BAKI, 22 may — Sputnik, Aleksandr Xrolenko, hərbi şərhçi. Koronavirus pandemiyasının yaratdığı texnoloji gərginliyə baxmayaraq, Rusiyanın müdafiə-sənaye kompleksi beşinci nəsil Su-57 döyüş təyyarələrinin seriyalı istehsalını planlı şəkildə həyata keçirir. Rusiya Federasiyasının Hava-Kosmik Qüvvələri (HKQ) ən yaxın zamanda yeni aviasiya kompleksini əldə edəcək.
Rusiya Federasiyası müdafiə xərclərinə görə dünyada yalnız dördüncü yeri tutur. Lakin Rusiya müdafiə-sənaye kompleksinin uğurları müəyyən təəssürat yaradır - Rusiya tarixdə ilk dəfə olaraq ən yeni silahlar sahəsində dünyanın bütün ölkələrini, o cümlədən ABŞ-ı ötüb. Və orada dayandırmaq niyyətində deyil.
Rusiya Federasiyasının Müdafiə Sənayesinin kuratoru, Baş nazirin müavini Yuri Borisov mayın 21-də RİA Novosti-yə müsahibəsində deyib:
"Su-57 sınaqlar zamanı taktiki-texniki tapşırığın bütün tələblərini tam şəkildə təsdiqləyib. Hava-kosmik Qüvvələrin üç aviasiya alayını təchiz etmək üçün 76 təyyarənin tədarükünə dair dövlət müqaviləsi çatdırılma cədvəlinə uyğun olaraq həyata keçirilir".
Qeyd edək ki, döyüş gücü baxımından qırıcı aviasiya alayı Ümumqoşun diviziyası ilə müqayisə edilə bilər. Üç yeni alay Rusiya HKQ-nin çox ciddi şəkildə güclənməsi deməkdir.
Yuri Borisov hesab edir ki, COVİD-19 səbəbindən fors-major vəziyyətinə baxmayaraq, beşinci nəsil Su-57 döyüş təyyarələrinin ilk (quraşdırılmış) partiyası 2020-ci ildə Rusiya Federasiyasının Silahlı Qüvvələrinə veriləcək. Bundan əvvəl "Rostex" dövlət korporasiyasının rəhbəri Sergey Çemezov da seriya tədarükünün ritmi haqqında analoji informasiyanı açıqlayıb. Birinci mərhələdə Rusiyanın Hava-Kosmik Qüvvələri dördüncü nəsil mühərrikli təyyarələri alacaq, beşinci nəsil güc qurğuları ilə təchiz olunacaq. Yanacaq baxımından yüksək səmərəliliyi və uzunömürlülüyü ilə seçilən bu döyüş təyyarələri 2020-ci ilin ortalarında fəaliyyətə başlayacaq. Amma indiki mühərriklər də xarici analoqlarından daha üstündür.
Sınaqlar zamanı dəfələrlə və müxtəlif rejimlərdə, başda pilotsuz qurğular olmaqla, bütün sistemlərin işi və ən yeni qırıcı mühərriklər sınaqdan keçirilib. Rusiya Müdafiə Nazirliyi dəfələrlə bəyan edib ki, su-57 Suriya Ərəb Respublikasında döyüş şəraitində sınaqdan uğurla keçib. Başqa cür də ola bilməzdi, axı beşinci nəsil rus qırıcısı bütün növ hava, yerüstü və suüstü hədəfləri effektiv şəkildə məhv etmək üçün nəzərdə tutulub.
Güclü silahların, qabaqcıl düşmən aşkarlama sistemlərinin, səsdən surətli kreyser sürətinin, yüksək manevr və daha az nəzərə çarpma qabiliyyətinin birləşməsi - Su-57-ni mütləq hava üstünlüyü ilə təmin edir. Dünyada onun bərabər analoqu yoxdur.
Görünməmiş imkanlar
Üç Su-57 hava gəmisi Rusiya HKQ-nin döyüş imkanlarının inkişafında keyfiyyətli sıçrayışdır. Ən yeni qırıcı 400 kilometr məsafəyə qədər hava və yerüstü hədəfləri aşkar etmək, 62 obyekti müşayiət etmək (və hədəf barədə digər təyyarələrə (zərbəçi pilotsuz uçan aparatlara) göstəriş vermək) qabiliyyətinə malikdir. Beşinci nəsil Amerika qırıcıları üzərində "Suxoy"un üstünlüyü: səsdən sürətli kreyser sürətində (F-35 və F-22-də olmayan) az nəzərə çarpır, görkəmli pilotaj keyfiyyətləri var, əsas radiolokasiya stansiyasıdır, məqsədlərin aşkar edilməsi üçün unikal optik-elektron sistem və elektron əngəllərin (ağıllı haşiyə) quruluş sisteminin, gəmidə 10 tonluq silah arsenalının (hipersəs raketlər də daxil olmaqla) olması. Qırıcının bütün döyüş ehtiyatları daxili bölmələrindədir, yəni düşmənin radarlarında "parıldamır".
Əks etdirən səthin kiçik sahəsi (0,4 kV.m) Su-57-yə düşmən radarları üçün praktiki olaraq görünməz qalmağa imkan verir, təbii ki, yüksək texnologiyalı kompozit konstruksiya materialları (70% səth və təyyarənin çəkisinin 25% - i) sayəsində. Əsas RLS və bir sıra digər aktiv və passiv radiolokasiya və optik-lokasiya stansiyaları, həmçinin döyüş tətbiqinin vahid informasiya sistemi və idarəetməsi ilə Su-57 digər təyyarələrlə, komanda məntəqələri, HKQ, HDQ və Quru Qoşunlarının kəşfiyyat sistemləri ilə məlumat mübadiləsi altsistemi vasitəsilə inteqrasiya olunub.
