Zülfiyyə Quluyeva, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 23 aprel — Sputnik. Dünən bir qrup Vətən müharibəsi qazisinin Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin (ƏƏSMN) qarşısında keçirdiyi etiraz aksiyası əlilliyin təyinində olan problemləri yenidən gündəmə gətirdi. Qazilər onlara əlillik qrupunun verilməsində olan süründürməçilikdən, sağlamlıqlarına dəymiş zərərin hərbi həkim komissiyalarında düzgün qiymətləndirilməməsindən, hətta hansısa əzasını itirməyənlərə əlillik qrupunun verilmədiyindən şikayətlənirdilər. Onların başlıca tələbi hazırki əlilliyin müəyyən olunması meyarının dəyişdirilməsi, sağlamlıqlarına dəymiş zərərin həkim komissiyaları tərəfindən düzgün qiymətləndirilməsi ilə bağlı idi. Etiraz aksiyasından sonra ƏƏSMN “Əlilliyin müəyyən olunması meyarları” layihəsinin Nazirlər Kabinetinə təqdim edildiyini bəyan etdi.
Bəs görəsən əlilliyin müəyyən olunması meyarlarının dəyişdirilməsi qazilərimizə əlillik təyinində yaranan problemləri aradan qaldıracaqmı?
Sputnik Azərbaycan-a bununla bağlı açıqlama verən “Qarabağ Qaziləri" İctimai Birliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Rey Kərimoğlu Sputnik Azərbaycan-a açıqlamasında bildirib ki, onlar Nazirlər Kabinetinə təqdim edilmiş yeni “Əlilliyin müəyyən olunması meyarları” layihəsi ilə tanış deyillər. R.Kərimoğlunun sözlərinə görə, yeni meyarlar mütləq şəkildə əlil təşkilatları, müharibə iştirakçıları ictimai birlikləri nümayəndələri ilə birgə müzakirə olunmalıdır: “Bizim istəyimiz odur ki, bu meyarlar dəyişsin. Bununla yanaşı, o layihədə yer alan yeni meyarlar bizim iştirakımızla hazırlansın. Amma biz NK-ya yeni təqdim olunan əlilliyin müəyyən olunması meyarları ilə tanış deyilik. Bəlkə yeni meyarlar hazırkındən də betərdir. Biz bunu bilmirik. Mən xahiş etmişəm ki, yeni layihə ilə bizi tanış etsinlər. Əsas istəyimiz əlilliyin müəyyən olunması meyarları və əlilliklə bağlı yeni qanunlar qəbul olunarkən bizim iştirakımızın təmin olunmasıdır”.
R.Kərimoğlu deyir ki, bugünkü əlilliyin müəyyən olunması meyarları hazırlanarkən İsveçrə və Avropa qanunları əsas tutulub: “Hansı ki, İsveçrədə əsrlərlə müharibə olmur. Avropa 75 ildir ki, müharibə görmür. Amma biz Xocalı faciəsini yaşamış xalqıq”, - deyə R.Kərimoğlu söyləyir.
Həmsöhbətimiz bildirir ki, qazilərin əlillik alması üçün ilk üz tutduğu instansiya Müdafiə Nazirliyinin strukturlarıdır. Onun sözlərinə görə, Müdafiə Nazirliyi hərbçinin yaralanmasına şəhadətnamə verir. Orada isə xeyli qüsurlar var: “Bu gün Qarabağ müharibəsi qazisi var ki, bir qəlpə dəyib, qəlpə onu şikəst edib. Amma elə Qarabağ müharibəsi qazisi var ki, bədənində on qəlpə olsa da, ona əlillik səbəbi yaratmır. Ona görə də Müdafiə Nazirliyi qazinin yaralarının vəziyyəti barədə məlumatı düzgün yazmalıdır. Çox təəssüf ki, bu məlumat düzgün qeyd edilmir".
R. Kərimoğlunun sözlərinə görə, Müdafiə Nazirliyində saxtakarlıq halları olduğundan, əlillik qrupu düşməyənlər də əlillik verilməsini tələb edirlər. Qeyd edim ki, kontuziyanı müəyyən etmək çox çətindir. Amma hərbi hissə müharibə iştirakçısının yanında mərmi partlayanda buna görə arayış verir. Bu məsələlər dəqiq deyil. Müdafiə Nazirliyinin Mərkəzi Hospitalı, Müdafiə Nazirliyinin Hərbi Həkim Komissiyasının fəaliyyətində ciddi qüsurlar var. Bizim tələbimiz odur ki, əlilliyin meyarı dəyişməklə yanaşı, Müdafiə Nazirliyinin bu strukturlarında da qanunsuzluqlar aradan qalxsın”.
R.Kərimoğlunun sözlərinə görə, hazırda ayağının döş pəncəsi olmayanlara əlillik verilmir. Bu isə qazilərin haqlı narazılıqlarına səbəb olur.
