sonra pisləşdi.
Belarusa gəlincə, o, Aİİ vahid bazarında ixracatçı rolunu oynaya bilər, xüsusən Belarus AES-in ikinci blokunun ölkənin enerji sisteminə daxil edilməsi ilə onun ixrac imkanları xeyli artıb.
Enerji dəhlizləri və Aİİ tərəfdaşları ilə əməkdaşlıq
Aİİ-nin vahid enerji bazarının yaradılması çərçivəsində daha səmərəli elektrik enerjisi ticarəti üçün yeni enerji dəhlizlərinin yaradılması imkanları müzakirə edilir.
Belə ki, nəzərdə tutulan layihələr arasında Rusiyadan Qazaxıstan və Qırğızıstana elektrik enerjisinin tədarükü üçün infrastrukturun genişləndirilməsi də var. Moskva, Bişkek və Astana Sibirdən Qazaxıstan üzərindən Qırğızıstana ötürücü xəttin tikintisini nəzərdən keçirir ki, bu da Qırğızıstan bazarına elektrik enerjisi axınını artıracaq.
Vahid enerji bazarının yaradılması həm də Aİİ ölkələrinə birliyin tərəfdaş ölkələri ilə enerji ticarətini genişləndirməyə imkan verəcək. Beləliklə, ən perspektivli layihələrdən biri Mərkəzi Asiya ölkələrindən Pakistan və Əfqanıstana bərpa olunan enerji mənbələrindən əldə edilən 1300 MVt həcmində elektrik enerjisinin tədarükünü genişləndirəcək CASA-1000 layihəsidir.
Bildiyiniz kimi, Qırğızıstanda istehsal olunan elektrik enerjisinin böyük hissəsi su elektrik stansiyalarında istehsal olunur, yəni “yaşıl” enerjidir. Vahid enerji bazarı yaradıldıqdan sonra Qırğızıstan Rusiyadan, o cümlədən Sibir-Qırğızıstan magistral yolu ilə daha çox elektrik enerjisi ala bilərdi. Ölkənin su elektrik stansiyalarında hasil edilən həcmləri isə 2026-cı ildə işə salınması gözlənilən CASA-1000 layihəsinə göndərə bilərdi.
Azərbaycan və Aİİ-nin vahid enerji bazarı
Elektrik enerjisinin ticarəti və qonşu ölkələrlə elektrik xətlərinin sinxronlaşdırılması məsələsi Azərbaycan üçün də aktualdır. Belə ki, yaxın gələcəkdə ölkələr arasında elektrik enerjisi mübadiləsinə imkan verəcək RF-Azərbaycan-İran enerji körpüsünün işə salınması gözlənilir.
Bu ilin iyulunda İranın energetika naziri Əli Əkbər Mehrabian bildirib ki, Tehran elektrik enerjisi mübadiləsi layihəsinə başlamaq üçün Moskva və Bakı ilə danışıqların son mərhələsindədir.
Qeyd edək ki, layihə çərçivəsində Azərbaycan və Rusiya arasında elektrik verilişi xəttinin müasirləşdirilməsi və elektrik ötürücülüyünü artıracaq 330 kilovoltluq Yaşma-Dərbənd-2 yeni elektrik verilişi xəttinin tikintisi üzrə işlər aparılır ki, bu da iki ölkə arasında elektrik enerjisinin ötürülmə gücünü 600 MVta çatdıracaq.
Layihənin işə salınmasından sonra Moskva, Bakı və Tehranın konkret ölkədə elektrik enerjisi istehlakının ən yüksək olduğu dövrdə mübadilə edə biləcəyi gözlənilir. Eyni zamanda, İran və Azərbaycanın elektrik enerjisi istehsalını artırmaq planlarını nəzərə alaraq, Tehran və Bakı vahid enerji bazarında satış üçün də daxil olmaqla, Rusiya Federasiyasına elektrik enerjisi verə bilər.
Bundan əlavə, qeyd etmək lazımdır ki, vahid enerji bazarı çərçivəsində Aİİ-nin beş ölkəsindən biri olan Ermənistan faktiki olaraq ittifaqın coğrafi periferiyasında qalır və elektrik xətlərini birləşmə tərəfdaşları ilə birbaşa sinxronizasiya etmək imkanına malik deyil. Yəni Ermənistanın Aİİ enerji sistemi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur və əgər ölkə Aİİ-nin vahid bazarından elektrik enerjisi idxal etmək istəsə, onu tranzit ölkədən, çox güman ki, İrandan almalı olacaq.
Belə olan halda RF-Azərbaycan-İran enerji körpüsü layihəsinin işə salınması Aİİ vahid bazarından Ermənistana elektrik enerjisinin birbaşa tədarükünə töhfə verə bilər.