İki turboreaktiv mühərriki Su-57-nin sürətini saatda 2600 kilometrə, yüksəkliyə qalxma sürətini isə 21 kilometrə çatdırmağa imkan verir. 5-ci nəsil rus qırıcısı forsaj etmədən səsdən sürətli rejimə keçir və təkcə qısa, orta, uzaq mənzilli raketlərlə hücumları həyata keçirmir, həm də top silahlarından istifadə edərək ifrat manevrli yaxın məsafədə döyüşə bilir (pilotlar bu keyfiyyəti həqiqətən yüksək qiymətləndirirlər). Üçölçülü mühərrikin gücləndirmə vektoru defolt sistemi təyyarəni super manevr qabiliyyəti ilə təmin edir.
Mühərriklərin dartma vektorunun üçölçülü sapma sistemi təyyarənin super manevr qabiliyyətini təmin edir.
Yalnız Rusiyanın ordusu tərəfindən sifariş edilmiş 76 ağır Su-57 qırıcılarının döyüş imkanlarının artacağını ehtimal etmək olar, əlbəttə əgər onlar tapşırığı yenilənmiş "Oxotnik" PUA ilə inteqrasiyada yerinə yetirsələr. 5-ci nəsil qırıcı ilə qarşılıqlı əlaqədə zərbəçi pilotsuz gözə görünməyən uçan aparat qırıcı aviasiyanın döyüş tətbiqi sahəsində sıçrayış ola bilər. Burada pilotun və döyüş robotunun effektiv qarşılıqlı əlaqəsi üçün böyük bir yer açılır.
Su-57 – də pilotsuz rejimin işlənməsi barədə məlumatlar son dərəcə maraqlıdır və o deməkdir ki, ən mürəkkəb maşın bazadan uzaq məsafələrdə süni intellekt (və ya operator) tərəfindən idarə oluna bilər. Bu sürət və manevr fizioloji məhdudiyyətləri aradan qaldırır (həddindən artıq yüklənmə döyüş tətbiqi taktikasında rol oynamağı dayandıracaq). Təsadüfi deyil ki, ABŞ Rusiya Federasiyasında 5-ci nəsil qırıcısının pilotsuz (hədsiz) modifikasiyasının inkişafını narahatlıqla izləyir, axı Amerikanın ən yeni F-35 Lightning II təyyarəsi təxminən iki dəqiqəlik səsdən yüksək sürətlə uçuşdan sonra dağıla bilər.
Hərbi-siyasi turbulentlik
Su-57 ağır döyüş təyyarələrinin açıq xüsusiyyətləri və imkanları yalnız "aysberqin görünən üzü"dür. Hava kəşfiyyatı və nəzarəti, digər qoşun növlərinin fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi, geniş diapazonlu yüksək dəqiqlikli raket zərbələri – beşinci nəsil "Suxoy"ların imkanları daxilindədir. Lakin, döyüş üstünlüyü bir məqsəd deyil. Rusiyanın və onun müttəfiqlərinin hərbi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi – xarici təcavüzün qarşısının alınması üçün ən yeni aviasiya kompleksinin səmərəliliyi böyük (prinsipial) əhəmiyyətə malikdir. Aviasiya sənayesində texnoloji tərəqqinin qorunması, Rusiyanın dünya silah bazarında lider mövqelərinin qorunması da az əhəmiyyət kəsb etmir.
Əfqanıstanda, İraqda, Suriyada, Liviyada, Yuqoslaviyada son onilliklərin hərbi münaqişələrinin təcrübəsi göstərir ki, Qərbin əsas aləti və ya "dəyənəyi" (zərbə aviasiyası, qanadlı raketlər, pilotsuz təyyarələr) havada kəmiyyət və keyfiyyət baxımından dominantlıq təşkil edir. Pentaqonda Amerika silahlı qüvvələrinə bir neçə saat ərzində ABŞ-ın istənilən rəqibinin devrilməsi üçün qeyri-nüvə döyüş başlıqlarının köməyi ilə istehkam və mobil hədəflərə zərbələr endirmək imkanı verəcək ani qeyri-nüvə hücumu Konsepsiyası hazırlanır.
Xatırladaq ki, Birləşmiş Ştatlar qondarma bəhanə ilə 2019-cu ildə yaxın və orta mənzilli raketlərin ləğvinə dair müqaviləni pozub, strateji hücum silahlarına dair müqavilə ilə bağlı qeyri-müəyyənlik yaradıb, qlobal RƏM sisteminin zərbə potensialını artırıb. ABŞ–ın 2020-ci ildə hərbi büdcəsi 750 milyard dollara qədər artıb - bu rəqəm Rusiyanın müdafiə büdcəsindən 10 dəfə çoxdur və dünyanın bütün digər ölkələrinin ümumi hərbi xərcləri ilə müqayisə oluna bilər. Bütün bunların fonunda, Rusiyanın dövlət prioriteti şübhəsiz ki, güclü hava-kosmik qüvvələrinin və RƏM-HHM sisteminin formalaşdırılmasıdır. Moskva bütün təhlükəsizlik perimetrində hərbi təhlükələrin artmasına reaksiya verməli, qoşunların döyüş hazırlığını və silahlanma imkanlarını artırmalı, müttəfiqlərin təhlükəsizliyini möhkəmləndirməlidir.