Vətəndaşların Əmək Hüquqlarının Müdafiəsi Liqasının sədri Sahib Məmmədov Sputnik Azərbaycan-a açıqlamasında bildirib ki, meyarların müəyyən olunmasında dörd kateqoriya üzrə faiz göstəriciləri müəyyənləşdirilib. Həmçinin xəstəliklərin sayı artırılıb. Əlillik səbəbləri dörd qrupa bölünür. Bunların hamısı təsdiqlənərək NK-ya təqdim olunub. Bununla belə S.Məmmədov bildirir ki, bu sənədin qəbulu bütövlükdə problemi həll etməyəcək: “Vətən müharibəsində və 1-ci Qarabağ döyüşlərində iştirak edərək sağlamlığını itirmiş qazilərimiz var. Bundan əlavə müharibədən zərər çəkərək sağlamlığını itirmiş mülki əhalimiz var. İstehsalatda bədbəxt hadisə zamanı, avtoqəzada ayağını itirənlə müharibədə itirənlərə əlilliyin qiymətləndirilməsində fərq qoyulması, başqa diaqnozlar qoyulması mümkün deyil. Çünki, tibbi nöqteyi nəzərdən də yanaşma vahid olmalıdır. Mən hesab edirəm ki, meyarlar dəyişməli, müasirləşdirilməlidir. Dövlət müharibədə əlillik alanlara yaxşı müavinət verməlidir”.
S.Məmmədov bildirir ki, Vətən uğrunda döyüşərək əlillik qazananlar müavinət üçün əzalarından vaz keçməyiblər. Onlar bunu təmənnasız etdiyi üçün bu kateqoriyaya həssas yanaşılmalıdır: “ƏƏSMN-yanında yaranan İctimai Şurada da bununla bağlı müzakirələr aparılır. Biz elə etməliyik ki, müharibədə sağlamlığını itirmiş qazilərimiz bizdən narazı qalmasınlar”.
Həmsöhbətimiz deyir ki, bəzən həkim komissiyalarının verdiyi rəylər də əlilliyin verilməsinə mane olur. Buna görə də ekspert əlilliyin təyinində vahid koordinasiyanın yaradılmasını vacib hesab edir. Onun sözlərinə görə, əlilliyin müəyyən olunmasında vahid yanaşma olmalıdır ki, bu problemlər aradan qalxsın: “Bu gün partlayışın beş metrliyində kontuziya alan qazilərimizə sağlam diaqnozu qoyulur. Belə səhvlər var ki, aradan qalxmalıdır. Bədənlərində qəlpə gəzdirən şəxslərə, əli-ayağı amputasiya olunan, görmə qabiliyyətini itirənlərə xüsusi diqqət olmalıdır. Yeni meyarların qəbul olunması vacibdir, ondan əlavə prosedur qaydaları təkmilləşməlidir”.
Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Agentliyinin mətbuat katibi Gülnar Əzizova Sputnik Azərbaycan-a açıqlamasında bildirib ki, NK-ya təqdim olunan layihədə əlilliyin xəstəlik, çatışmazlıq və zədə fəsadlarının insanın həyat fəaliyyəti kateqoriyalarının hər hansı birinin və ya bir neçəsinin məhdudlaşmasına səbəb olan orqanizmin funksiyalarının itirilməsi faizlərilə ifadə olunması nəzərdə tutulur. Onun sözlərinə görə, yeni meyarlarda əlilliyin qiymətləndirilməsi zamanı insanın 7 əsas həyat fəaliyyəti kateqoriyalarının məhdudlaşması nəzərə alınacaq. Bunlar özünəqulluq, sərbəst hərəkətetmə, istiqamət seçmə, ünsiyyət, davranışa nəzarət etmə, öyrənmə və əmək fəaliyyəti bacarığıdır. Əlilliyin qiymətləndirilməsi üzrə yeni meyarlara əsasən, insanın həyat fəaliyyəti kateqoriyalarının hər hansı birinin və ya bir neçəsinin məhdudlaşması insan orqanizmi funksiyalarının IV dərəcə (81-100%), III dərəcə (61-80%) və II dərəcə (31-60%) itirildiyi hallarda təyin ediləcək. İnsan orqanizmi funksiyalarının I dərəcə itirilməsi zamanı (10-30%) yalnız peşə xəstəliyi və əmək zədəsi olduğu hallarda qiymətləndirilmə aparılacaq. 18 yaşınadək uşaqlara sağlamlıq imkanlarının məhdudluğu insanın həyat fəaliyyətinin istənilən kateqoriyasının və istənilən məhdudlaşmasının (əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq bacarığı istisna olmaqla) hər üç məhdudlaşma dərəcəsi mövcud olduğu və uşağın sosial müdafiəsi zərurətindən irəli gələn halda müəyyən ediləcək. Onun sözlərinə görə, “Əlilliyin müəyyən olunması meyarları” layihəsi hazırlanarkən bu sahədə Rusiya, Avstriya, Böyük Britaniya, Almaniya və ABŞ kimi ölkələrin ən qabaqcıl beynəlxalq təcrübəsi öyrənilib, Avropa İttifaqının “Fiziki və əqli əlilliklə bağlı reytinq dərəcəsi” sənədi təhlil edilib, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının standart diaqnostik aləti olan “Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı” və “Funksionallığın Beynəlxalq Təsnifatı”ndan geniş istifadə olunub.
Hazırda əlilliyin qiymətləndirilməsi Nazirlər Kabinetinin 2015-ci il 30 dekabr 413 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş "Əlilliyin və sağlamlıq imkanlarının məhdudluğunun müəyyən olunması meyarlarına dair Əsasnamə"yə uyğun həyata keçirilir: "Hazırkı qanunvericiliklə ayağın dizdən aşağı amputasiyası zamanı şəxsə 3-cü dərəcə əlillik, hər iki ayağın amputasiyası zamanı 1-ci dərəcə əlillik, dizdən yuxarı amputasiya olarsa, ikinci dərəcəli əlillik müəyyən edilir. Yeni meyarlarla təyinat isə orqanizmin funksiyalarının itirilməsi ilə müəyyənləşdiriləcək".
